Urritzelki: Arrisgoitiko lekua, Nafarroa Garaian
Urritzelki (artzibarreraz: Urrizelki) Lizoainibar-Arriasgoiti udalerriko Arriasgoiti ibarreko leku bat da, Euskal Herriko Nafarroa Garaia lurraldean kokatuta, Pirinioaurrea eskualdean.
| Urritzelki | ||
|---|---|---|
 Nafarroa Garaia, Euskal Herria | ||
 Herriko etxe tradizional bat | ||
| | ||
| Kokapena | ||
| Herrialdea | Nafarroa Garaia | |
| Eskualdea | Pirinioaurrea | |
| Udalerria | Lizoainibar-Arriasgoiti | |
| Administrazioa | ||
| Mota | leku | |
| Izen ofiziala |  Urricelqui/Urritzelki | |
| Posta kodea | 31484 | |
| Herritarra | urritzelkiar, urrizelkiarrak | |
| Geografia | ||
| Koordenatuak | 42°52′12″N 1°28′15″W / 42.87°N 1.4707°W | |
| Garaiera | 588 metro | |
| Distantzia | 31,2 km (Iruñetik) | |
| Demografia | ||
| Biztanleria | 11 (2020:  0) | |
2020 urtean 11 biztanle zituen.
Bertako biztanleak urritzelkiarrak (artzibarreraz: urrizelkiarrak) dira.
Izena
Urritzelki edo Urrizelki beste hizkuntza batzuetan ere ezagutzen da, hala nola:
- gaztelaniaz: Urricelqui ("urrizzélki" ahoskatua)
Gainera, toponimoa hainbat modutan agertu da historian zehar:
- Urricelque (1262)
- Vrricelque (1280)
- Urrucelqua (1300)
- Vrricelqui (1303)
- Vrriçelque (1366)
- Urriçelqui (1366)
- Urricelque (1591)
- Urricelqui (1767)
- Urricelgui (1829)
- Urritzelqui (1911)
- Urrizelki (1966)
- Urritzelki (1990)
Ezaugarriak
Armarria
Urritzelkiko armarriak honako blasoi hau du:
| « | Hondo zuri batez eta aurrean zuhaitz batez osatuta dago, zaldun batekin ezpata batek zeharkatzen du azpian | » |
Geografia
Urritzelki Arriasgoiti ibarran dago.
Ingurune naturala eta klima
Arriasgoiti Pirinioen (Erroibar) eta Pirinioaurrearen (Lizoainibar) arteko trantsizio-ibarra da, haitzarte estuak eta desnibel nabarmenak dituena. Ibaia zeharkatzen du Erro ibaiak, Irati-Aragoi ibaiaren adarrak.
Ibarreko klima azpi-mediterraneoa da, urteko batez besteko tenperatura 12 eta 13 gradu ingurukoa, eta batez besteko prezipitazioak 800 mm eta 1 000 mm bitartekoak. Urteko egun euritsuak 90 izaten dira, batez ere udaberri eta udazkenean. Uda garaian, bi hilabete lehor izaten dira, uztaila, eta, batez ere, abuztua.
Herrigunearen inguruko basoetan, birlandatutako pinuak dira nagusi. Birlandaketa hauek XIX. mendetik aurrera egin ziren, inguruko zerrategiek zuten hazkunde azkarreko zuhaitzen beharra zela eta. Oraindik ere, 100-120 hektarea gordetzen da.
Estazio meteorologikoak
Arriasgoitin dagoen Zalba herrian, itsasoaren mailatik 565 metrora, Nafarroako Gobernuak 1993n jarritako estazio meteorologikoa dago.
 Datu klimatikoak (Zalba, 1993-2020)  | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Hila | Urt | Ots | Mar | Api | Mai | Eka | Uzt | Abu | Ira | Urr | Aza | Abe | Urtekoa |
| Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C) | 17.0 | 21.0 | 25.0 | 28.0 | 31.0 | 38.5 | 37.5 | 39.6 | 35.0 | 29.2 | 22.0 | 17.2 | 39.6 |
| Batez besteko tenperatura maximoa (°C) | 8.1 | 9.3 | 12.5 | 15.6 | 19.1 | 24.3 | 27.1 | 27.3 | 23.4 | 18.4 | 11.7 | 8.6 | 17.1 |
| Batez besteko tenperatura (ºC) | 4.4 | 4.9 | 7.6 | 10.6 | 13.7 | 18.1 | 20.5 | 20.4 | 17.2 | 13.2 | 7.9 | 4.8 | 12.0 |
| Batez besteko tenperatura minimoa (°C) | 0.8 | 0.6 | 2.7 | 5.6 | 8.3 | 11.9 | 13.9 | 13.5 | 10.9 | 8.1 | 4.1 | 1.1 | 6.8 |
| Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C) | -4.6 | -4.5 | -2.2 | 0.6 | 2.6 | 6.8 | 9.3 | 8.5 | 5.3 | 1.0 | -2.3 | -4.1 | -4.6 |
| Batez besteko prezipitazioa (mm) | 118.8 | 100.2 | 94.8 | 92.3 | 74.5 | 54.9 | 38.4 | 39.6 | 64.7 | 80.1 | 121.0 | 108.5 | 987.8 |
| Prezipitazio maximoa 24 ordutan (mm) | 2.3 | 45.7 | 63.6 | 62.8 | 50.0 | 81.8 | 72.9 | 74.0 | 64.0 | 74.8 | 47.8 | 95.5 | 95.5 |
| Prezipitazio egunak (≥ 1 mm) | 15.1 | 13.9 | 13.1 | 14.3 | 12.8 | 7.9 | 6.1 | 6.3 | 8.6 | 11.9 | 15.7 | 15.0 | 140.7 |
| Elur egunak (≥ 1 mm) | 3.7 | 4.4 | 2.4 | 0.9 | 0.1 | 0.0 | 0.0 | 0.0 | 0.0 | 0.1 | 1.6 | 2.6 | 15.9 |
| Iturria: Nafarroako klimatologia zerbitzua | |||||||||||||
Aukeratu beheko zatian urte-tarte bat, urte horiek goian xehetasun handiagoz ikusteko.
Ikusi edo aldatu datu gordinak.
Historia
Garai batean, Errealengo jaurerria zen, eta, 1280an, hiru gari-zaldi eta garagar- edo olo-zaldi behar zituen urtean. Leonor I.a Nafarroakoa printzesak bere errentak 1474an eman zizkion Oger Gurpideri.
Arriasgoiti ibarrekoa izan zen, XX. mendera arte, non Arriasgoiti Lizoainibarrera sartu baitzen. 1835-1845eko udal-erreformak arte, ibarreko diputatuak (Arriasgoitikoak) herriko bizilagunen artean aukeratzen zen erregidoreak gobernatzen zuten. Gero, Urritzelki, udalerri osoa bezala, erregimen komunaren mende jarri zen. Elizari dagokionez, erretorea aurkezteko eskubidea XIX. mendean herritarren artean egoteari zegokion. 1802an esaten zen irin-errota zutela Erro ibaiaren gainean. XX. mendearen hasieran landa-kutxa bat eratu zen.
Demografia
2020 urteko erroldaren arabera 11 biztanle zituen Urritzelkik.
| 2000 | 2001 | 2002 | 2003 | 2004 | 2005 | 2006 | 2007 | 2008 | 2009 | 2010 | 2011 | 2012 | 2013 | 2014 | 2015 | 2016 | 2017 | 2018 | 2019 | 2020 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 8 | 8 | 7 | 5 | 6 | 7 | 8 | 11 | 10 | 10 | 10 | 11 | 14 | 14 | 13 | 13 | 13 | 12 | 11 | 11 | 11 |
Kultura
Euskara
Luis Luziano Bonapartek, 1869an, Arriasgoitiko herri guztiak sailkatu zituen, hegoaldeko goi-nafarrera euskalkian, Pirinio ibarretik Esteribar eta Artzibar ibarrekin eta Pirinioaurreko Eguesibar eta Longida ibarrekin hitz egiten zena.
Koldo Zuazok, 2010ean, Arriasgoiti atzerakada-eremuan sailkatu zituen, non euskarak hain atzerakada handia izan duen, non bertako hiztunik apenas geratzen den.
Urritzelkiko azpieuskalkia artzibarrera da, eta, zehazki, Arriasgoitiko aldaera.
Euskararen Foru Legea
Nafarroako Gobernuak onartutako Euskararen Foru Legeari jarraituz, Lizoainibar-Arriasgoiti eremu mistoko udalerria da. 2010eko erroldan, herritarren % 10,62ek zekien euskaraz.
Jaiak
- San Isidroko jaiak: abuztuaren azken asteburuan
Ondasun nabarmenak
- San Martin Tourskoaren eliza, Erdi Aroko kristiau eliza.
- Urritzelkiko jauregia, Erdi Aroko jauregia.
Oharrak
Erreferentziak
Ikus, gainera
Kanpo estekak
Datuak: Q12268719
This article uses material from the Wikipedia Euskara article Urritzelki, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Eduki guztia CC BY-SA 4.0(r)en babespean dago, ez bada kontrakoa esaten. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Euskara (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.