2000a • 2010a • 2020a • 2030a • 2040a 2050a • 2060a • 2070a • 2080a • 2090a2100a
Historio > yarcento |
Yarcenti: |
20ma21ma22ma |
Yardeki: |
Yari: 2001 • 2002 • 2003 • 2004 • 2005 |
La yaro 2022 (MMXXII per Romala algarismi) esis ordinara yaro komencinta ye saturdio segun Gregoriala kalendario. Ol esas la 22ma yaro de la triesma yarmilo, la 22ma yaro de la 21ma yarcento, e la 3ma yaro de la yari 2020a.
Dum ca yaro, l'impakto dil epidemio di KOVID-19 en mondal ekonomio durigis, tamen la vacinizo expansis en tota mondo, e restrikti pri movado diminutis, ed internaciona frontieri riapertesis. Altra signifikiva evento esis l'invado di Ukraina da Rusia, la maxim granda militala konflikto en Europa depos la 2ma mondomilito. Ca konflikto efektigis la diplaso di plu kam 14,9 milion Ukrainani, di qui 8 milioni interne la lando, e 6,9 milion vers altra landi.
En 2022 mortis chefi di stato e di guvernerio mondale eminenta, inkluzite Shinzo Abe, Mihail Gorbachyov, rejino Elizabeth la 2ma dil Unionita Rejio - ca lasta regnis dum plu kam 70 yari - e papo Benediktus la 16ma.
La klimatal eventi en Sud-Amerika relatas atmosferala fenomeni baptata El-Ninyo e lua opozo La-Ninya, qui modifikas la temperaturi oceanala e, konseque, la pluvo-rejimo en tota kontinento. Dum recenta yari, on observas ambe l'intensigo di violento di pluvegi dum kurta periodi, e l'augmento di durado e l'intensigo di sikesi en diversa regioni. Kelka regioni an la baseno di fluvio Plata ja konsideresas "arida" pro la chanjo klimatala.
Dum l'unesma trimestro di 2022, la maxim forta sikeso depos 1944 en Arjentinia afektis la nord-esto di la lando e destruktis plantacerii di mateo en la provinco Corrientes. La temperaturi atingis 44°C o mem 45°C en kelka loki. La sikeso en februaro ank afekits la produktado di soyo en Paraguay, la 4ma maxim granda produktero di soyo de la mondo.
En Brazilia, somerala pluvegi en la stato Sao Paulo afektis 27 municipi en januaro, produktis 24 morti e 1546 familii perdis partale o totale lia domi. Ye la 15ma di februaro, 6-hora pluvego falis sur Petrópolis, stato Rio de Janeiro, Brazilia, e produktis adminime 78 morti e 269 ter-glitadi. De mayo til julio, komencinta ye la 22ma di mayo (autuno en sudala misfero), eventis pluvegi che stati Pernambuco ed Alagoas, en Brazilia. En Pernambuco, li produktis 128 morti ed efektigis serioza domaji en 14 urbi, qui deklaris "urjanteso-stando". La statistiko por Alagoas esis 56 urbi en "urjanteso-stando", 6 morti, 1 desaparinto, e 66 plusa homi perdis komplete o mustis abandonar lia domi. En centro-westala e sud-estala stati di Brazilia, la sikeso dum vintrala monati (junio e julio) esis plu granda en 2022 kam olta di e 2020 e 2021, minacanta fonti qui provizas aqui a granda urbi, nome Sao Paulo.
En septembro, grandega nubo di fumo formacesis pro l'augmento di kriminoza brulado di la foresto Amazoniana. Venti che alta atmosfero dissemis la fumo-nubo sur granda parto di Sud-Amerika, ed atingis la nordala, centrala e sud-westala regioni di Brazilia, la nordo dil stato Paraná, ed anke Bolivia. Segun specalisti, la proximigo di prezidantal elekti en oktobro 2022 stimulis farmisti ed invaderi di tereni brular forestal arei che Amazonia en agosto e septembro. Forestala brulado augmentis dum la guvernerio di Jair Bolsonaro, qua diminutabis la budjeto di IBAMA, publika federal institucuro kreita por protektar l'ambiento.
Australia ank afektesis nenormala temperaturi. Che urbo Onslow, ye la 13ma di januaro, enrejistresis la maxim varma temperaturo de la historio di la lando: 50,7 °C. La nordo e la sud-esto di la lando ed anke Tasmania subisis forta sikeso dum l'unesma trimestro dil yaro, kontre ke Nova Sud Wals frapesis da serioza inundadi dum la sam epoko.
Che nordala misfero la varmeso e sikeso dum somero afektis forte la tri maxim granda ekonomii de la planeto:Popul-Republiko Chinia, Usa, ed Europana Uniono. La sikeso diminutis la quanto di aquo disponebla por diversa ekonomial agadi, por fluviala transporto, por produktado di elektro e por homala konsumo.
Somera varmego en Europa produktabis, til la 19ma di julio 2022, adminime 3 600 morti, temperaturala rekordi en multa landi, e grandega incendii. Ye la 19ma di julio en Skotia, la temperaturi atingas 35°C, rekordo en la historio di la regiono. En London, la temperaturi atingas 40°C ye la sama dio, e multa incendii eventas. Ye la 12ma di agosto, Britaniana guvernerio deklaris sikeso-stando en 8 regioni di la lando. Ca deklaro posibligas dekretar porcionigo di aquo. La longa periodo di sikeso komencinta la yaro 2000 e la klimatala chanjo anticipis la fairego-sezono en sudal Europa, kompare 2020 e 2021.
La maxim sika somero en Azia dum la lasta 60 yari efektigis diminuto di la larjeso di fluvio Yangce til min kam la duimo, e minacis la produktado di elektro e la rekolti en Popul-Republiko Chinia. Altralatere, severa inundadi eventis dum januaro en Indonezia e Malaizia, ed agosto en Pakistan. Ca lasta afektis 33 milion personi, o 15% de la habitantaro di la lando, e de la duimo di junio til la 28ma di agosto 2022, plu kam 1000 personi mortabis pro inundadi.
En Afrika, de la 22ma di februaro til la 16ma di marto 2022, pluvegi frapis urbo Bukavu, Demokratial Republiko Kongo, e produktis 16 morti. Altralatere, este de la kontinento, la regiono nomizita korno di Afrika (Etiopia, Eritrea, Somalia, Kenia) subisis la maxim forta sikeso de lua historio en 70 yari, nome de marto til mayo. Sikesi en la regiono pluforeskis depos la yaro 2020. Cirkume 7 milion bovi mortis en la regiono. To diminutis la produktado di lakto por pueri ed augmentis la desnutrado. Cirkume 18,6 milion individui, di qui cirkume 7,1 milion pueri, subisas severa desnutrado.
En Usa, che stato Kalifornia - qua havas Mediteranea klimato e subisas sikeso dum somera monati - til la 13ma di julio 2022 enrejistresis 4 026 incendii. En Mexikia, la forta sikeso minacis la furniso di aquo en multa urbi. Altralatere, en diversa stati este de Rokoza Monti - parti de Missouri ed Illinois, Kentucky, parti de Virginia e Westal Virginia e la valo di Las Vegas - violentoza tempesti, komencinta ye la 24ma di julio, efektigis granda destruktado. Til la 31ma di julio, l'inundadi en Kentucky produktabis 26 morti ed adminime 37 plusa homi desaparinta.
Multa studii pri klimatala chanjo facabis e publikigabis dum ca yaro, exemple:
This article uses material from the Wikipedia Ido article 2022, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). La kontenajo esas disponebla sub CC BY-SA 4.0, ecepte kande kontree mencionata. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Ido (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.