Nornik: Rodzaj gryzoni

Rodzaj obejmuje gatunki występujące w Europie, północnej Azji, Ameryce Północnej i Środkowej.

Niewielkie gryzonie. Posiadają niewielkie uszy i stosunkowo krótki ogon. Długość ciała (bez ogona) 63–178 mm, długość ogona 12–98 mm, długość ucha 7–20 mm, długość tylnej stopy 9–34 mm; masa ciała 14–170 g.

Wykopują w ziemi nory, w których żyją. Gromadzą tam też zapasy pożywienia. Nie zapadają w sen zimowy. Żyją samotnie, w grupach rodzinnych lub koloniach. Samice kilka razy w roku rodzą młode, które po kilku tygodniach osiągają dojrzałość płciową.

Rodzaj zdefiniował w 1798 roku niemiecki botanik i entomolog Franz de Paula von Schrank w książce swojego autorstwa Fauna Boica. Schrank wymienił trzy gatunki – Mus amphibius Linnaeus, 1758, Microtus terrestris Schrank, 1798 (= Mus arvalis Pallas, 1779) i Microtus gregarius Schrank, 1798 (= Mus arvalis Pallas, 1779) – nie wskazując gatunku typowego; w ramach późniejszego oznaczenia na typ nomenklatoryczny wyznaczono nornika zwyczajnego (M. arvalis).

Etymologia

• Microtus: gr. μικρος mikros ‘mały’; ους ous, ωτος ōtos ‘ucho’.
• Mynomes: gr. μυς mus, μυος muos ‘mysz’; νομη nomē ‘pastwisko’. Gatunek typowy: Mynomes pratensis Rafinesque, 1817 (= Arvícola pennsylvanicus Ord, 1815).
• Psammomys: gr. ψαμμος psammos ‘piasek’; μυς mus, μυος muos ‘mysz’. Gatunek typowy: Psammomys pinetorum Le Conte, 1830.
• Ammomys: gr. αμμος ammos ‘piasek’; μυς mus, μυος muos ‘mysz’.
• Pitymys: gr. πιτυς pitus, πιτυος pituos ‘sosna’; μυς mus, μυος muos ‘mysz’. Gatunek typowy: Psammomys pinetorum Le Conte, 1830.
• Pinemys: łac. pinus ‘sosna’; μυς mus, μυος muos ‘mysz’.
• Agricola: łac. agricola ‘farmer, rolnik’, od ager, agri ‘pole’; -cola ‘mieszkaniec’, od colere ‘zamieszkać’. Gatunek typowy: Mus agrestis Linnaeus, 1761.
• Chilotus: gr. χειλος kheilos, χειλεος kheileos ‘warga, usta, brzeg, skraj’; ους ous, ωτος ōtos ‘ucho’. Gatunek typowy: Arvicola oregoni Bachman, 1839.
• Pedomys: gr. πεδον pedon ‘grunt, ziemia’, od πους pous, ποδος podos ‘stopa’; μυς mus, μυος muos ‘mysz’. Gatunek typowy: Arvicola austerus Le Conte, 1853 (= Hypudaeus ochrogaster Wagner, 1842).
• Sylvicola: łac. silvicola ‘mieszkaniec lasu, leśny’, od silva ‘las’; -cola ‘mieszkaniec’, od colere ‘zamieszkać’. Gatunek typowy: Mus agrestis Linnaeus, 1761.
• Terricola: łac. terricolus ‘mieszkaniec ziemi, lądowy’, od terri ‘ziemia’; -cola ‘mieszkaniec’, od colere ‘zamieszkać’. Gatunek typowy: Arvicola subterraneus de Selys-Longchamps, 1836.
• Isodelta: gr. ισος isos ‘równy, podobny’; δελτα delta ‘gr. litera delta Δ’ (tj. trójkąt). Gatunek typowy: †Arvicola speothen Cope, 1871 (= †Microtus guildayi van der Meulen, 1978).
• Micrurus: gr. μικρος mikros ‘mały’; ουρα oura ‘ogon’. Gatunek typowy: Arvicola nebrodensis Mina Palumbo, 1868 (= Arvicola savii de Selys-Longchamps, 1838).
• Campicola: łac. campus, campi ‘pole’; -cola ‘mieszkaniec’, od colere ‘zamieszkać’. Gatunek typowy: Arvicola subterraneus de Selys-Longchamps, 1836.
• Aulacomys: gr. αυλαξ aulax, αυλακος aulakos ‘bruzda, rowek’; μυς mus, μυος muos ‘mysz’. Gatunek typowy: Aulacomys arvicoloides Rhoads, 1894 (= A[rvicola] richardsoni DeKay, 1842).
• Tetramerodon: gr. τετραμερης tetramerēs ‘czteroczęściowy’; οδους odous, οδοντος odontos ‘ząb’. Gatunek typowy: Arvicola (Tetramerodon) tetramerus Rhoads, 1894 (= Arvicola townsendii Bachman, 1839).
• Herpetomys: gr. ἑρπης herpēs, ἑρπητος herpētos ‘pełzacz, coś pełzającego’, od ἑρπω herpō ‘pełzać, poruszać się powoli’; μυς mus, μυος muos ‘mysz’. Gatunek typowy: Microtus guatemalensis Merrem, 1898.
• Orthriomys: gr. ορθριος orthrios ‘poranny, wczesny’, od ορθος orthos ‘prosty’; μυς mus, μυος muos ‘mysz’. Gatunek typowy: Microtus umbrosus Merrem, 1898.
• Euarvicola: gr. ευ eu ‘ładny, dobry’; rodzaj Arvicola Lacépède, 1799. Gatunek typowy: Mus agrestis Linnaeus, 1761.
• Stenocranius: gr. στηνος stēnos ‘wąski, cienki’; κρανιον kranion ‘czaszka’, od καρα kara, καρατος karatos ‘głowa’. Gatunek typowy: Arvicola slowzowi Poljakov, 1881 (= Mus gregalis Pallas, 1779).
• Arbusticola: łac. arbustum ‘sad, plantacja’, od arbor, arboris ‘drzewo’; -cola ‘mieszkaniec’, od colere ‘zamieszkać’. Gatunek typowy: Microtus rubelianus Shidlovsky, 1919 (= Microtus (Pitymys) majori Thomas, 1906).
• Campicoloma: wariant nazwy Campicola Schulze, 1890.
• Blanfordimys: dr William Thomas Blanford (1832–1905), angielski geolog, zoolog, kolekcjoner z Etiopii, Persji i Indii; gr. μυς mus, μυoς muos ‘mysz’. Gatunek typowy: Microtus bucharensis Vinogradov, 1930.
• Sumeriomys: Sumer, starożytna kraina leżąca w południowej części Mezopotamii (dzisiaj południowy Irak); gr. μυς mus, μυος muos ‘mysz’. Gatunek typowy: Microtus socialis Pallas, 1773.
• Iberomys: łac. Iberia ‘Hiszpania’; gr. μυς mus, μυος muos ‘mysz’. Gatunek typowy: Microtus cabrerae Thomas, 1906.
• Meridiopitymys: łac. meridianus ‘południowy’, od meridies ‘południe’; rodzaj Pitymys McMurtrie, 1831. Gatunek typowy: Arvicola duodecimcostatus de Sélys-Longchamps, 1839.
• Arvalomys: łac. arvalis ‘z pola’, od arvum, arvi ‘pole’, od arare ‘orać’; gr. μυς mus, μυος muos ‘mysz’. Gatunek typowy: Mus arvalis Pallas, 1778.
• Parapitymys: gr. παρα para ‘blisko, obok’; rodzaj Pitymys McMurtrie, 1831. Gatunek typowy: Arvicola Savii de Sélys-Longchamps, 1838.
• Vocalomys: łac. vocalis ‘śpiewający, dźwięczny’, od vox, vocis ‘głos’; gr. μυς mus, μυος muos ‘mysz’. Gatunek typowy: Microtus miurus Osgood, 1901.
• Hyrcanicola: łac. Hyrcania, starożytna prowincji Azji, znajdująca się na wybrzeżu Morza Kaspijskiego; -cola ‘mieszkaniec’, od colere ‘zamieszkać’. Gatunek typowy: Microtus schelkovnikovi Satunin, 1907.

Podział systematyczny

Do rodzaju należą następujące występujące współcześnie gatunki zgrupowane w kilku podrodzajach:

Opisano również gatunki wymarłe:

• S.F. Baird: Mammals of North America; the description of species based chiefly on the collections in the Museum of the Smithsonian Institution. Philadelphia: J.B. Lippincott Co., 1859, s. 1–735. (ang.).
• V. Fatio: Les campagnols du bassin du Léman. Paris: Bale et Genève, 1867, s. 1–75. (fr.).
• C.H. Merrem. Descriptions of two new subgenera and three new species of Microtus from Mexico and Guatemala. „Proceedings of the Biological Society of Washington”. 12, s. 105–108, 1898. (ang.). 
• T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 1–984, 1904. (ang.). 
• A.I. Argyropulo. Über zwei neue paläarktische Wühlmäuse. „Zeitschrift für Säugetierkunde”. 8, s. 180–183, 1933. (niem.). 
• Edmund C.E.C. Jaeger Edmund C.E.C., Source-book of biological names and terms, wyd. 1, Springfield: Charles C. Thomas, 1944, s. 1–256, OCLC 637083062  (ang.).
• C.W. Hibbard. Stratigraphy and vertebrate paleontology of Pleistocene deposits of southwestern Kansas. „Geological Society of America Bulletin”. 55 (6), s. 707–754, 1944. DOI: 10.1130/GSAB-55-707. (ang.). 
• J. Chaline: Les rongeurs du Pleistocène moyen et supèrieur de France. Paris: Cahiers de Paleontologie, Centre National de la Recherche Scientifique, 1972, s. 1–410. (fr.).
• J. Chaline. Esquisse de l’evolution morphologique, biometrique et chromosomique du genre Microtus (Arvicolidae, Rodentia) dans le Pleistocene de l’hemisphere nord. „Bulletin de la Societe de Geologie France”. Septième série. 16 (4), s. 450, 1974. DOI: 10.2113/gssgfbull.S7-XVI.4.440. (fr.). 
• A.J. van der Meulen. Microtus and Pitymys (Arvicolidae) from Cumberland Cave, Maryland, with a comparison of some New and Old World species. „Annals of the Carnegie Museum”. 47, s. 101–145, 1978. (ang.). 
• Klasyfikacja podrodziny nornikowatych (Arvicolinae). Beszamel i spółka bez ograniczeń, 2014-03-30. [dostęp 2015-01-17].