Elementa Partiklo: Fundamenta ero de la universo priskribita per la norma modelo de partikla fiziko

La nocio de elementa partiklo devenas de la koncepto ke substanco estas diskreta, t.e. ĝi konsistas el difinitaj partoj, limigitaj unu de la alia kaj ne enhavantaj subpartojn je kiuj ili povus interŝanĝi. Ilian strukturon kaj konduton studas partikla fiziko. Kelkaj elementaj partikloj havas internan strukturon kaj difinitajn subunuojn, sed apartigi ilin ne eblas. Aliaj estas tute senstrukturaj kaj unuecaj - tiuj nomiĝas fundamentaj partikloj.

Elementaj partikloj inkludas fundamentajn fermionojn (kvarkoj, leptonoj, kaj iliaj antipartikloj, antikvarkoj kaj antileptonoj) kiuj konsistigas materion kaj antimaterion, same kiel bosonojn (gaŭĝaj bosonoj kaj Higgs-bosono) kiuj estas perantoj de forto kaj ludas mediacian rolon en la elementaj interagoj. inter fermionoj. Partiklo kiu enhavas plurajn elementajn partiklojn estas "kompozita partiklo".

Inter 1932 (eltrovodato de pozitrono per nebulkamero fare de Carl David Anderson) kaj 2008 (dato de ekfunkciigo de LHC) estas malkovritaj pli ol 400 elementaj partikloj, kaj novaj estas daŭre eltrovitaj.

Laŭ spino

Laŭ spino ĉiuj elementaj partikloj divideblas je du klasoj:

• Bosonoj - partikloj kun entjera spino
• Fermionoj - partikloj kun entjerplusduona spino

Laŭ strukturo

Ekzistas du grandaj grupoj de elementaj partikloj laŭ ilia interna strukturo (pli precize - laŭ ekzisto de tia strukturo).

Fundamentaj partikloj

• Leptonoj - fermionoj kiuj estas unupunktaj (t.e. ne konsistaj el io ajn) almenaŭ en la skalo de 10⁻¹⁸ m. Ili ne partoprenas en fortaj interagoj. Partopreno en elektromagnetaj interagoj estas montrita nur por ŝargitaj leptonoj (elektronoj, muonoj kaj taŭ-leptonoj) kaj ne estas observata por neŭtrinoj. Entute estas konataj 6 tipoj de leptonoj.
• Kalibraj bosonoj - partikloj, kiuj tenas fundamentajn fortojn:
  • Fotono - peranto de elektromagneta forto
  • 8 tipoj de gluonoj - perantoj de forta nuklea forto
  • 3 mezaj bosonoj W⁺, W⁻ kaj Z⁰ - perantoj de malforta nuklea forto
  • Gravitono - hipotetika partiklo, kiu rolas kiel peranto de gravita forto; ekzisto de gravitono ne estas pruvita pro malforteco de gravitaj interagoj, sed ĝi estas tre probabla. La norma modelo, tamen, ne inkluzivas gravitonon.
• Kvarkoj estas subpartikloj de neentjera ŝargo, kiuj ekzistas nur kiel subpartikloj kaj nenie estas trovitaj libere; estas iom da diskuto, ĉu vere eblas rigardi ilin kiel partiklojn. Ekzistas 6 tipoj de kvarkoj, el kiuj konsistas hadronoj.

Hadronoj

• Hadronoj estas partikloj, kiuj konsistas el kvarkoj. Oni iam dubas, ĉu eblas daŭre konsideri ilin elementajn, sed ĉar liberaj kvarkoj ne ekzistas kaj neniu observis disigon de androno, ne eblas pruvi ke ili estas neelementaj. Hadronoj havas du grupojn:
  • Mezonoj - hadronoj de entjera spino, t.e. hadronoj-bosonoj
  • Barionoj - hadronoj de entjerplusduona spino, t.e. hadronoj-fermionoj. Protono kaj neŭtrono estas barionoj.

• Listo de partikloj
• Malforta nuklea forto
• Antimaterio
• Materio
• Norma modelo
• Perioda tabelo

Ĉi tiu artikolo ankoraŭ estas ĝermo pri fiziko. Helpu al Vikipedio plilongigi ĝin. Se jam ekzistas alilingva samtema artikolo pli disvolvita, traduku kaj aldonu el ĝi (menciante la fonton).