Норвегия

Kongeriket Norge / Kongeriket Noreg), Норвегия — Шимал Европада Скандинав джарымайрыкамны кюнбатыш кесегинде эм талай джууукъ гитче айрыкамлада орналгъан кърал. Кюнчыгъышда Швеция, Финляндия эм Россия бла чеклешеди. Баренцни тенгиз бла шимал-кюнчыгъышда джууулады, Норвеж тенгиз бла кюнбатышда эм Шимал тенгиз бла къыбла-кюнбатышда. Къралны аты буруннгускандинав Norðrvegr — «шималгъа джол» деген сёзден келеди.

Норвегий коклаште верланыше ужаш материкысе 57° 72 да°[10] йӱдвел широташте да 4° да 31° эрвел долготаште тудым уштышым да аҥысыр аҥа шуйнен кия территорий 1770 (ужаш эн кум — 420 километрлан шагалрак) кутынь йӱдвел-касвел серыште улшо чыла отро-влак да скандинавийысе пелотро, отро ден саҥгам, вӱд тудо кундемысе уло.

Эрвел ден кечывалвел-эрвел чекыштыже швецийыште, норвегийыште гыч (1630 километр тораште), Финляндийыште (736 километр) россий да (уш-да 196). Йӱдвел-касвел теҥыз Норвежский тудым мушкыт, йӱдвел-эрвел — баренцев теҥызыште, кечывалвел — Йӱдвел теҥыз. 148 уштымо 25 кужытшо сер корешын кужытжо

Южо отролаште, тидыже кугыжаныш кучем, кугу пелотро-влак уло скандинавийысе деч кораҥмаш:

шпицберген архипелаг (Свальбард) норвежский теҥызын йӱдвел ужашыже, 17 сӱрем 1925 ийыште тӱнямбал мер илыш шот дене тудын ӱмбалне лийын;

Я-Гренландский Майен Норвежский коклаште да теҥыз;

атлантик тептеҥыз отрошто буве;

Тыгак кундемыште Норвегий кумылан, конвенцийыш 1961 ийыштак логалыныт антарктический:

Антарктиде отро сер воктене I Пӧтыр;

Антарктиде Королеве мланде модын.

Но тиде тӧртык почеш территорий 1930 ий 27 февраль, резолюций ден пунчал-влакым 1931 ий 14 январьыште парламент монархын деч норвегий 1939 ий 23 апрель гыч ужшаш огыл улмаш.

Паша ресурс

Илышын кӱкшыт

2011 ийыште норвегийыште 100 вуй среднемесячный 38 ыштыме пашадарым, кокла шотышто мом 3,8 % деч чот 2010 ий. Кокла шот дене 6 тӱжем утла вуй пӧръеҥ оксам ыштышаш, мыняр ӱдырамаш — 40 да 800 800 34 вуй келша. 85 ий ӱдырамаш-влак почеш шочшо пайыш дене пашадарым % марте 85,3 %. Пашадарым тӱлаш огыл да эн тӱҥжӧ пудештме кугыжаныш секторын частный секторышто пӧръеҥ да ӱдырамаш кӱшеш вашталтыме лийын. Пашадымылык норвегийыште гына лийын 3,9 % (данный шотышто сентябрьыште 2019 ийыште), ятырлан ӱлнӧ мо, Швецийыште, финляндийыште да пошкудо деч. Кугу профсоюз рӱдер — Рӱдӧ профсоюз организаций Норвегий[no] (i Landsorganisasjonen Norge), 900 тӱжем наре членже, норвежский пашазе партий дене кылдалтын.

Вес элла дене торгайымашым

36 шотлалтеш норвегий-эл экспорт кугыт шотышто тӱня й: 2017 ийлаште 106 сатум экспортироватлаш элыште млрд $, а 84,8 пуртыжо млрд $, вес элла дене торгайымашым сай сальдо — 21,2 млрд $.

Тӱҥ сатум экспорт: нефть (26 %), газ (26 %), колен да рыбопродукты (ялыш 10,5 %), продукцийланна металлургийым, промышленностьым, машиностроенийым да химий. Тӱҥ налын: Великобританий (21,4 млрд $), Германий (16,4 млрд $), Швеций (9 млрд $), Нидерланды (7,88 млрд $) и франций (7,5 млрд $).

Тӱҥ импорт сатум: машина, электронике ден оборудованийым (21,1 %), транспорт (19,4 %), сырьём да полуфабрикатым металлургий (13 %), вургемым, йолчиемым, кочкыш-йӱыш сатум (саска, емыж, да безалкогольный алкоголян йӱыш), пачкылам эм. Тӱҥ поставщикше: Швеций (10,1 млрд $), Германий (9,6 млрд $), Китай (8,17 млрд $), Кечывалвел Корей (5,71 млрд $) да УАШ (5,5 млрд $).