Aditz

Aditza, semantikaren ikuspegitik, ekintza, egoera edo gertaera bat adierazten duen hitza da; sintaxiaren ikuspegitik, berriz, denbora, pertsona (edo pertsonak) eta beste modalitate batzuk adieraz ditzakeen hitza.

Adizkera edo aditz-forma aditzaren modalitateak aditzean txertatzeko modua da.

Aditz
Ikusi euskarazko aditzaren forma trinkoen taula.

Ohiko sailkapen bati jarraikiz, aditzak bi multzotan sailka daitezke, onartzen dituzten objektuen arabera:

  • Aditz iragangaitzak (aditzak subjektua du): Ama erori da.
  • Aditz iragankorrak (aditzak subjektua eta osagarri zuzena ditu): Amak auto berria erosi du.

Izenak eta aditzak

Munduko hizkuntza guztietan "izen" eta "aditz" kategoria lexikoak/sintaktikoak bereizten dira. Tradizioz, desberdintasun hori hiru ezaugarrion arabera egin ohi da: semantikoa, morfologikoa, eta sintaktikoa.

  • Ezaugarri semantikoaren arabera, izenek “gauzak” edota “entitateak” adierazten dituzte; aditzak, berriz, “ekintzak”, “egoerak” edota “gertaerak”.
  • Morfologikoki, izenek numeroa eta generoa markatzen duten atzizkiak eraman ohi dute, eta aditzak, ordea, aldia, modua, pertsona markak.
  • Sintaktikoki, izenak perpausaren subjektua ala objektua izan daiteke, baina aditzak subjektua zein objektuaren egoerari buruz adierazten du. Hala ere, hainbat kasutan ezaugarri horiek huts egin dezakete: adibidez, suntsipen hitzak ekintza bat adierazten du eta ez gauza edota entitate bat.

Euskal aditza

Sakontzeko, irakurri: «Euskal aditz»

Perpausa aditzaz eta aditzaren inguratzaileez osatutako egitura bat dela onartuz, aditza perpauseko gainerako osagaiei batasuna ematen dien elementua da. Perpausean gertaera bat, ekintza bat, egoera bat… adierazten da eta adierazten den horren muina aditzak dakar. Behin aditz bat aukeratuz gero, perpausa behar bezala eratuta egongo bada, aditz horrek ezartzen dituen eskakizunak bete behar dira, agerian edo ezkutuan, baina aditz edo predikatu baten eskariak, nolabait esateko, perpausean bete behar dira. Adibidez, galdetu aditzak eskatzen du, duen esanahia halakoa delako, galdera egingo duen norbait eta zerbait galdetzea. Horrenbestez, aditz horren inguratzaileen artean bi behintzat beharko dira aditzaren eskakizun horiek betetzeko. Ezin da galdetu aditza erabili, galdetzaile bat eta galdera bat ezarri gabe. Bi osagai beharko dira, bakoitzak bere lekua betez. Eta hirugarren bat ere bai, galderak beti norbaiti egiten baitzaizkio, norbait hori geure burua bada ere. Horietaz aparte, beste hainbat inguratzaile ere ageri dira, aukeran.

Aditz 

Bestalde, aditzaren inguratzaileen artean, badirudi beti bat nabarmenduko dela, subjektu-lana egingo duena. Gainerako osagaiak aditz-sintagman bilduko dira. Baina perpausean izena, biluzik, inongo «hornidurarik» gabe, nekez aurkitzen den bezala, aditza ere forma hartuta agertuko da perpausean. Izenak determinatzaileak eta abarrak hartzen dituen bezala, aditzak ere inflexio-marka bereziak hartuko ditu. Hori da, hain zuzen, aditzaren ezaugarri nagusia: inflexio-marka bereziak izatea (denborari dagozkionak, aspektuari dagozkionak, pertsonari dagozkionak, etab.). Aditza jokatu egiten da.

Erreferentziak

Ikus, gainera

Kanpo estekak

Tags:

Aditz Izenak eta aditzakAditz Euskal aditzaAditz ErreferentziakAditz Ikus, gaineraAditz Kanpo estekakAditzHitzSemantikaSintaxi

🔥 Trending searches on Wiki Euskara:

LazkaoFC Ararat-ArmeniaJair Bolsonaro3 Body ProblemMartin (telesaila)Giza Eskubideen Aldarrikapen UnibertsalaAzaroaren 5Edward JennerEgoitz LasaHauteskundeak BernedonMaiatzaren 17Nerbio-sistemaTutera2024ko Eusko Legebiltzarrerako hauteskundeakEnergia berriztagarriUztailaren 8Jake GyllenhaalPortugalSoftware libreButanoKosovoRichard SerraNafarroako Ganbera AbesbatzaJoseba SarrionandiaMartxoItaliaFrantzisko XabierkoaApirilaren 26Alaine AgirreFrisieraEnergia ez berriztagarriBurionagonatotorekagageazkoetxeaCharles Boyer19212015Alfabetatze Euskalduntze KoordinakundeaJabetza intelektualSebastian MendiburuJokin AltunaBritainiar InperioaMartxoaren 26TreborDani AlvesEtengailuRock alternatiboGozategiAberri EgunaUrrezko Globo SariakIkaskuntzaren Diseinu UnibertsalaBurdinaFamke JanssenFeminismoLourdes IriondoSuediaFresnedillas de la OlivaInternetEmma Bonino1935PornografiaItziar ItuñoBirgit NilssonSacagaweaChipilly2000Ameriketako Estatu BatuakParisJosune GorostidiAzpeitiaIkurrinGabriel ArestiSabin AranaHauteskundeak Arraia-Maeztun🡆 More