2022: Annu

Su 2022 (MMXXII in nùmeros romanos) est un'annu de su de XXI sèculos incumintzadu in sa die de sàbadu.

S'ONU dd'at decraradu:

• annu internatzionale de su bidru;
• annu internatzionale pro s'isvilupu sustenìbile de is montes;
• annu internatzionale de is sièntzias de base pro s'isvilupu sustenìbile;
• annu internatzionale de sa pisca e sa acuacultura màstrinas.

Ghennàrgiu

• 1 ghennàrgiu:
  • Incumentzat su turnu de sa Frantza pro sa presidèntzia de s'Unione Europea.
  • su Partenariadu Econòmicu Globale Regionale (RCEP) essit bàlidu. Est sa prus àrea de iscàmbiu lìberu manna de su mundu, intre Austràlia, Brunei, Cambògia, Tzina, Giapone, Laos, Noa Zelanda, Singapore, Tailàndia e Vietnam.
  • una fuida dae unu santuàriu in Cachemira, Ìndia, càusat 12 mortos e 13 ingortos.
  • in su cuntestu de sa presèntzia militare de sa Rùssia in sa làcana cun s'Ucràina, su presidente istadunidensu Joe Biden promitet santziones a su presidente russu Vladimir Putin si acontesset un'atacu.
  • Israele denùntziat su primu infetu de flurona, COVID-19 in pari cun s'influèntzia.
  • su primu ministru de Haiti, Ariel Henry, subit un'atentadu essende dae sa missa pro su de 218 anniversàrios de s'indipendèntzia de Haiti. S'acuntessimentu lassat 1 mortu e unos cantos ingortos.
  • una sèrie de pròidas mannas inundant Giacarta. Morint a su mancu 43 persones e 400 000 depent lassare sa tzitade.
• 2 ghennàrgiu:
  • su Primu Ministru de su Sudan, Abdalla Hamdok, lassat s'incàrrigu suo. A pustis de unu corpu de istadu militare dd'aiant postu a is arrestos domitziliares; fiat torradu a su podere cun un'acòrdiu cun is militares, moende chèscias de sa populatzione.
  • su Parlamentu de Sudàfrica brùsiat, chene lassare vìtimas.
• 5 ghennàrgiu: su Kazachistàn intrat in istadu de emergèntzia e su guvernu lassat s'incàrrigu pro chircare de blocare is chèscias contras a s'aumentu de su prètziu de s'energia.
• 6 ghennàrgiu: incumentzat una missione de mantenidura de sa paghe in Kazachistàn, comente pedidu dae su presidente.
• 9 ghennàrgiu: in sa provìntzia de Giava Tzentrale, Indonèsia, una sèrie de pròidas càusant allagamentos chi òbligant persones medas a lassare is domos issoro.
• 15 ghennàrgiu: s'erutzione de su vulcanu sutamarinu Hunga Tonga-Hunga Haʻapai, me in s'artzipèlagu de Tonga, càusat unu maremotu in un'àrea manna de s'Otzèanu Patzìficu, corpende Tonga, Figi, Vanuatu, is ìsulas Samoa Americanas, Noa Zelanda, Austràlia, Giapone, Rùssia, Cànada, Istados Unidos, Mèssicu, Ecuadòr, Perù e Cile. Is undas ochient a 5 persones.
• 24 ghennàrgiu: acontesset unu corpu de istadu militare in Burkina Faso.
• 29 ghennàrgiu: su Parlamentu de sa Repùblica Italiana torrat a elègere a Sergio Mattarella comente Presidente de sa Repùblica.
• 30 ghennàrgiu: eletziones parlamentares in Portugallu. Binchet su Partidu Sotzialista.

Freàrgiu

• 1 freàrgiu:unas 60 persones morint in un'atacu de sa Milìtzia cooperativa pro s'isvilupu de su Congo (Codeco) contras a un'acampamentu de disterrados in sa Provìntzia de Ituri, in s'est de sa Repùblica Democràtica de su Congo.
• 2 freàrgiu: a su mancu 24 persones morint in unu disàriu in Quito, Ecuadòr.
• 3 freàrgiu: is Fortzas Ispetziales de is Istados Unidos de Amèrica ochient a Abu Ibrahim al-Hashimi al-Qurashi, terrorista e segundu califa de s'Istadu Islàmicu.
• 4 freàrgiu: un'aparèchiu Cessna 207 tzacarrat pagu a pustis de pigare su bòlidu in Nazca, Perù, ochiende a 7 persones.
• 5 freàrgiu: in Marrocu morit unu pipiu, Ryan Oram a pustis de èssere abarradu 5 dies in unu putzu profundu 32 metros in ue fiat rutu.
• 6 freàrgiu: primu turnu de is eletziones generales in Costa Rica. Nemos de is candidados presidentes lompet a su 40% deis votos, duncas ddoe at a èssere unu segundu turnu su 3 de abrile.
• 7 freàrgiu: su presidente de Frantza Emmanuel Macron e Vladimir Putin s'addòbiant in Mosca pro chircare una solutzione a sa crisi russu-ucraina de su 2021-2022.
• 8 freàrgiu:
  • su Paba Emèritu Beneditu XVI domandat perdonu a is vìtimas de abusu sessuale a minores pro is faddinas acontèssidas in s'ìnteri de is incàrrigos suos.
  • su presidente de Perù Pedro Castillo nòminat su de bator guvernos in ses meses.
• 13 freàrgiu:
  • su Cile decrarat s'istadu de emergèntzia in su nord de su paisu pro controllare sa crisi migratòria .
  • eletziones presidentziales in Germània. Frank-Walter Steinmeier est eletu pro sa segunda borta.
• 14 freàrgiu: Su Canadà decrarat s'istadu de emergèntzia in s'ìnteri de chèscias de s'Acumpangiamentu de sa Libertade contras a s'òbligu de su vatzinu pro sa COVID-19.
• 18 freàrgiu: in Argentina, su guvernadore Gustavo Valdés decrarat sa provìntzia de Corrientes "zona de disacatu ecològicu e ambientale" a pustis chi unu fogu mannu at brusiadu prus de 700.000 ètaros de padente.
• 21 freàrgiu:
  • Sa Rùssia connoschet s'indipendèntzia de sa Repùblica Populare de Donetsk e de sa Repùblica Populare de Lugansk e incumentzat a militarizare sa regione de Donbàs, in s'ìnteri de sa crisi russu-ucraina. Is Natziones Unidas cundennant custa atzione e preparant santziones econòmicas.
  • Sa Colòmbia de-penalizat s'istrumadura.
• 23 freàrgiu: s'Unione Europea ponet santziones a sa Rùssia, limitende·nde s'atzessu a su mercadu finantziàriu.
• 24 freàrgiu: sa Rùssia invadet s'Ucràina. Vladimir Putin ameletzat "cunsighèntzias graes" pro is natziones chi ant a intervènnere.
• 25 freàrgiu: is federatziones isportivas cantzellant o iscòstiant is eventos pranificados in Rùssia a àteros logos. Pro esempru, su Grand Prix de Formula 1 est cantzelladu e sa finale de Champions League s'at a giogai in Parigi.
• 26 freàrgiu: sa UE e is Istados Unidos bogant unas cantu bancas russas dae su sistema de pagamentu SWIFT. Custas e àteras santziones creant una crisi finantziària in Rùssia.
• 27 freàrgiu:
  • Putin ponet is fortzas nucleares istratègicas in istadu de "alerta ispetziale" pro rispondere a is "decraratziones agressivas" de sa NATO.
  • is natziones de s'Unione Europea bandint is bòlidos Russos dae s'ispàtziu aèreu issoro.
  • sa Bielorùssia, cun unu referendum, detzidet de cantzellare su status non-nucleare suo e de acasagiare is fortzas militares russas in manera permanente.
• 28 freàrgiu:
  • cun una detzisione de su totu noa, Mònacu, Singapore e sa Corea de su Sud ponent santziones econòmicas a sa Rùssia cun su controllu de is esportatziones e su cungelamentu de su dinari russu. Fintzas Isvìtzera e Isvètzia suspendent sa neutralidade issoro apojende in bia militare e diplomàtica s'Ucràina.
  • su Grupu interguvernativu de espertos a pitzus de su càmbiu climàticu at publicadu sa segunda parte de sa de ses relatas, chi narat chi medas de is càmbios sunt immoe definitivos.

Martzu

• 2 martzu:
  • in su cuntestu de sa gherra russu-ucràina, s'esèrtzitu russu arrocat sa tzitade de Zaporiyia, in ue ddoe at sa prus tzentrale nucleare manna de Europa.
  • Airbus e Boeing suspendent su suportu a is ariolìnias russas; Apple, Nike, Disney, FedEx e àteras firmant is negòtzios econòmicos in Rùssia.
• 3 martzu: s'esèrtzitu de su Cile emitet unu raportu de cundenna de is crìmines a suta de sa ditadura de Augusto Pinochet.
• 4 martzu: sa Rùssia blocat s'atzessu a Twitter e Facebook.
• 5 martzu: in s'istàdiu de La Corregitora de Ciudad de Querétaro, Mèssicu, morint a su mancu 17 persones in una gherra intre tifosos.
• 9 martzu:
  • eletziones presidentziales in Corea de su Sud. Binchet su cunservadore Yoon Suk-yeol.
  • su cungressu de Guatemala aprovat una lege chi proibit su coju omosessuale e penalizat s'abortu cun 5 annos de presone.
  • in Sardigna, unu messàgiu vocale de unu carradore de Terraba, ispainadu chene su permissu de s'autore, ingendrat un'unda de pànicu e is sardos isbòidant is supermercados timende pro no abarrare chene produtos alimentares pro neghe de un'isciòperu de is carradores.
• 11 martzu: s'Ìndia isparat pro una faddina unu mìssile contras a su Pakistan.
• 12 martzu: s'Iran isparat unos cantos mìssiles contras a su consoladu e una base militare istadunidensos in Erbil, Iraq.
• 13 martzu: eletziones legislativas in Colòmbia. Binchet s'unione de manca Pacto Histórico.
• 14 martzu:
  • Israele annùntziat de àere sufridu un'atacu informàticu a portales de su guvernu.
  • Su grupu messicanu Bimbo annùntziat de suspèndere is negòtzios suos econòmicos in Rùssia.
  • sa Rùssia blocat s'atzessu a sa prataforma Instagram.
• 16 martzu: unu terremotu de magnitudo 7,3 in sa costa de Fukushima, Giapone, ingendrat un'allarme tsunami. Ddoe at 4 mortos e unas 100 persones ingortas.
• 21 martzu: un'aparèchiu de sa China Eastern Airlines, bòlidu 5735 tzacarrat contras a una cadena de montes in Guangxi, Tzina. No subrabivet nemos.
• 23 martzu: Antony Blinken, segretàriu de Istadu de is Istados Unidos, decrarat in manera formale chi unos cantos membros de is fortzas armadas russas ant commitidu crìmines de gherra in sa gherra russu-ucràina.
• 25 martzu: Is Istados Unidos annùntziant de bòlere frunire prus gas naturale a s'Unione Europea pro reduire sa dipendèntzia dae su gas russu.
• 26 martzu: eletziones generales in Malta. Binchet su Partidu de su Traballu.
• 29 martzu: sa Rùssia decrarat chi sa prima fase de sa gherra est acabada e chi Mosca at detzìdidu de "reduire in sustàntzia sa faina militare cara a Kiev e Chernihiv" cun sa punna de "ammanniare s'aficu retzìprocu pro is negòtzios benidores pro cunsertare e firmare un'acòrdiu de paghe cun s'Ucràina".
• 31 martzu:
  • serrat s'Expo 2020 de Dubai a pustis de 6 meses; in s'incumentzu fiat pranificadu pro su 10 de abrile de su 2021 ma dd'ant mòvidu pro neghe sa sa pandemia de COVID-19.
  • s'Organismu Internatzionale de s'Energia Atòmica cunfirmat su retiru de is fortzas russas dae sa Tzentrale Nucleare de Černobyl.

Abrile

• 1 abrile: su presidente de su Sri Lanka decrarat s'istadu de emergèntzia a pustis de is chèscias in contu de su manìgiu de sa crisi econòmica.
• 2 abrile: in su cuntestu de sa gherra intre Rùssia e Ucràina, is ucràinos agatant chèntinas de mortos me is caminos de Bucha. Pro Joe Biden e àteros sunt crìmines de gherra; sa Rùssia negat da beridade de sa noa.
• 3 abrile:
  • su Qatar proibit sìmbulos LGBT+ me is istàdios in s'ìnteri de is mundiales de fùbalu, pesende sa chistione de su respetu de is deretos tziviles in s'ocasione de eventos isportivos mannos.
  • Eletziones parlamentares in Ungheria. Su primu ministru Viktor Orbán est torradu a elègere.
  • Eletziones presidentziales in Sèrbia. Su presidente Aleksandar Vučić est torradu a elègere.
  • Segundu turnu de is eletziones in Costa Rica. Su candidadu Rodrigo Chaves Robles est eletu comente a presidente.
• 4 abrile:
  • voluntàrios de su progetu InformNapalm ispàinant is datos de Omurbekov Azatbek Asanbekovich, possìbile responsàbile de su degòlliu de Bucha.
  • Su presidente de Perù decrarat s'istadu de emergèntzia a pustis de unas cantu manifestadas de protesta contras s'inflatzione in ue 8 persones sunt mortas e prus de 30 ingortas.
• 6 abrile: is Istados Unidos annùntziat su blocu de is investimentos in bancas russas, e su Rennu Unidu at a acabbare de comporare carbone e petròliu comente parte de unu pachete nou de santziones in risposta a is violatziones de is deretos umanos de sa Rùssia.
• 7 abrile:
  • s'Assemblea Generale de s'ONU suspendet sa Rùssia dae su Cussìgiu pro is Deretos Umanos de Ginevra.
  • Su presidente de Jemen bd Rabbuh Mansur al-Hadia bbandonat s'incàrrigu suo a unu cussìgiu presidentziale comente parte de un'isfortzu pro acabbare una gherra tzivile chi durat dae ora meda.
• 8 abrile: sa Rùssia ghetat un'atacu cun mìssiles contras s'istatzione ferroviària de Kramatorsk, in ue unos cantos disterrados fiant fuende·si·nche dae sa tzitade. S'atacu càusat a su mancu 50 mortos e 100 fertos. S'imprenta Russa in s'incumentzu aiat tzelebradu s'atacu, ma cando s'est ispainada sa noa de sa morte de tziviles ant ghetadu neghe a is ucràinos.
• 10 abrile:
  • primu turnu de is eletziones presidentziales in Frantza. Su presidente atuale Emmanuel Macron e Marine Le Pen ant a passare a su segundu turnu cun, de pare a pare, su 27,85% e su 23,15% de is votos.
  • Su primu ministru de Pakistan Imran Khan depet lassare s'incàrriguu uo a pustis de unu votu de tzensura.
• 13 abrile: is casos de COVID-19 in s'ìnteri de sa pandemia incumentzada in su fine 2019 lompent a 500 milliones.
• 14 abrile: s'inrugradore russu Moskva afundat in su Mare Nieddu. S'Ucràina decrarat de dd'àere corpidu cun mìssiles anti-nave, mentres sa Rùssia narat chi est afundadu in s'ìnteri de una traschia in mare e unu fogu isvilupadu a intro.
• 15 abrile: sa politzia de Israele s'iscòntriat contras a manifestadores palestinesos in sa Moschea de Al-Aqsa, Gerusalemme, lassende a su mancu 152 ingortos.
• 20 abrile: s'Osservatòriu Europeu de s'Emisfèriu Sud annùntziat s'iscoberta de unu tipu nou de isteddu chi esplodet: sa micronova.
• 24 abrile:
  • segundu turnu de is eletziones presidentziales de Frantza. Emmanuel Macron binchet cun su 58% de is votos.
  • Eletziones parlamentares in Islovènia. Binchet su Movimentu pro sa Libertade.
• 26 abrile: sa Rùssia ponet una multa de tres milliones de rublos (agiumai 37.800€) a Wiki pro ispainare informatziones farsas, cun riferimentu a unos cantos artìculos chi contant sa gherra Russu-Ucràina cun informatziones chi andant contra a sa versione ufitziale russa.
• 27 abrile: sa Repùblica Tzentrafricana adotat su Bitcoin comente a dinari ufitziale. Est su segundu paisu de su mundu a pustis de El Salvador.

Maju

 

• 6 maju: incumentzat un'epidemia de pigota de sa martinica, cun s'atopu de su virus in Londra, Rennu Unidu.
• 7 maju: su guvernu talebanu de Afganistàn ponet s'òbligu a is fèminas de portare su Burqa.
• 9 maju:
  • eletziones generales me is Filipinas.
  • su presidente de su Sri Lanka presentat is dimissiones suas a pustis de is protestas contras a su guvernu suo in totu su paisu.
• 12 maju:
  • sa Corea de su Norte cunfirmat un'undada de impestos de COVID-19 e òrdinat un'inserru in totu is tzitades de su paisu
  • est publicada sa primu fotografia de s'istòria de Sagittarius A*, s'istampu nieddu supermassivu in su tzentru de sa Bia Làtina.
• 14 maju: in su cuntestu de sa gherra Russu-Ucràina, is fortzas russas lassant Kharkiv, sa segunda tzitade prus manna de Ucràina.
• 16 maju:
  • s'arrocamentu de Mariupol, Ucrània, acabbat cun sa vitòria de sa Rùssia.
  • sa cadena americana McDonald's lassat sa Rùssia in manera definitiva, bendende is atividades a un'imprendidore locale. McDonald's fiat in Rùssia dae su 1990, pagu a pustis de sa fine de s'Unione Soviètica.
• 20 maju: s'Organizatzione Mundiale de sa Salude resonat in un'addòbiu de emergèntzia a pitzus de sa pigota de sa martinica, sende chi su nùmeru de impestos est lòmpidu a 100.
• 21 maju: eletziones federales de Austràlia. Binchet Anthony Albanese, de su Partidu de su Traballu.
• 29 maju: primu turnu de is eletziones generales de Colòmbia.

Làmpadas

• 5 làmpadas: a su mancu 50 persones morint in un'atacu a una crèsia catòlica in Owo, Nigèria.
• 6 làmpadas: un'imprendidore locale ochiet a su ministru de s'ambiente colombianu Orlando Jorge Mera.
• 14 làmpadas: Danimarca e Canadà acabbant sa cuntierra a pitzus de soberania de s'Ìsula de Hans, partzende·dda in duos.
• 19 làmpadas: segundu turnu de is eletziones generales de Colòmbia. Binchet su candidadu de manca, su primu de s'istòria, Gustavo Petro.
• 22 làmpadas. unu terremotu de gradu 5,9 in Afganistàn ochiet a su mancu a 1000 persones e nde ingollet a su mancu a àteras 1500.
• 24 làmpadas: sa Corte Suprema de is Istados Unidos cantzellat su deretu costitutzionale a s'istrumadura. Dae custu momentu is istados de s'unione podent detzidere in manera autònoma sa legislatzione a subra de su tema.
• 26 làmpadas: is rapresentantes de is paisos de su G7 s'addòbiant in Germània pro resonare de sa crisi russu-ucràina. Annùntziant su bandu de s'importatzione de oro russu.
• 27 làmpadas: s'Iran pedit in manera ufitziale de s'unire a su BRITS.
• 28 làmpadas:
  • sa prima ministra de Iscòtzia, Nicola Sturgeon, annùntziat unu referendum nou pro s'indipendèntzia pro su 19 de su mese de ledàmene de su 2023, noe annos a pustis de cussu fallidu de su 2014.
  • incumentzat un'addòbiu de sa OTAN de tres dies in Madrid, pro resonare de sa situatzione russu-ucràina de de s'intrada de Isvètzia e Finlàndia in s'alleàntzia.

Argiolas/Trìulas

• 1 argiolas/trìulas: sa coja omosessuale essit legale in Isvìtzera, a pustis de unu referendum de su 2021.
• 8 argiolas/trìulas: un'ex militare isparat a Shinzo Abe, ex primu ministru de su Giapone, ochiende·ddu in s'ìnteri de unu chistionu pùblicu.
• 12 argiolas/trìulas:
  • su Mèssicu decrarat s'istadu de emergèntzia pro is undas de basca in totu su paisu.
  • s'Argentina protestat in manera formale contra a sa Bolìvia a pustis chi unu tzitadinu Argentinu est mortu in Bolìvia chene tènnere assistèntzia mèiga, mancari is duos paisos tennerent un'acòrdiu de assistèntzia mùtua.
• 18 argiolas/trìulas: eletziones parlamentares in Ìndia. Binchet sa candidada Draupadi Murmu.
• 23 argiolas/trìulas: s'Organizatzione Mundiale de sa Salude decrarat sa pigota de sa martinica emergèntzia sanitària internatzionale.
• 24 argiolas/trìulas: su vulcanu Sakurajima in Giapone erutat, chena fàghere dannu a persones o cosas, pesende su livellu de alerta prus artu possìbile me is zonas residentziales a giru.

Austu

• 4 austu:
  • sa Tzina conduit un'esertzitatzione militare a oru de su Taiwan, rispondende a una bìsita de Nancy Pelosi, s'ufitziale de gradu prus artu de s'esèrtzitu de is Istados Unidos a bisitare su Taiwan dae is annos 1990.
  • su primu ministru de Perù si dimitit de s'incàrrigu a pustis de imbìstigos criminales a pitzus de su presidente Pedro Castillo.
• 5 austu:
  • Israele atacat sa Fròngia de Gaza ochiende a sa ghia militare Tayseer Jabari. Is duas partes cuncordant de firmare su fogu a pustis de tres dies de batalla.
  • unu lampu ruet a pitzus de unu depòsitu de petròliu in Matanzas, Cuba, causende un'iscòpiu e unu fogu chi ochient a una persone e nde ingollent a su mancu a àteras 121.
• 9 austu: eletziones generales in Kenya. Binchet William Ruto e s'agentzia de supervisione de is eletziones tzertificat sa vitòria, mancari is suportadores de s'oponidore Raila Odinga protestent in manera enèrgica, cun episòdios de violèntzia.
• 17 austu: Turchia e Israele cuncordant de torrare a assetiare relatziones diplomàticas a pustis de unu perìodu de tensione.
• 24 austu:
  • si registrat su primu atopu de is tres maladias COVID-19, pigota de sa martinica e SIDA in pari.
  • eletziones generales in Angola. Su presidente Joao Lourenço est torradu a elègere.
• 28 austu: su Pakistan decrarat su "disacatu climàticu" e pedit assistèntzia internatzionale a pustis de àere sufridu prus de 1000 mortos pro neghe de una sèrie de inundamentos causados dae cunditziones ingendradas dae su càmbiu climàticu.
• 29 austu: sa Corte Superiore de Giustìtzia de su Caràibe Orientale legalizat is relatziones omosessuales in San Cristóbal y Nieves.

Cabudanni

• 02 cabudanni: sa ex presidente de Birmània Aung San Suu Kyi est cundennada a tres annos pro ingannu eletorale. Tenet una cundenna totale de 20 annos pro vàrias resones, a pustis de chi su guvernu suo est istadu furriadu cun unu corpu de istadu militare.
• 05 cabudanni:
  • su Cile refudat sa proposta de Costitutzione noa cun su 61,86% de is NO a su referendum.
  • unu terremotu de magnitudo 6,8 in Sichuan, Tzina, lassat a su mancu 66 mortos e 250 fertos.
• 06 cabudanni:
  • Liz Truss est nominada prima ministra de su Rennu Unidu, a pustis chi Boris Johnson at renuntziadu a s'incàrrigu.
  • in su cuntestu de sa gherra russu-ucraina, s'Ucraina ghetat su contratacu de su Óblast de Járkov.
• 07 cabudanni: s'Albania segat is relatziones diplomàticas cun s'Iran a pustis de un'atacu informàticu.
• 10 cabudanni: Proclamant a Carlu III de su Rennu Unidu comente rei de Britànnia Manna, Austràlia, Noa Zelanda e Canada a pustis de sa morte de sa reina Elisabeta II.
• 11 cabudanni: eletziones generales in Isvètzia. Comente s'estrema dereta at ganadu sa majoria, sa presidente sotzialdemocràtica Magdalena Andersson rinùntziat a s'incàrrigu.
• 13 cabudanni: su presidente de Kazakistan Kasim-Yomart Tokaev torrat a pònnere a sa capitale Nur-Sultàn su nòmine betzu Astanà.
• 16 cabudanni: incumentzat una chèscia manna in Iran a pustis chi sa politzia de sa moralidade arrestat e ochiet a Mahsa Amini pro àere ammustradu in pùblicu unos cantos pilos chi essiant dae su hijab.
• 18 cabudanni: unu terremotu de magnitudo 6,9 in sa tzitade de Taitung, Taiwan càusat dannos vàrios e morit a su mancu a una persone.
• 29 cabudanni: sa cundenna de Aung San Suu Kyi aumentat de àteros tres annos pro s'acusa de violatzione de segretos de istadu.

Ledàmene/Santugaine

• 1 ledàmene/santugaine:
  • 131 persones morint e 200 sunt ingortas in un'episòdiu de violèntzia in s'ìnteri de una partida de fùbalu in s'istàdiu Kanjuruhan in Kabupaten Malang, Java Est, Indonèsia.
  • eletziones parlamentares in Letònia. Arturs Krišjānis Kariņš est cunfirmadu comente primu ministru.
• 2 ledàmene/santugaine: eletziones generales in Brasile. Lula da Silva otenet sa majoria de is votos cun su 48,4% a subra de su presidente Jair Bolsonaro chi otenet su 43,2%. Sigomente nemos de is duos tenet su 50%, si depent disafiare in unu segundu turnu.
• 3 ledàmene/santugaine: sa Corea de su Norte ghetat unu mìssile balìsticu chi bolat a subra de su Giapone causende allarme e oriolu in totu su mundu.
• 4 ledàmene/santugaine: is Istados Unidos e sa Corea de su Sud ghetant 4 mìssiles concas a su Mare de Giapone comente mustra de unidade in risposta a su mìssile ghetadu dae sa Corea de su Norte.
• 5 ledàmene/santugaine:
  • sa Corea de su Norte ghetat àteros duos mìssiles a subra de su Mare de Giapone. Is istados Unidos imbiant sa porta-aparèchios USS Ronald Reagan pro aguardiare sa zona.
  • in sa bidda de San Miguel Totolapan, Guerrero, Mèssicu unu grupu criminale ochiet a su sìndigu e àteras 18 persones. Est unu de is peus mortòrgios cumpridos dae unu grupu criminale in Guerrero de is annos reghentes.
  • s'organizatzione de is paisos esportadores de petròliu detzidet de ismenguare sa produtzione a duos milliones de bariles pro die pro afortiare is prètzios.
• 6 ledàmene/santugaine: un'ex agente de politzia in sa Provìntzia de Nongbua Lamphu, Tailàndia, intrat in un'asilu de pipios, ochiet a 37 persones, prus che totu minores de edade, e nde ingollet a àteras 10. Est s'atacu prus mortìferu de s'istòria de su paisu.
• 8 ledàmene/santugaine:
  • in Bochil, Chiapas, Mèssicu, 110 istudiantes de iscola segundària sunt intossicados pro àere bufadu abba cuntaminada cun cocaina.
  • in su cuntestu de sa gherra Russu-Ucraina, un'esplosione isciusciat parte de su ponte chi collegat Crimea e Rùssia, lassende fintzas tres mortos.
• 10 ledàmene/santugaine: sa Rùssia ghetant mìssiles contras vàrias tzitades ucrainas comente vengàntzia pro s'atacu de su ponte Rùssia-Crimea.
• 12 ledàmene/santugaine:
  • s'ONU refudat su referendum cun chi is regiones ucrainas de Donetsk, Lugansk, Cherson e Zaporiyia sunt passadas a sa Rùssia.
  • sa ex presidente de Birmània Aung San Suu Kyi est cundennada a tres annos pro corrutzione. Sa cundenna totale immoe est de 26 annos.
• 20 ledàmene/santugaine: sa prima ministra de su Rennu Unidu Liz Truss lassat s'incàrrigu suo a pustis de 44 dies isceti de guvernu.
• 24 ledàmene/santugaine: Rishi Sunak est su primu ministru nou de Rennu Unidu.
• 26 ledàmene/santugaine:su Mèssicu aprovat sa coja omosessuale. Est su de 34 paisos in su mundu a dda connòschere pro lege.
• 30 ledàmene/santugaine:
  • in su segundu turnu de is eletziones in Brasile, binchet su candidadu Lula da Silva, chi at a essire presidente pro sa de tres bortas.
  • sa ruta de unu ponte suspèndidu in Ìndia morit a 141 persones.

Onniasantu/Santandria

• 1 onniasantu/santandria: eletziones parlamentares in Israele. Benjamín Netanyahu, ghiende una coalitzione de dereta, binchet sa majoria de is iscannos.
• 2 onniasantu/santandria: sa Corea de su Norte ghetat 23 mìssiles balìsticos concas a su Mare de Giapone. Unu de issos passat sa làcana in mare de sa Corea de su Sud, ativende s'allarme anti-aèreu.
• 6 onniasantu/santandria:
  • un'aparèchiu ruet in su Lagu Victoria, Tanzania, ochiende a su mancu a 19 persones.
  • incumentzat in Sharm el-Sheikh sa Cunferèntzia a pitzus de su Càmbiu Climàticu de is Natziones Unidas (COP27).
• 8 onniasantu/santandria: eletziones de mèdiu mandadu me is Istados Unidos. Su Partidu Republicanu at bintu in sa Càmera de is Rapresentantes, mancari de pagu, mentres su Partidu Democràticu mantenet su controllu de su Senadu.
• 11 onniasantu/santandria: is fortzas armadas Ucrainas torrant a pigare Kherson, s'ùnica capitale regionale chi sa Rùssia aiat pigadu in su cuntestu de sa gherra russu-ucraina.
• 15 onniasantu/santandria:
  • sa populatzione mundiale lompet a 8 milliardos.
  • s'addòbiat su G20 de su 2022 in Bali, Indonèsia.
  • in su cuntestu de sa gherra russu-ucraina, mìssiles ruent acanta de sa bidda de Przewodów, Polònia. Imbìstigos ammustrant chi si tratat de mìssiles de orìgine ucràina.
• 16 onniasantu/santandria: sa NASA ghetat Artemis 1, sa prima missione, chene echipàgiu, de Space Launch System, su razu prus poderosu ghetadu in òrbita. Sa càssula Orion resesset a orbitare a giru de sa Luna e a torrare a sa Terra, comente proa pro missiones umanas.
• 19 onniasantu/santandria: eletziones generales in Malaìsia, chi resurtant in un'istàgiu de su parlamentu pro sa prima borta in s'istòria de su paisu.
• 21 onniasantu/santandria:
  • unu terremotu de magnitudo 5,6 in sa provìntzia de Java otzidentale, Indonèsia, lassat a su mancu 268 mortos, chèntinas de fertos e dannos mannos.
  • sa Tzina decrarat prus de 26 000 atopos noos de COVID-19 e annùntziat restritziones noas.

Idas/Nadale

• 05 idas/nadale: sa National Ignition Facility otenet una fusione nucleare a cunfinamentu inertziale. Est unu resurtadu de importu mannu in s'isvilupu de is tecnologias pro sa fusione nucleare.
• 07 idas/nadale: sa Tzina, a pustis de protestas mannas, abbandonat una parte de s'istrategia zero-covid pro su cuntenimentu de sa pandèmia.
• 16 idas/nadale:
  • su Cile decrarat s'istadu de emergèntzia pro neghe de un'unda de fogu de padente chi morint fintzas a unu pompieri.
  • s'acuàriu tzilìndricu prus mannu de su mundu, chi s'agataiat in s'albergu Radisson de Berlinu, iscòpiat ingollende a duas persones, faghende dannos e ochiende sa parte manna de is 1500 pisches de genias diferentes chi ddoe biviant.
• 19 idas/nadale: agiumai 200 paisos firmant un'acòrdiu in sa cunferèntzia COP15 pro sa bio-diversidade pro protègere su 30% de sa terra e is otzèanos contras a sa pèrdida de bio-diversidade.
• 21 idas/nadale:
  • Irmgard Furchner, ex-segretària de 97 annos de su campu de cuntzentramentu de Stutthof est cundennada a duos annos de presone (cun libertade cunditzionale) pro sa complitzidade sua in s'ochidòrgiu de prus de 10500 persones.
  • incumentzat una traschia de ierru me is Istados Unidos de Amèrica e in Cànada, chi ochiet a su mancu a 91 persones e blocat su tràficu aèreu.
• 23 idas/nadale: un'òmine in Parigi isparat in su tzentru culturale curdu Ahmet-Kaya, ochiet a tres persones e nde ingollet a àteras. Sa resone de is atziones suas est s'òdiu pro is istràngios.
• 24 idas/nadale: eletziones parlamentares me in sa Repùblica de Figi. Su candidadu Sitiveni Rabuka binchet contras a Frank Bainimarama chi at guvernadu pro 15 annos.
• 28 idas/nadale: unos cantos paisos ponent lìmites a is biàgios dae sa Tzina pro timoria de un'unda noa de COVID-19 e de variantes suas noas.