Ernest Rutherford

Ernest Rutherford
	; Irudi gehiago
Lorden Ganberako kidea
44. Royal Societyko presidentea
Langworthy Professor (en)
Bizitza
Jaiotza	Spring Grove (en) , Nelson eskualdea eta Brightwater (en) , 1871ko abuztuaren 30a
Herrialdea	Zeelanda Berria
Bizilekua	Zeelanda Berria
Lehen hizkuntza	ingelesa
Heriotza	Cambridge, 1937ko urriaren 19a (66 urte)
Hobiratze lekua	Westminster abadia
Familia
Aita	James Rutherford
Ama	Martha Thompson
Ezkontidea(k)	Mary Georgina Rutherford (en) (1900eko ekainaren 28a -
Seme-alabak	ikusi Eileen Mary Rutherford (en) ;
Familia	ikusi Ralph H. Fowler (suhi);
Hezkuntza
Heziketa	University of Canterbury (en) ; Trinity College ; Cambridgeko Unibertsitatea ; Nelson College (en)
Hezkuntza-maila	Artean graduatua; Arte-masterra; Zientziatan graduatua; Zientzietako doktorea
Tesi zuzendaria	Alexander William Bickerton (en) ; Joseph John Thomson
Doktorego ikaslea(k)	Nazir Ahmed (en) ; Norman Alexander (en) ; Edward Victor Appleton; Robert William Boyle (en) ; Rafi Muhammad Chaudhry (en) ; Alexander McAulay (en) ; Cecil Frank Powell; Henry DeWolf Smyth (en) ; Ernest Thomas Sinton Walton; C. E. Wynn-Williams (en) ; Yulii Khariton (en) ; Hans Geiger; Piotr Leonidovitx Kapitsa; David Shoenberg (en) ; Charles Drummond Ellis (en) ; James Chadwick; Ralph H. Fowler; Douglas Hartree (en) ; Mark Lawrence Elwin Oliphant; John Cockcroft; Leslie Fleetwood Bates (en) ; Patrick Maynard Stuart Blackett; Ernest Marsden (en) ; Henry De Wolf Smyth (en) ; John Douglas Cockcroft (en) ; Alexander Leicester McAulay (en) ; Ernest Marsden (en) ; Mark Lawrence Elwin Oliphant; Ernest Thomas Sinton Walton; Harriet Brooks (en) ; George Laurence
Hizkuntzak	ingelesa
Irakaslea(k)	Joseph John Thomson
Ikaslea(k)	ikusi Niels Bohr; Charles Galton Darwin; Piotr Leonidovitx Kapitsa; Mark Lawrence Elwin Oliphant; Patrick Maynard Stuart Blackett; Hans Geiger; Frederick Soddy; Ernest Thomas Sinton Walton; James Chadwick; John Cockcroft; Edward Victor Appleton; Otto Hahn;
Jarduerak
Jarduerak	fisikari nuklearra, kimikaria, fisikaria, katedraduna, politikaria eta unibertsitateko irakaslea
	Parte-hartzailea 1st Solvay Conference on Physics (en) ; 3rd Solvay Conference on Physics (en) ;
Enplegatzailea(k)	Manchesterreko Unibertsitatea ; McGill Unibertsitatea (1898 - 1907); Victoria University of Manchester (en) (1907 - 1919); Cavendish laborategia (1919 - 1937ko urriaren 20a)
Jasotako sariak	ikusi Hector Medal (1916) ; Kimikako Nobel Saria (1908) ; Matteucci domina (1913) ; Copley Domina (1922) ; Franklin domina (1924) ; Elliott Cresson Domina (1910) ; Royal Societyko kidea ; Faraday Lectureship Prize (1936) ; Wilhelm Exner Medal (1936) ; Faraday Medal (1930) ; Rumford Domina (1904) ; Albert Medal (1928) ; Bakeriar Lezioa (1920, 1904) ; Honorary Fellow of the Royal Society Te Apārangi ; Honorary Fellow of the Royal Society of Edinburgh ; Guthrie Lecture (1927) ; T. K. Sidey Medal (1933) ; Bressa Prize (1903) ; Knight Bachelor ; Merituaren Ordena (Erresuma Batua) ; Silliman Memorial Lectures (1905) ; Barnard domina (1910) ; IET Kelvin Lecture (1922) ; Faraday Medal and Prize ; Echegaray domina (1931) ; Dalton Medal (1919) ;
Kidetza	Merituaren Ordena (Erresuma Batua); Royal Society; Alemaniako Natur Zientzien Leopoldina Akademia; Zientzien Pontifize-Akademia; Zientzien Bavariar Akademia; Sobietar Batasuneko Zientzien Akademia; Suediako Zientzien Errege Akademia; Frantziako Zientzien Akademia; Arteen eta Zientzien Ameriketako Estatu Batuetako Akademia; Zientzien Errusiar Akademia; Prusiako Zientzien Akademia; Amerikako Sozietate Filosofikoa; XL izeneko Zientzien Akademia Nazionala; Arteen eta Zientzien Herbehereetako Errege Akademia; Ameriketako Estatu Batuetako Zientzien Akademia Nazionala; Manchester Literary and Philosophical Society (en) ; Accademia delle Scienze di Torino

Alfa eta beta partikulak azaltzeaz gain, erradiazioak elementuen desintegratzea zekartzala ere azaldu zuen, eta horregatik 1908an kimikako Nobel saria eman zioten. Atomoen teoria orbitalaren aitzindaria izan zen urre xafla saiakuntzan gertatutako Rutherford sakabanaketan oinarrituta.

Rutherfordek atomoaren inguruan egindako ikerketa eta aurkikuntzak Darwinek eboluzio teorian, Newtonek mekanikan, Faradayk elektrizitatean edo Einsteinek erlatibitatean egindakoen parekoak dira.

Biografia

Gaztaroa

Rutherford Spring Groven jaio zen, (gaur egun Brightwater) Zeelanda Berrian. Nelson College-n ikasketak egin eta gero, Zeelanda Berriko Cambridgeko unibertsitatean ikasteko beka bat irabazi zuen. 1895an, ikasketak bukatu ostean eta bi urtez teknologia elektrikoari buruz ikerketak egin eta gero, Rutherford Inglaterrako Cambridge Unibertsitateko Cavendish laborategira posgraduatu bat egitera joan zen. Zeelanda Berria utzi zuenerako, elektrizitate eta uhin teorian egindako saikuntzak direla eta, ikertzaile azkar eta bikainaren fama zuen. Thomson, geroago elektroiaren aurkitzailea izango zela, hau entzun eta Rutherford erreaktibitateari buruz egiten ari ziren frogetara gonbidatu zuen. Rutherford erreaktibitatean bere bizitzako pasioa aurkitu eta telegrafoaren aurkikuntzak Marconiren etorrerararte itxoingo zuen.

Helduaroa

1898an Rutherford Kanadako McGill unibertsitatearen fisikari nagusi izendatua izan zen eta bertan egin zituen 1908an kimikan Nobel saria irabaziko zion aurkikuntza: erradiatibitatea atomoen berezko desintegratzea da. Ideia honek ordurarte atomoaren ezaugarri funtseskoenetariko batekin apurtzen zuen, hau da, atomoak izaera egonkorra duela. Gutxira, elektroiaren aurkikuntzarekin, atomoak erdibituezinak direla ere frogatu egin zuen Rutherforden lankide Thomsonek.

Rutherforden saiakuntzetan materia erradiaktiboak beti denbora berdina hartzen zuen laginaren erdia desintegratzen, — "semidesintegrazio periodo" deritzona— Desintegratze konstante hau erloju bat balitz erabilita, Lurraren adina zehazteko erabili zuen. Zientzialari guztiek sinesten zuten baino askoz zaharragoa zela iragarri zuen. Erradiatibitateari buruzko ikerketak egiten zituen bitartean alfa, beta eta gamma izpiak terminoak asmatu zituen, bai eta radon gasa.

Nobel saria kimikan jasotzea harrigarria izan zen benetan, Rutherfordek kimika sazizientziatzat hartzen baitzuen. Beraren esanetan: "Zientzian bi arlo daude, fisika eta seilu bildumatzea" .

1907an Manchesterreko unibertsitateko fisikari nagusitzat zegoenena, atomoen izaera nuklearra aurkitu zuen, oxigenoa nitrogenotik sortu eta gero. Niels Bohrekin lanean hari zela, neutroien existentzia beharrezkoa zela burutatzen hasi zen, protoien karga positiboen indar aldaratzaileak orekatu eta atomoaren nukleoaren sakabanaketa aurrezainduko zuen partikula.

Ernest Rutherford — Solvayko hirugarren konferentzia. Rutherford lehenengo hilaran eskuinetik hirugarrena da, R.A.Millikan eta Marie Curie eta gero.

Azken urteak

1914an Ingalaterran zaldun bilakatu zuten. 1917an Cavendish laborategira zuzendari moduan bueltatu zen eta berarekin lanean zenbiltzan hainbat Nobel sariak ere jaso zituzten, esaterako Chadwick 1923an neutroia aurkitzeagatik, Cockcroft etaWalton partikula azeleratzaile batekin atomo bat banatzeagatik eta Appleton ionosferaren existentzia frogatzeagatik. 1925an Rutherford Merituaren Ordenean sartzen utzi zioten eta 1931an Cambridgeko "Baron Rutherford of Nelson" bilakatu zen. Titulu hau bere heriotzarekin desagertu zen.

Bere ohorez rutherfordium elementua izendatu zuten 1997an, bai eta Marte eta ilargiko hainbat krater, eta pare bat eraikin Cavendish laborategi (Ingalaterra), Canadan eta Zeelanda Berrian. Peter Kapitza, Rutherforden lankide bat kokodrilo baten sakongrabatu bat dago ere bere ohorez. Badirudi Rutherfordek oso abots ozena zuela eta norabait zihoanean bere abotsa bera baino askoz lehenago iristen zela, Peter Pan filmean kokodriloek egiten zuten antzera.

Rutherford Zeelanda Berriko 100 dolarreko diru paperean agertzen da, bai eta hainbat nazioetako seiluetan: Unitate Sobietikoan 1971an, Suezian 1968 eta Zeelanda Berrian 1971 eta 1999.

Rutherford ere ezaguna da 1933an egin zuen adierazpenagatik: The energy produced by the atom is a very poor kind of thing. Anyone who expects a source of power from the transformation of these atoms is talking moonshine. edo euskeraz, "Atomoak igortzen duen energia oso txikia da. Atomoen transformaketatik energia atera nahi duen edonor ahuntzen gauerdiko eztulaz ari da".

Erreferentziak

Ikus, gainera

Kanpo estekak

Ernest Rutherford Zientzia.net^{[Betiko hautsitako esteka]}
(Ingelesez) The Rutherford Museum museoa
(Ingelesez) Ernest Rutherford - Scientist Supreme

Datuak: Q9123
Multimedia: Ernest Rutherford / Q9123

This article uses material from the Wikipedia Euskara article Ernest Rutherford, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Eduki guztia CC BY-SA 4.0(r)en babespean dago, ez bada kontrakoa esaten. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Euskara (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.