1989

Aquesta pagina concernís l'an 1989 del calendièr gregorian.

Occitània

França

Euròpa

• 2 de mai - Madrid (Espanha): lo govèrn ratifica l'Acòrd europèu per la prevencion de la tortura e los tractes deshumans o degradantes.
• 9 d'abril - Tragèdia del 9 d'abril, a Tbilissi, Georgia: Una manifestacion anti-Sovietica es esclafada per l'armada roja.
• 9 de novembre - Berlin (Alemanha): s'òbri al transit ciutadan lo mur que dividissiá la vila en doas parts, la qu'aperteniá a la Republica Federala e la qu'aperteniá a la Republica Democratica, a l'encòp que los meteisses ciutadans lo començan a desrocar.
• 29 de decembre - Checoslovaquia: Comença la Revolucion de Vellot: l'Assemblada Federala, lo parlament comunista, escuelhèt lo dissident Václav Havel coma nòu president. Se forma immediatament un govèrn de coalicion amb l'objectiu de far las reformas economicas liberalas necessàrias per establir una economia de mercat e las reformas legalas per portar la democracia.

Polonha

Signatura d'un acòrd de transicion vèrs lo capitalisme entre lo govèrn e l'oposicion. Prevesiá l'eleccion liura dau Senat e de la Dieta. Pasmens, lo POUP obtenguèt un nombre assegurat de deputats a la Dieta que li permetiá encara de tenir un ròtle important. En junh, Solidaritat averèt leis eleccions legislativas. Jaruzelski venguèt president e Tadeusz Mazowiecki, un conselhier de Lech Walesa, foguèt nomat cap dau govèrn. Enfin, a la fin de l'annada, la transicion s'accelerèt e la fin dau ròtle dau POUP dins leis institucions foguèt decidida.

Africa

Etiopia

Creacion dau Front Democratic Revolucionari dei Pòbles Etiopians que gropava lo Front de Liberacion dei Pòbles de Tigre, l'Organizacion Democratica dau Pòble Oròmo, lo Movement Nacionau Democratic Amara e lo Movement Democratic dei Pòbles dau Sud d'Etiopia. Lo Front Popular de Liberacion d'Eritrèa sostenguèt aquela coalicion, çò que permetèt de formar un movement larg còntra lo regime dau Derg. En mai d'aquò, la fin de l'ajuda militara sovietica liada au cambiament de politica iniciat per Mikhaïl Gorbachov afebliguèt l'armada etiopiana que foguèt durament desfacha a Afabet (17-20 de març) per leis Eritrèus.

Sodan

Capitada d'un còp d'estat organizat per un grop de militars dirigits per lo generau Omar el-Bechir. La causa principala d'aquela revòuta militara foguèt probablament lei temptativas de negociacion menadas per Sadiq al-Madhi ambé la rebellion dau sud. Al-Turabi retrobèt un ròtle important dins lo govèrn qu'adoptèt oficialament un programa islamista.

Asia

• Entre lo 15 d'abril e lo 4 de junh - Beijing (Republica Populara de China): Protèstas de la Plaça de Tian'anmen divèrses milièrs d'estudiant universitari seguit unes jorns mai tard per trabalhadors convòcan manifestacions pacificas en demandant la dubertura del regim comunista. Lo 4 de junh Li Peng ordena lo deslotjament de la part de l'armada populara de la China en culminant en la mòrt de divèrses centenats de manifestants, milièrs de ferits e centenats d'arrestats.

Iran

Mòrt de Rouhollah Khomeini que foguèt remplaçat coma Guida de la Revolucion per Ali Khamenei.

Arts

Sciéncias e tecnicas

Astronomia

Passatge de la sonda espaciala estatsunidenca Voyager 2 dins lo sistèma de Neptun. Permetèt de realizar unei fotografias, observacions e mesuras de la planeta, de son satellit principau Triton que sembla presentar una activitat geologica importanta, de confirmar la preséncia d'un sistèma d'anèus e de descubrir cinc pichons satellits suplementaris.

•  
  Fotografia de Neptun per Voyager 2.
•  
  Fotografia de la Granda Taca Blava per Voyager 2.
•  
  Fotografia deis anèus de Neptun per Voyager 2.
•  
  Fotografia de Triton per Voyager 2.

Medecina

Publicacion d'una tiera d'estudis, realizats entre 1987 e 1989, regardant lo virüs a l'origina deis « epatitas non A e non B ». Aquò permetèt d'oficializar la descubèrta dau virüs de l'epatita C.

D'autra part, premiera endoscòpia d'una vena.

Economia

• 21 de febrièr - Corbin Bleu, actor american
• 1èr de març - Daniella Monet, cantaira, actritz e dançaira americana
• 4 de març - Erin Heatherton, modèl americana
• 9 de març - Rasmus Guldhammer Poulsen, ciclista danés
• 11 de març - Orlando Johnson, jogaire de basquetbòl american
• 6 de mai - Dominika Cibulková, tennista eslovaca
• 10 de junh - Alexandra Stan, cantaira romanesa
• 23 de julhet - Daniel Radcliffe, actor anglés de Harry Potter
• 14 d'agost - Malvina Seferi, modèl albanesa-italiana
• 28 d'octobre - Camille Muffat, nataira francesa
• 26 de decembre - Yohan Blake, atlèta jamaican

• 7 de genièr - Hirohito, emperaire de Japon (n. 1901)
• 11 de genièr - José Luis Bustamante y Rivero, president de Peró (n. 1894)
• 22 de genièr - Sándor Weöres, poèta ongrés (n. 1913)
• 23 de genièr – Salvador Dalí, pintor catalan (n. 1904)
• 24 de genièr - George Cukor, cineasta american (n. 1899)
• 3 de febrièr - John Cassavetes, actor american (n. 1929)
• 4 de febrièr - Thorkild Hansen, escrivan danés (n. 1927)
• 27 de febrièr - Konrad Lorenz, etològ austrian (n. 1903)
• 22 d'abril - Emilio Gino Segrè, fisician italian, Prèmi Nobel (n. 1905)
• 26 d'abril - Lucille Ball, actritz americana (n. 1911)
• 30 d'abril - Sergio Leone, cineasta italian (n. 1929)
• 20 de mai - John Richard Hicks, economista anglés, Prèmi Nobel (n. 1904)
• 3 de junh - Ruhollah Khomeini, líder espiritual d'Iran (n. 1900)
• 22 de junh - Martti Talvela, cantaire d'opèra finés (n. 1935)
• 30 de junh - Hilmar Baunsgaard, primièr ministre de Danemarc (n. 1920)
• 2 de julhet - Andrei Gromiko, òme politic sovietic (n. 1909)
• 6 de julhet - János Kádár, òme politic ongrés (n. 1912)
• 11 de julhet - Laurence Olivier, actor britanic (n. 1907)
• 16 de julhet - Herbert von Karajan, maèstro austrian (n. 1908)
• 19 de julhet - Kazimierz Sabbat, òme politic polonés (n. 1913)
• 2 d'agost - Luiz Gonzaga, cantaire, compositor e musician brasilièr (n. 1912)
• 12 d'agost - William Bradford Shockley, fisician american, Prèmi Nobel (n. 1910)
• 13 d'agost - Hugo del Carril, cantaire argentin de tango (n. 1912)
• 21 d'agost - Raul Seixas, cantaire e compositor brasilièr (n. 1945)
• 4 de setembre - Georges Simenon, escrivan belga (n. 1903)
• 22 de setembre - Irving Berlin, compositor american (n. 1888)
• 28 de setembre – Ferdinand Marcos, dictator de las Filipinas (n. 1917)
• 6 d'octobre - Bette Davis, actritz americana (n. 1908)
• 26 d'octobre - Charles John Pedersen, quimista american, Prèmi Nobel (n. 1904)
• 3 de novembre - Timoci Bavadra, primièr ministre de Fidji (n. 1934)
• 5 de novembre - Vladimir Horowitz, pianista rus (n. 1903)
• 12 de novembre - Dolores Ibárruri, La Pasionaria, femna politica espanhòla (n. 1895)
• 13 de novembre – Prince [[Frances Josèp II de Liechtenstein (n. 1906)
• 14 de decembre - Andrei Sakharov, fisician e activista politic sovietic, Prèmi Nobel de la Patz (recusat) (n. 1921)
• 26 de novembre - Ahmed Abdallah Abderemane, president de las Comòras (n. 1919)
• 27 de novembre - Carlos Arias Navarro, primièr ministre d'Espanha (n. 1908)
• 30 de novembre - Ahmadou Ahidjo, president del Cameron (n. 1924)
• 3 de decembre - Fernando Martín, jogaire de basquetbòl espanhòl (n. 1962)
• 3 de decembre - Sourou-Migan Apithy, president de Dahome, actual Benin (n. 1913)
• 14 de decembre - Andrei Saharov, fisician e activita politic sovietic, Prèmi Nobel de la Patz (n. 1921)
• 16 de decembre - Lee Van Cleef, actor american (n. 1925)
• 22 de decembre - Samuel Beckett, escrivan irlandés, Prèmi Nobel (n. 1906)
• 25 de decembre – Nicolae Ceauşescu, dictator de Romania (executat) (n. 1918)
• 29 de decembre - Andrei Tarkovski, cineasta e escrivan rus sovietic (n. 1932)

• Prèmi Nobel de Fisica : Norman Foster Ramsey, Jr, Hans Georg Dehmelt, Wolfgang Paul
• Prèmi Nobel de Quimia : Sidney Altman, Thomas Robert Cech
• Prèmi Nobel de Fisiologia o Medecina : John Michael Bishop, Harold Elliot Varmus
• Prèmi Nobel de Literatura : Camilo José Cela
• Prèmi Nobel de la Patz : Tenzin Gyatso (14en Dalai Lama)
• Prèmi Nobel d'Economia : Trygve Haavelmo