پراید: خودروی ساخت سایپا

تولید این خودرو در ایران از سال ۱۳۷۲ توسط شرکت سایپا در دو مدل سدان و هاچ‌بک تحت عنوان «صبا» و «نسیم» آغاز شد.

پراید
دید کلی
شرکت	سایپا
نام‌های دیگر	سایپا صبا، نسیم، سفری، ۱۱۱، ۱۳۱، ۱۳۲، ۱۴۱، ۱۵۱ والیس ۲۱۶/۶۱۹ (تونس) ونیراتو تروپیال (ونزوئلا)
تولید	۱۳۷۲–۱۳۹۹ (سواری) ۱۳۹۲–اکنون (وانت)
مونتاژ	ایران: تهران (سایپا، پارس خودرو)، کاشان (سایپا کاشان)، ساوه (بن رو) عراق: اسکندریه (سایپا اسکندریه) سوریه: حمص (سیویکو) ونزوئلا: کاراکاس (ونیراتو) تونس: کباریا (والیس‌کار)
طراح	گرانو بانیو (مزدا)
بدنه و شاسی
کلاس	کامپکت کوچک
شکل بدنه	۲ در وانت ۴ در سدان ۵ در هاچ‌بک ۵ در لیفت‌بک ۵ در استیشن واگن
طرح‌بندی	موتور جلو-محور جلو
سکو	پلت‌فرم DA مزدا
خودروهای وابسته	مزدا ۱۲۱ فورد فستیوا
پیشرانه
موتور	مزدا B3 (۱۳۷۲ تا ۱۳۹۳) HP+ (۱۳۹۰ تا ۱۳۹۳) M13 GS (۱۳۹۳ تا ۱۳۹۹)
گنجایش	۳۷ لیتر
جعبه‌دنده	۵ سرعتهٔ دستی ۳ سرعتهٔ اتوماتیک
ابعاد
فاصله بین محورها	۲٬۳۴۵ میلی‌متر
درازا	۳٬۶۷۳ میلی‌متر (هاچ‌بک) ۳٬۹۳۵ میلی‌متر (سدان) ۳٬۹۲۸ میلی‌متر (وانت)
پهنا	۱٬۶۰۵ میلی‌متر
بلندی	۱٬۴۵۵ میلی‌متر
وزن خالص	از ۸۵۰ کیلوگرم تا ۱۰۰۰ کیلوگرم (بسته به مدل خودرو)
گاه‌شمار
پیشین	رنو ۵
پسین	تیبا

خاستگاه نخستین خودرو پراید، مدل فورد فستیوای ساخت کشور آمریکا است. مدل‌های اولیه پراید از خودروهای مزدا ۱۲۱ و فورد فستیوا گرفته شد و سپس توسط شرکت کیا موتورز با تغییراتی در کره جنوبی ساخته شد ولی به دلیل نبود ایمنی لازم نتوانست مجوز صادرات به آمریکا و اروپا را بگیرد.

پراید در ایران به دلیل پایین بودن هزینه ساخت و قطعات جانبی، سال‌ها پرفروش‌ترین خودروی ایران بود اما با مقایسه فناوری خودروهای جدید با قیمت کمتر در کشورهای خارجی برای مثال مدل‌های هیوندای اکسنت، شورلت آویو، فورد فیستا، تویوتا یاریس، هوندا فیت، کیا فورت و نیسان سنترا باعث انتقادات فراوانی به این خودرو در سال‌های گذشته شده‌است. پس از سال‌ها جدال بر سر این خودرو، تولید پراید در تیرماه ۱۳۹۹ متوقف شد.

پراید در ایران برای بیش از ۲۰ سال آن هم در مدل‌های مختلف تولید شده‌است. مدل‌های مختلف پراید در ایران شامل دو مدل سدان ۱۳۱ و ۱۳۲، یک مدل هاچ‌بک ۱۱۱، یک مدل لیفت‌بک با نام ۱۴۱، و یک مدل وانت با نام ۱۵۱ می‌شوند. علاوه بر این مدل ۱۳۱ پیش از تغییر طراحی داخلی و بروزرسانی‌های جزئی در نمای بیرونی، با نام سایپا صبا شناخته می‌شد و مدل هاچ‌بک آن که سپس با مدل ۱۱۱ جایگزین شد نیز سایپا نسیم نام داشت.

بنابر اعلام شرکت سایپا تولید مدل‌های ۱۳۲، ۱۱۱ و ۱۳۱ به‌ترتیب در دی ۱۳۹۸، اردیبهشت ۱۳۹۹ و تیر ۱۳۹۹ متوقف شد و خودروهای تیبا، ساینا و کوییک جایگزین مدل‌های پراید شد.

سازمان پزشکی قانونی ایران خودروهای خانواده پراید را رکورددار آمار تلفات حوادث رانندگی دانسته‌است.

 

 

 

پراید در اصل در شرکت مزدا ژاپن با سفارش فورد طراحی شد. هاچ‌بک سه در طراحی و ساخته شده توسط مزدا در فوریه ۱۹۸۶ در ژاپن با نام «فورد فستیوا» و با موتورهای ۱٫۱ و ۱٫۳ لیتری عرضه شد. فستیوا یک خودروی دیفرانسیل جلو بود و مکانیک‌های آن شامل تعلیق مستقل جلو با استرات، فنرهای مارپیچ و آنتی رول بار و همچنین سیستم تعلیق میله پیچشی در عقب بود. فستیوا در سال ۱۹۸۹ فیس‌لیفت شد و در جریان فیس‌لیفت طراحی جلوپنجره و چراغ عقب آن تغییر کرد.

مزدا در سال ۱۹۸۷ شروع به تولید فستیوا با نام «مزدا ۱۲۱» برای بازارهای استرالیا و اروپا کرد؛ اما این مدل هرگز در ژاپن به فروش نرسید. مدل استرالیایی ۱۲۱ به موتور ۱٫۳ لیتری B3 مجهز شده بود که با یک جعبه‌دنده پنج سرعته دستی جفت می‌شد. بازارهای اروپایی نیز موتور ۱٫۱ لیتری B1 با قدرت ۵۵ اسب بخار متری (۴۰ کیلووات) را با جعبه‌دنده چهار سرعته دستی دریافت کردند. تولید ۱۲۱ در سال ۱۹۹۰ متوقف شد و شعبه استرالیایی مزدا به‌طور رسمی در فوریه ۱۹۹۱ پایان تولید این خودرو را اعلام کرد.

در اواسط سال ۱۹۸۶، یکی دیگر از شرکای فورد، کیا موتورز در کره جنوبی، تولید فستیوا را تحت لیسانس فورد و با نام «کیا پراید» آغاز کرد. فستیوا با نشان کیا پراید از مارس ۱۹۸۷ تا ژانویه ۲۰۰۰ توسط کیا موتورز در کره جنوبی تولید شد. همچنین از اواخر سال ۱۹۸۷ برای مدل سال ۱۹۸۸، کیا صادرات این خودرو به ایالات متحده را تحت نام «فورد فستیوا» آغاز کرد. فروش در کانادا در ژانویه ۱۹۸۹ آغاز شد و این خودرو از طریق فورد و همچنین نمایندگی‌های مرکوری فروخته می‌شد.

پراید در قالب سدان چهار در (در تیپ‌های ال‌ایکس، جی‌تی‌ایکس و بتا) و همچنین هاچ‌بک سه و پنج در (سی‌دی-۵) و استیشن واگن پنج در فروخته شد. پراید اصلی فقط به عنوان یک هاچ‌بک سه در در دسترس بود، در حالی که مدل پنج در در ژوئن ۱۹۸۸ و استیشن پنج در در فوریه ۱۹۹۲ اضافه شد. در نوامبر ۱۹۹۳، پراید یک فیس لیفت جزئی دریافت کرد و تولید نیز به کارخانه گوانگژو، زیرمجموعه کیا آسیا موتورز منتقل شد، زیرا کیا روی آولا جدید (فورد اسپایر) تمرکز کرد. قبل از آن که تولید مزدا ۱۲۱ در اواخر سال ۱۹۹۰ متوقف شود، خودروهای دارای نشان کیا فقط به برخی از بازارهای درجه سوم صادر می‌شدند. پراید در سال ۱۹۹۹ با کیا ریو جایگزین شد و در سال ۲۰۰۱ خط تولید آن به سایپا فروخته شد.

شرکت سایپا با ایجاد زنجیره‌ای از قطعه‌سازان فنی در گروه سایپا و با حمایت از قطعه‌سازان بخش خصوصی سعی در بومی‌سازی تولید خودروی پراید نمود و آن را با نام‌های نسیم (پراید هاچ‌بک)، صبا (پراید سدان)، سفری (پراید استیشن)، سایپا ۱۳۲، سایپا ۱۳۱، سایپا ۱۱۱، سایپا ۱۴۱ و وانت پراید (سایپا ۱۵۱) در ایران عرضه کرد.

در زمستان سال ۱۳۸۹ شرکت سایپا محصولات خود را بر پایه پلتفرم پراید متوقف نمود و تولید بر اساس پلتفرم X100 را آغاز کرد و محصولات خود را با نام‌های جدید:سایپا ۱۱۱، سایپا ۱۳۱، سایپا ۱۳۲ و سایپا ۱۴۱ و سایپا ۱۵۱ تولید می‌کرد.

شرکت کیا موتورز نسل‌های دوم و سوم کیا ریو را در بعضی از بازارها با نام پراید عرضه کرد. قوی‌ترین موتور نسل سوم ریو ۱٫۶ لیتر حجم، ۱۳۸ اسب بخار قدرت و ۱۶۷ نیوتن متر گشتاور دارد.

صبا و نسیم

 

 

دو نسخه ابتدایی پراید که در ابتدای ورود به ایران تا سال ۱۳۸۲ با برند کیا تولید شدند و از سال ۱۳۸۴ مُهر سایپا بر پیشانی شان حک شد. تولید این دو مدل در سال ۱۳۸۹ به اتمام رسید و پیکره و پلتفرم دیگر مدل‌ها به گونه‌ای همین صبا و نسیم‌اند. در حد فاصل سال‌های ۱۳۸۱ تا ۱۳۸۲ سایپا تعدادی پراید صبا تولید کرد که مجهز به گیربکس ۳ سرعتهٔ اتوماتیک بودند.

سفری

 

در سال ۱۳۷۹ سایپا تصمیم گرفت نسخهٔ استیشنی از پراید را تولید کند. پراید استیشن که سفری نام‌گرفته بود، نخستین تغییر ایجادشده بر روی پراید محسوب می‌شد. پراید سفری در بخش جلو کاملاً مشابه پراید معمولی بود و تنها در بخش عقب از چراغ‌های جدیدی بهره می‌برد؛ اما علیرغم تبلیغات رسانه‌ای گسترده برای این خودرو و همین‌طور برخورداری از صندوق بار جادار، به دلیل کم طرفدار بودن خودروهای استیشن در ایران، پراید سفری با استقبال سردی مواجه شده و تولید آن چند سال بعد و پس ساخت شمار اندکی متوقف شد.

سایپا ۱۱۱

 

سایپا ۱۱۱ (مروارید) در اصل مدل هاچ‌بک سایپا ۱۳۲ است که در ۲۳ دی ۱۳۸۸ از آن رونمایی و از سال ۱۳۸۹ روانهٔ بازار شد. سایپا با راه‌اندازی تشکیلات جدید تولید خودرو در کاشان مدل هاچ‌بک پراید را با تغییرات اندکی در چراغ‌های جلو و عقب و تغییر فرم شیشه عقب به روانهٔ بازار کرد. در ابتدای تولید برای این خودرو نام مروارید انتخاب شد که سپس به سایپا ۱۱۱ تغییر نام داد. تولید این مدل در اوایل سال ۹۹ متوقف شد. این خودرو در تونس توسط والیس‌کار و با نام والیس ۶۱۹ تولید و عرضه می‌شود.

سایپا ۱۳۱

 

در واقع همان پراید صبا است که طی پروژه X100 در سال ۱۳۸۹ پس از تغییر طراحی داشبورد و گرافیک جدید داخل چراغ‌های جلو و عقب و سپر جلو به این عدد سه رقمی تغییر نام داد. از امکانات برتر ۱۳۱ نسبت به پراید صبا می‌توان به ۲ کیسه هوا، ترمز ضد قفل، فرمان هیدرولیک، تنظیم ارتفاع چراغ جلو و کریستالی شدن چراغ‌ها اشاره کرد. ارزان‌سازی‌هایی که بر روی این خودرو انجام شد (حذف سیستم صوتی، حذف لچکی روی ستون‌های عقب) کمی عجیب به نظر می‌رسید و موج اعتراض مشتریان و رسانه‌ها را در پی داشت. تولید این خودرو در مرداد ۱۳۹۹ متوقف شد.

سایپا ۱۳۲

 

سایپا ۱۳۲ فیس‌لیفتی از پراید صبا است که در سال ۱۳۸۶ عرضه شد. این خودرو در حقیقت نسخه سدان پراید ۱۱۱ است. ۱۳۲ از لحاظ فنی مانند دیگر نسخه‌های پراید از همان موتور و گیربکس بهره می‌برد. سپر و زه‌های همرنگ بدنه، چراغ‌های هالوژنی جلو با قابلیت تنظیم ارتفاع، کیسهٔ هوا برای سرنشینان جلو، سیستم صوتی سی دی خور با قابلیت پشتیبانی از USB، فرمان هیدرولیک، قفل مرکزی، ایموبلایزر (سیستم ضد سرقت) و ترمز ABS از امکانات رفاهی و ایمنی این خودرو (در نمونه کامل) می‌باشند. تولید این خودرو در اواخر سال ۹۸ متوقف شد.

سایپا ۱۴۱

 

پراید ۱۴۱ در واقع مدل لیفت‌بک سایپا ۱۳۱ یا در واقع همان سایپا صبا است که در طراحی آن فرم لیفت‌بک نسل دوم فورد فستیوا مدنظر طراحان بوده‌است. این تغییر در طراحی در دورانی انجام گرفت که بازار خودروی ایران از نظر تنوع مدل‌های عرضه شده بسیار فقیر بود و ساپیا نیز تبلیغات بسیاری در زمینه ۱۴۱ به راه انداخت. با وجود طرح متفاوت نسبت به مدل‌های سدان، به‌دلیل استقبال پایین بازار این خودرو همواره نسبت به سایر پرایدها با قیمت پایین‌تر عرضه می‌شد تا بتواند نظر مشتریان را به سوی خود جلب کند. تولید این مدل در سال ۱۳۹۳ متوقف شده‌است.

سایپا ۱۴۱ در کشور ونزوئلا تحت نام تروپیال (پرنده ملی ونزوئلا) فروخته می‌شد. قرار بود این خودرو ۹۲ درصد بازار ونزوئلا را در دست بگیرد، اما این موضوع محقق نشد و در سال تنها حدود ۲۰۰۰ دستگاه از این خودرو در ونزوئلا تولید می‌شد.

سایپا ۱۵۱

 

سایپا ۱۵۱ (سایپا کارا) مدل وانت پراید است که ۹۰۰ کیلوگرم وزن و توانایی حمل ۵۰۰ کیلوگرم بار دارد. سایپا در ۲۰ اسفند ۱۳۹۱ از این خودرو رونمایی کرد. در این مدل به دلیل کاربری متفاوت نسبت به دیگر مدل‌ها تغییراتی در فنربندی عقب و دیسک‌های ترمز صورت گرفته‌است. در بهمن ۱۳۹۸، تولید یک مدل جدید از این خودرو با نام سایپا ۱۵۱ پلاس آغاز شد که تفاوت‌های آن نسبت به سایپا ۱۵۱ معمولی در نمایشگر، کف‌پوش چرمی، آینه‌بغل‌های برقی و راهنما دار خلاصه می‌شود. این خودرو در تونس توسط والیس‌کار و با نام والیس ۲۱۶ تولید و عرضه می‌شود.

مزدا خالق موتورهای پراید یا همان مزدا ۱۲۱ است. این شرکت یکی از قوی‌ترین شرکت‌های دنیا در زمینه طراحی موتور است. موتورهای سری B مزدا هم در چندین مدل و از حجم ۱٫۱ لیتری تا ۱٫۸ لیتری و از بازه قدرتی ۵۰ تا ۲۱۰ اسب بخاری را شامل می‌شود؛ البته مزدا ۱۲۱ مشابه پراید تنها از دو نمونه ۱٫۱ لیتری با نام B1 و ۱٫۳ لیتری با نام B3 استفاده کرده‌است. پرایدهای تولیدی در ایران از موتور B3 استفاده می‌کنند؛ ولی بیشتر موتورهای نسل B که در مدل‌های دیگر مزدا استفاده شده قابلیت نصب روی پراید ایرانی را هم دارد. قطر سیلندر این موتور ۷۱ میلی‌متر و کورس پیستون آن ۸۳٫۶ میلی‌متر است. این پیشرانه از نوع چهارسیلندر خطی با ۸ سوپاپ است و سیستم سوپاپ آن از نوع SOHC یا میل‌سوپاپ بالا است. موتور B3 در ابتدا کاربراتوری بود اما با اجباری شدن قوانین آلایندگی یورو ۲ در ایران، از سال ۱۳۸۳ سایپا سیستم سوخت‌رسانی موتور پراید را از کاربراتور به انژکتور تغییر داد. شرکت‌های مختلفی مانند زیمنس و ساژم در انژکتوری شدن پراید نقش داشتنند.

در سال ۱۳۹۰ سایپا نسخه‌ای ارتقایافته از موتور B3 مزدا را با نام hp+ برای پراید عرضه کرد. در این موتور با انجام تغییرات مختصر فنی، همچون بازنگری در طراحی منیفولد ورودی، سیستم سوخت‌رسانی و سرسیلندر، قدرت خروجی موتور در حدود ۴ اسب بخار افزایش داده شده‌است و از ۶۳ اسب بخار به ۶۷ اسب بخار در ۵٬۵۰۰ دور در دقیقه رسیده‌است. در سال ۱۳۹۳ و با اجباری شدن استاندارد آلایندگی یورو ۴، سایپا دوباره دستی به روی موتور پراید کشید و ارتقاهای دیگری مثل افزایش نسبت تراکم در این موتور صورت گرفت و خروجی آن به ۷۱ اسب بخار قدرت در ۵٬۵۰۰ دور در دقیقه و گشتاور ۱۰۸ نیوتن متر در ۲٬۸۰۰ دور در دقیقه رسید. این موتور با کد M13 GS شناخته می‌شود.

خانواده X100 پراید در چند تیپ تولید شده است که فول ترین تیپ این خودرو نسخه SE است.

نسخه ۲۰۰۸ رتبه‌بندی ایمنی خودروهای کارکرده دانشگاه موناش (UCSR)، نشان داد که نسل اول فورد فستیوا سطح ایمنی «بدتر از حد متوسط» (دو ستاره از پنج ستاره) را در صورت تصادف، در مقایسه با دیگر «خودروهای سبک» دارد.

رئیس سازمان پزشکی قانونی پراید را رکورددار وسایل نقلیه در کشته شدن ایرانیان در سال ۹۲ عنوان کرد و افزود: «در سال گذشته متأسفانه ۲ هزار و ۴۵۴ نفر به دلیل وقوع تصادف خودروی پراید جان خود را از دست دادند که این مسئله باعث شد تا ۱۳٫۶ درصد از تصادفات منجر به مرگ به این خودرو اختصاص یابد.»

وزارت صنعت در سال ۱۳۹۶ اعلام کرد که تولید پراید در سال ۱۳۹۷ متوقف می‌شود و در راستای آغاز فرایند توقف تولید پراید، تولید سایپا ۱۱۱ در شهریور سال ۱۳۹۶ متوقف شد. البته این توقف تولید تنها یک ماه دوام آورد و شرکت سایپا با انتقال خطوط تولید از کاشان به تهران تولید این خودرو را از سر گرفت.

در آبان ماه ۱۳۹۸، رئیس سایپا اعلام کرد که روند توقف تولید پراید از بهمن ۹۷ آغاز شده‌است و در تیرماه ۹۹ این خودرو به‌طور کامل از رده خارج می‌شود. براین اساس تولید سایپا ۱۳۲ در دی‌ماه ۹۸، سایپا ۱۱۱ در اردیبهشت ۹۹ و سایپا ۱۳۱ در مرداد ۹۹ به پایان رسید. اما مدل وانت همچنان تولید می‌شود. خودروهای تیبا، کوییک و ساینا جایگزین پراید خواهند شد. همچنین تجهیزات و خطوط تولید پراید به کشورهای مقصد صادراتی انتقال خواهد یافت.