Nalamiis A Gubat: Maika-20 a siglo nga ideolohiko a suppiat

Daytoy ket nangrugi kalpasan iti panagballigi ti temporario a panagikadua ti gubat a simmupiat iti Nazi nga Alemania, a nagibati daytoy ti USSR ken ti Estados Unidos a kas dagiti dua a nalatak a bileg nga adda dagiti naisangsangayan a nagbaetan ti ekonomia ken politiko. Ti Kappon ti Sobiet ket pinartuatna ti Dumaya a Kumaduaan kadagiti dumaya a pagpagilian ti Europa a sinakupanna, a nagtartaripato kadagitoy a kas dagiti satelite nga estado. Ti kalpasan ti gubat a panagungar ti Lumaud nga Europa ket naparang-ay babaen ti Marshall a Plano ti Estados Unidos , bayat a ti Kappon ti Sobiet, a nagan-annad kadagitoy a kondision a naikapet, ket saanna a kinayat ken nangipatakder ti COMECON kadagiti Dumaya a kumaduaanna. Ti Estados Unidos ket pinandayna ti NATO, ti maysa a kumaduaan ti milisia nga agususar ti panaglas-ud iti komunismo a kas ti kangrunaan nga estratehia babaen ti Truman a Doktrina, idi 1949, bayat ti kumaduaan a Sobiet ket nagporma ti Warsaw a Tulagan idi 1955. Adda dagiti pagilian a nakilinia kadagitoy dua a bileg, bayat nga adu pay dagiti nagpilia nga agbati nga agmangngamangnga iti Di-Nailinia a Tignay.

Paset dagiti serie iti Pakasaritaan iti Nalamiis a Gubat
Dagiti Taudan iti Nalamiis a Gubat
Maikadua a Sangalubongan a Gubat Konperensia ti gubat Dumaya a Kumaduaan Landok a Kurtina
Nalamiis a Gubat (1947–1953)
Nalamiis a Gubat (1953–1962)
Nalamiis a Gubat (1962–1979)
Nalamiis a Gubat (1979–1985)
Nalamiis a Gubat (1985–1991)
Linia ti oras  ·   Historiograpia

Ti Nalamiis a Gubat ket kastoy a nainaganan gaputa saan a nakaiwagar ti dagus nga aramid ti milisia, gaputa dagitoy dua ket nagtagikuada kadagiti nuklera nga armas, ken ti panagusar kadagitoy ket mabalin a panakaikari ti bukodda nga agsinnaranay a naipatalgedan a panakadadael. Dagiti siklo iti minaig a talna ket sarunuento babaen ti irteng a mabalin a mangiturongto iti gubat. Ti kairtengan ket ti panakairaman ti Berlin a Panaglapped (1948–1949), ti Koreano a Gubat (1950–1953), ti Suez a Kibatang (1956), ti Berlin a Kibaltang iti 1961, ti Misil ti Kuba a Kibaltang (1962), ti Bietnam a Gubat (1959–1975), ti Yom Kippur a Gubat (1973), ti Gubat ti Sobiet iti Apganistan (1979–1989), ken ti "Makabael a Pumapana" NATO milisia nga ay-ayam (1983). Ti suppiat ket embes a naiyebkas babaen ti milisia a kumaduaan, estratehiko a panagibaniaga dagiti puersa, ti nawatiwat a panagtulong kadagiti kliente nga estado, panagsisiim, daddakkel a kampania ti propaganda, kadawyan ken nuklear a lumba ti armas, panagkidkiddaw kadagiti agmangngamangnga a pagilian, panagsasalisal kadagiti ay-ayam paspasamak, lken ti teknolohiko a panagbingbinglay a kas ti Lumba ti Limbang. Ti EU ken USSR ket nakilaban kadagiti parbo a gubgubat kadagiti nadumaduma a kitkita: idiay Latin nga Amerika ken Abagatan a daya nga Asia, ti USSR nagasasinado ken timmulong ti panagaywan kadagiti Komunista a rebolusion, a sinuppiat dagiti Lumaud a pagilian ken dagiti rehional a kumaduanda; adda dagiti nangpadas ti mangisubli babaen ti through subersion ken pannakigubat, nga adda dagiti aglaklaok a nagbanagan. Tapno mapedpedan ti peggad iti pannakapataud ti nuklear a gubat, dagitoy dua ket gimmun-odda ti détente idi panawen ti 1970 tapno a makissayan dagiti politiko a panagirteng.

Iti panawen ti 1980, ti Estados Unidos ketnagpadakkel kadagiti diplomatiko, milisia, ken ekonomiko a presion iti Kappon ti Sobiet, a ti daytoy a panawen ket agparparigaten daytoy a pagilian manipud ti ekonomiko a panagtaltalinaed. Iti panawen ti naladaw a 1980, ti Presidente ti Sobiet a ni Mikhail Gorbachev ket nagipaammo kadagiti agipawaya a reporma iti perestroika ("panagpabaro", "reorganisasion", 1987) ken glasnost ("panaglukat", ca. 1985). Daytoy ket nanglukat ti pagilian ken dagiti satelite nga estado iti kakapppiaan a nga allon dagiti rebolusion a nangipatingnga iti panakarebba ti Kappon ti Sobiet idi 1991, a nagibatbati ti Estado sUnidos a kas ti naturay a bileg ti milisia. Ti Nalamiis a Gubat ken dagiti napaspasamak ket nakabati kadagiti naisangsangayan a legado, ken kankanayon a maitudtudo kadagiti nadayeg a kultura, a naipangpangruna iti midia a mangipakpakita kadagiti tema itipanagsisiim ken ti panagpangta iti nuklear a panakigubat.

Kalpasan ti Maikadua a Sangalubongan a Gubat, ti Inggles a mannurat ken agiwarwarnak a ni George Orwell ket nagusar ti nalamiis a gubat, a kas maysa a sapasap a ternimo, iti salaysayna a “Sika ken ti Atomiko a Bomba”, a naipablaak idi Oktubre 19, 1945, idiay Britaniko a warnakan a Tribune. Nga agimatmatangan ti maysa a lubong nga agnanaed iti anniniwan iti pangta iti nuklera a panakigubat, nga insurat ni Orwell ti:

"Para kadagiti napalabas nga uppat a pulo wenno limapulo a tawtawen, Mr. H. G. Wells ken dagiti dadduma pay ket nagbalballag kaniatayo a ti tao ket madangran iti bukodna a panakadadael kadagiti bukodna nga armas, a mangibati laeng kadagiti agturay akuton wenno dagiti sabsabali pay a managpapangen a sebbangan. Ti sinoman a nakakita kadagiti nadadael a siudad iti Alemania ket makakita iti daytoy a panunot ket mabalin a maaramid. Nupay kasta, ti panagkitkita ti lubong a sibubukel, ti panaganod para kadagiti adu a dekada ket saan nga ti ipapan iti anarkia ngem ti reimposision ti panagtagabu. Datayo ket tumurturong kadagiti saan a sapasap a panarebba ngem para iti panawen ti natalinaed a dakes a kas ti tagabu nga imperio iti taga-ugma. Ti teoria ni James Burnham ket adu daytoy a natungtungan, ngem bassit laeng dagiti tattao a naikapanunutan pay laeng ti ideolohikona ken pagbanaganna daytoy, ti kita a panakakita ti lubong, ti kita dagiti pammati, ken ti sosial a patakder a mabalinto nga agballigi iti maysa nga estado a saan a maparukma idi keniti maysa nga agnanayon a kasasaad iti "nalamiis a gubat" kadagti kaarrubana."

Iti Ti Agpalpaliiw iti Marso 10, 1946, ni Orwell ket nagsurat a “kalpasan ti Moscow a konperensia idi Disiembre, ti Rusia ket nangrugi a nagaramid ti ‘nalamiis a gubat’ iti Britania ken ti Britaniko nga Imperio.”

Ti immuna a pangusar ti termino a mangipalpalawag ti leppas ti gubat a Maikadua a Sangalubongan a Gubat a heopolitikal a panagirnget a nagbaetan ti USSR ken dagiti bukodna a satelite ken ti Estados Unidos ken dagiti kumaduaanna ti lumaud a Europa ket nanipud kenni Bernard Baruch, ti maysa nga Amerikano a mangibusbus ken agabalbalakad ti presidente. Idiay South Carolina, idi Abril 16, 1947, isu ket nangited ti maysa a bitla (babaen ti agiwarwarnak a ni Herbert Bayard Swope) a nagkunkuna a, “Saantayo a maulbodan: datayo tatta nga aldaw ket addatayo iti tengnga ti nalamiis a gubat.” Ti agsursurat ti warnakan a ni Walter Lippmann ket nagited iti daytoy a termino ti nawatiwat a pangusar, iti libro a Ti Nalamiis a Gubat; idi sinaludsod idi 1947 a maipanggep ti nagtaudan ti termino, isu ket nangitudo iti Pranses a termino manipud idi panawen ti 1930,a la guerre froide.

 

Adda dagiti saan a pakaitunosan dagiti historiador a maipanggep ti rugi a puntos ti Nalamiis a Gubat. Bayat a kaaduan kadagiti historiador ket tugodanda dagiti taudan iti paset ti panawen a dagus a pannakaisaruno ti Maikadua a Sangalubongan a Gubat, dagiti dadduma ket sumuppiatda a daytoy ket nangrugi iti paset ti gibus ti Umuna a Sangalubongan a Gubat, urayno ti irten a nagbaetan ti Ruso nga Imperio, ken dagiti dadduma a pagilian ti Europa ken ti Estados Unidos ket nangrugin manipud idi maika-19 a siglo.

Kas ti nagbanagan ti 1917 ga Rebolusion ti Bolshevik idiay Rusia (a sinarunuan babaen ti ipapanawna manipud ti Umuna aSangalubongan a Gubat), ti Sobiet a Rusia ket nakabiruk kaniana nga isu ket saan a nairamraman kadagiti sangalubongan a diplomasia. Ti daulo a ni Vladimir Lenin ket inbagana a ti Kappon ti Sobiet ket napalikmutan babaen dagiti "bumusbusor a sirkulo dagiti kapitalista", ken nakitkitana a ti diplomasia a kas maysa nga armas a mangbingbingay kadagiti kabusor ti Sobiet, a nairugi babaen ti pannakabangon ti Sobiet a Comintern, a nagtawtawag ti rebolusionario a yaalsa iti ballasiw taaw. Ti simmaruno a daulo a ni Joseph Stalin, a nakakitkita ti Kappon ti Sobiet a kas maysa nga "isla ti sosialista", ket nangibagbaga a ti Kappon ti Sobiet ket nasken a kitaenna "ti agdama a pannakalikmut ti kapitalista ket masukatan ti sosialitan a pannakalikmut." Iti nasapsapa ngem 1925, ni Stalin ket nangibagbaga a nakitkitana dagiti sangalubongan a politika a kas maysa a bipolar a lubong a lugar a pangawisan ti Kappon ti Sobiet kadagiti pagilian kumaykayat ti sosialismo ken dagiti kapitalista a pagilian ket mangawisda kadagiti estado a kumaykayat ti kapitalismo, bayat a ti lubong ket adda iti paset ti panawen iti "temporario a panangitalinaay ti kapitalismo " a pakaisarunuan ti dumtengan a pannakarebbana.

Dagiti nadumaduma a pasamak sakbay ti Maikadua a Sanaglubongan a Gubat ket nangipakpakita kadagiti agsinnaranay a saan apakaitalekan ken pannakailem a nagbaetan dagiti Lumaud a bileg ken ti Kappon ti Sobiet, malaksid kadagiti sapasap a pilsopiko a karit nga inaramid dagiti Bolshevik a maipapan ti kapitalismo. Adda idi ti Lumaud a suporta iti kontra-Bolshevik a Puraw a tignay iti Sibil a Gubat ti Rusia, ti 1926 a panangipundo ti Sobiet ti yaalsa dagiti sapasap nga agtrabtrabaho ti Britaniko a gapuanan ti nangisardengan ti Britania ti relasionna iti Kappon ti Sobiet, Ti 927 a panangirangarang ni Stalin ti nakappia a pakikaduaan kadagiti kapitalista a pagilian ket "agsubli kadagiti napalabas," a pannakikumplot a panangipabasol idi las-ud ti 1928 a pabuya a tribunal ni Shakhty iti naplano a Britaniko- ken Pranses a kudeta, tipanagmadi ti Amerikanoa mangbigbig ti Kappon ti Sobiet aginggana idi 1933 ken dagiti Stalinista a Tribunal ti Moscow iti Nalatak a Panagpurga, nga adda dagiti pannakailem a panagsisiim iti Britaniko, Pranses, Hapon ken Nazi nga Aleman. Nupay kasta, ti US ken USSR ket sapasapda idi a nakisinsina iti baetan dagiti dua a sangalubongan a gubat.

Ti Kappon ti Sobiet ket rinugianna idi a nangpirma ti awan-ranggas a tulagan iti Alemania. Ngem kalpasan idi rinaut ti Kappon ti Sobiet ti Buyot ti Alemania Idi Hunio 1941 ken idi binomba Pearl Harbor ti Hapon idi Disiembre 1941, ti Kappon ti Sobiet ken dagiti bileg ti Aliado ket nangporma timaysa a kumaduaan iti pakainugotan. Ti Britania ket nagpirma ti pormal a pakikaduaan ken ti Estados Unidos ket nangaramid ti di pormal a tulagan. Iti panawen ti gubat, ti Estados Unidos ket nangit-ited ti tulong iti Britania ken dagiti Sobiet babaen ti buodna a Programa ti Pabulod ken Paabang Nupay kasta, ni Stalin nagtultuloy a nakaro nga nagil-ilem ken namatmati a dagiti Britaniko ken Amerikano ket nakikumplotda tapno masegurado a dagiti Sobiet ket kaaduan a mangannong dagiti pannakilablaban iti Nazi nga Alemania. Segun ti daytoy a panirigan, dagiti Lumaud nga Aliado ket ingaggagarada a tinantan ti panaglukat ti maikadua a sanguanan ti kontra-Aleman tapno sumrekda iti kinaudi a kanito ken sukogendad ti tulagan ti kappia. Isunga, dagiti pannagipagpagarup ti Sobiet iti Laud ket nakaibati ti napigsa a pannakairteng kenpanagbusor a nagbaetan dagiti Aliado a bileg.

Dagiti panawen ti gubat a konperensia a maipanggep ti kalpasan ti gubat a Europa

 

Dagiti Alliado ket nasisinnuppiatda no kasano ti nasken a kita ti mapa ti Europa, ken no kaso a mailadawanto dagiti pagbeddenganna, kalpasan ti gubat. Ti tunggal maysa bangir ket nagtengtengel ti sabsabali a kapanunotan a maipanggep ti pannakabangon ken pannkataripato ti salaknib kalpasan ti gubat. Dagiti Lumaud nga Aliado ket kinaykayatda ti sistema a panagsalaknib a nasken a nawatiwat a mabangon dagiti demokratiko a gobierno, a mangpalubos kadagiti pagilian a nakappia a mangsolbar kadagiti pagigiddiatanda babaen tih kadagiti sangalubongan a gunglo.

Gapu kadagiti naipakasaritaan a pannakasanay ti Rusia kadagiti kankanayon a panagraraut ken dagiti adu a bilang ti natay (nakarkulo iti 27 a riwriw) ken ti pannakadadael ti Kappon ti Sobiet idi las-ud ti Maikadu a Sangalubongan a Gubat, ti Kappon ti Sobiet ket nagbirbiruk ti pannkasayaat ti panagsalaknib babaen ti panangituray kadagiti kaunegan a pannakibiang kadagiti pagilian a nakabeddeng iti daytoy. Idi las-ud ti gubat, ni Stalin ket nagpartuat kadagiti espesial a sentro ti pagsanayan para kadagiti Komunista manipud kadagiti nadumaduma a pagilian tapno makapatakderda kadagiti sekreto a pulis a tumalek iti Moscow iti kabiitan a makaala ti panagtengngel ti Nalabbasit a Buyot. Dagiti ahente ti Sobiet nangalda ti panagtengngel kadagiti midia, a naipangpangruna ti radio; pinardasanda a riniribuk ken inparit amin a nawaya a sibik a patakder, a nangrugi manipud kadagiti grupo ti agtutubo aginggana kadagiti eskuela, dagiti simbaan ken dagiti kasinnupiat a partido. Ni Stalin ket nagbirbiruk pay ti agtultuloy a pannakaikappia iti Britania ken ti Estados Unidos, a nagnamnama a makaipatengnga ti isip iti uneg a panangibangon manen ken ti panangipadakkel ti ekonomia.

Dagiti lUmaud nga Aliado ket nabingbingayda kadagiti paniriganda iti baro a lubong kalapasan ti gubat. Dagiti gandat ni Roosevelt – balligi ti militar idiay Europa ken Asia, ti pannakagun-od ti Amerikano a supremasia iti sangalubongan nga ekonomia iti Imperio a Britaniko, ken ti pannakapartuat ti maysa a gunglo ti kappia ti lubong – dagitoy idi ket ad-adu a global ngem ti kukua ni Churchill, a naipangpangruna idi a naisentro iti panangala ti panagtengngel iti Mediteraneo, a mangisigurado ti panagbiag ti Imperio a Britaniko, ken ti pannakawaya dagiti pagilian ti Day a Europa a kas maysa a panglapped a pagbaetan dagiti Sobiet ken ti Nagkaykaysa a Pagarian.

Iti Amerikano a panirigan, ni Stalin ket mabalin a maysa a gayyem iti panaggun-od kadagitoy a gandat, a ti pakaigiddiatan ti arngian ti Britaniko a ni Stalin ket nagparparang nga isu ti kakaruan apangta iti pannakagunod ti gandatna. Gaputa dagiti Sobiet ket kaaduanen a sinakupna ti Daya nga Europa, ni Stalin ket adda idi ti panangatiwna ken dagiti dua a lumaud a daulo ket nagsinnaitda para kadagiti paraborna. Dagiti paggiddiatan a nagbaetan kenni Roosevelt ken ni Churchill ket nakaiturongan kadagiti sabali a tulagan kadagiti Sobiet. Idi Oktubre 1944, ni Churchill ket napan idiay Moscow ken timmulag a mabingay dagiti Balkan kadagiti bukodda a timbukel ti impluensia, ken idiay Yalta ni Roosevelt ket nagpirma ti sabali a tulagan kenni Stalin a maipanggep ti Asia ken sanna a kinayat a sinuportaran ni Churchill kadagiti banag iti Polonia ken dagiti Reparasion.

 

Dagiti dadduma pay a nagtitinnulagan a maipanggep ti kalpasan ti gubat a balanse ket napasamak idiay Konperensia ti Yalta idi Pebrero 1945, urayno daytoy pay a konperensia ket saana nakaabot kadagiti nakedngan a konsenso iti batayan para iti maysa a kalpasan ti gubat a pannakaibanagan iti Eropa. Idi Abril 1945, pimmusay ni Presidente Roosevelt ken sinaruno babaen ni Harry S. Truman, nga isu ket saan a nangitaltalek kenni Stalin ken dimmawat iti balakad manipud ti maysa a nailasin a grupo dagiti intelektual ti ganganaet nga annuroten. Ni Churchill ken ni Truman ket saanda a kinayat, ken dagiti dadduma pay, ti keddeng ti Sobiet a mangpasayaat ti Lublin a gobierno, ti tinengtengngel ti Sobiet a kasuppiat iti eksilo a gobierno ti Polonia idiay Londres, a dagiti relasionna kadagiti Sobiet ket nadadaelen.

Kalpasan ti panagballigi dagiti Aliado idi Mayo 1945, dagiti Sobiet ket sinakupdan ti Day a Europa, bayat a dagiti napigsa apuersa ti Estados Unidos ken dagiti puersa ti Lumaud nga Aliado ket nagtalinaayda idiay Lumaud a Europa. Idiay Sinakop ti Aliado nga Alemania, ti Kappon ti Sobiet, Estados Unidos, Britani aken Pransia ket nangbangonda kadagiti sona ti panagsakop ti nalukay a batayan para iti nabingbingay a panagtengngel ti uppat a bileg.

Ti Aliado a konperensia idiay San Francisco idi 1945 ket nangipatakder ti adu ti pagilianna a Nagkaykaysa aPagpagilian (UN) para iti panagtaripato ti kappia, ngem ti panangipatungpal a kapasidad ti bukodna a Konsilo ti Salaknib ket naparalisado idi ti babaen ti abilidad dagiti agmaymaysa a kameng nga agusar ti bileg ti beto. Gapu ti daytoy, ti UN ket nabaliwan iti maysa a saan nga aktibo a timpuyogan para kadagiti pannakisinnukatan kadagiti kontrobersial a retoriko, ken dagiti Sobiet ket inkeddengda daytoy a kas maysa a tribuna a propaganda.