เอเชียกลาง

เอเชียกลาง

พื้นที่	4,003,451 ตารางกิโลเมตร (1,545,741 ตารางไมล์)
ประชากร	75,897,577 (2021) (ที่ 16)
ความหนาแน่น	17.43 ต่อตารางกิโลเมตร (45.1 ต่อตารางไมล์)
จีดีพี (อำนาจซื้อ)	1.25 ล้านล้านดอลลาร์สหรัฐ (2023)
จีดีพี (ราคาตลาด)	446,000 ล้านดอลลาร์สหรัฐ (2023)
จีดีพีต่อหัว	5,900 ดอลลาร์สหรัฐ (2023; เฉลี่ย) 16,400 ดอลลาร์สหรัฐ (2023; PPP)
เอชดีไอ	0.779 (สูง)
เดมะนิม	ชาวเอเชียกลาง
ประเทศ	5 ประเทศที่ได้รับการรับรอง  คาซัคสถาน  คีร์กีซสถาน  ทาจิกิสถาน  เติร์กเมนิสถาน  อุซเบกิสถาน
ภาษา	ดุงกาน, การากัลปัก, คาซัค, โครยอ-มาร์, คีร์กีซ, มองโกล, รัสเซีย, ทาจิก, เติร์กเมน, อุยกูร์, อุซเบก และอื่น ๆ
เขตเวลา	2 เขตเวลา UTC+05:00: มาตรฐาน: คาซัคสถาน (5 ภูมิภาค), ทาจิกิสถาน, เติร์กเมนิสถาน, อุซเบกิสถาน UTC+06:00: มาตรฐาน: คาซัคสถาน (4 นคร, 9 ภูมิิภาค), คีร์กีซสถาน
โดเมนระดับบนสุด	.kg, .kz, .tj, .tm, .uz
รหัสโทรศัพท์	โซน 9 ยกเว้นคาซัคสถาน (โซน 7)
เมืองใหญ่	รายการa อักเตอเบ อันดีจัน อัลมาเตอ อัสตานา อาชกาบัต บิชเคก ดูชานเบ เฟอร์กานา คาราฆันเดอ นามังแกน ซามาร์กันต์ เชิมเกนต์ ทาชเคนต์
รหัส UN M49	143 – เอเชียกลาง 142 – เอเชีย 001 – โลก
a มีประชากรมากกว่า 500,000 คน

ในสมัยก่อนอิสลามถึงอิสลามตอนต้น (ป. ค.ศ. 1000 และก่อนหน้า) ผู้ตั้งถิ่นฐานในเอเชียกลางส่วนใหญ่เป็นกลุ่มชนอิหร่าน ที่มีประชากรแบกเตรีย ซอกเดีย ฆวารัซม์ที่พูดภาษาอิหร่านตะวันออก และชนกึ่งร่อนเร่ชาวซิทและดาฮา หลังการขยายตัวของชาวเตอร์กิก เอเชียกลางจึงกลายเป็นบ้านเกิดของชาวอุซเบก, คาซัค, ตาตาร์, เติร์กเมน, คีร์กีซ และอุยกูร์ กลุ่มภาษาเตอร์กิกเข้ามาแทนที่กลุ่มภาษาอิหร่านในบริเวณนี้ ยกเว้นบริเวณทาจิกิสถานที่มีผู้พูดภาษาทาจิกอยู่

เอเชียลางในอดีตมีความเกี่ยวข้องใกล้ชิดกับเส้นทางสายไหม^{[ต้องการอ้างอิง]} โดยทำหน้าที่เป็นทางแยกในการเคลื่อนย้ายผู้คน สินค้า และแนวคิดระหว่างยุโรปกับตะวันออกไกล ประเทศในเอเชียกลางส่วนใหญ่ยังคนมีส่วนสำคัญต่อเศรษฐกิจโลก

นับตั้งแต่กลางคริสต์ศตวรรษที่ 19 ถึงเกือบปลายคริสต์ศตวรรษที่ 20 เอเชียกลางถูกล่าอาณานิคมโดยชาวรัสเซีย และถูกรวมเข้าเป็นส่วนหนึ่งของจักรวรรดิรัสเซียและภายหลังคือสหภาพโซเวียตที่นำชาวรัสเซียและชาวสลาฟอื่น ๆ อพยพเข้ามายังบริเวณนี้ เอเชียกลางในปัจจุบันเป็นที่ตั้งของผู้ตั้งถิ่นฐานชาวยุโรปขนาดใหญ่ที่ส่วนใหญ่อาศัยอยู่ในคาซัคสถาน แบ่งเป็นชาวรัสเซีย 7 ล้านคน ชาวยูเครน 500,000 คน และชาวเยอรมันประมาณ 170,000 คน นโยบายบังคับเนรเทศสมัยสตาลินยังทำให้มีชาวเกาหลีอาศัยอยู่ในบริเวณนี้มากกว่า 300,000 คน

เอเชียกลางมีประชากรประมาณ 72 ล้านคนใน 5 ประเทศ ได้แก่: คาซัคสถาน (18 ล้านคน), คีร์กีซสถาน (6 ล้านคน), ทาจิกิสถาน (9 ล้านคน), เติร์กเมนิสถาน (6 ล้านคน) และอุซเบกิสถาน (35 ล้านคน)

 

แผนที่ทางการเมืองของเอเชียกลางและคอเคซัส (2000)

 

แผนที่ทางการเมืองสองมิติของเอเชียกลางที่รวมอัฟกานิสถาน

หนึ่งในนักภูมิศาสตร์คนแรกที่ให้เอเชียตกลางเป็นภูมิภาคจำเพาะของโลกคืออเล็คซันเดอร์ ฟ็อน ฮุมบ็อลท์ ของเขตเอเชียกลางมีคำจำกัดความหลายแบบ โดยในอดีต ตัวแปรสำคัญสองประการที่ใช้ในคำจำกัดความทางวิชาการของเอเชียกลางอย่างแพร่หลายคือภูมิศาสตร์ทางการเมืองและวัฒนธรรม คำนิยามของฮุมบ็อลท์ประกอบด้วยทุกประเทศที่อยู่ในระหว่าง 5° เหนือถึง 5° ใต้ของละติจูด 44.5°เหนือ ฮุมบ็อลท์กล่าวถึงลักษณะทางภูมิศาสตร์ในภูมิภาคนี้ ได้แก่ ทะเลแคสเปียนทางตะวันตก เทือกเขาอัลไตทางเหนือ และเทือกเขาฮินดูกูชกับปามีร์ทางใต้ เขาไม่ได้ระบุขอบเขตทางตะวันออกของเอเชียกลาง Nikolaĭ Khanykov นักภูมิศาสตร์ชาวรัสเซีย ตั้งคำถามถึงคำนิยามละติจูดของเอเชียกลางและใช้การนับประเทศในภูมิภาคที่ไม่ติดทะเล ซึ่งรวมอัฟกานิสถาน, โฆรอซอน (อิหร่านตะวันออกเฉียงเหนือ), คีร์กีซสถาน, ทาจิกิสถาน, เติร์กเมนิสถาน, อุยกูริสถาน (ซินเจียง) และอุซเบกิสถาน

 

 

วัฒนธรรมรัสเซียมีคำที่ใช้เรียกบริเวณนี้ 2 แบบ: Средняя Азия (Srednyaya Aziya หรือ "เอเชียตอนกลาง" คำนิยามแบบแคบกว่าที่รวมเฉพาะดินแดนเอเชียกลางที่ไม่ใช่สลาฟที่ถูกรวมเข้าในชายแดนอดีตรัสเซีย) กับ Центральная Азия (Tsentralnaya Aziya หรือ "เอเชียกลาง" คำนิยามกว้างกว่าที่รวมดินแดนเอเชียกลางที่ไม่เคยเป็นส่วนหนึ่งของอดีตรัสเซีย) คำนิยามหลังรวมประเทศอัฟกานิสถานและ'เตอร์กิสถานตะวันออก'

คำนิยามที่จำกัดที่สุดคือคำนิยามทางการของสหภาพโซเวียตที่นิยามเอเชียตอนกลางว่าประกอบด้วยคีร์กีซสถาน, ทาจิกิสถาน, เติร์กเมนิสถาน และอุซเบกิสถาน ไม่นับคาซัคสถาน หลังการล่มสลายของสหภาพโซเวียตใน ค.ศ. 1991 ผู้นำอดีตสาธารณรัฐเอเชียกลางของโซเวียต 4 แห่ง พบปะกันที่ทาชเคนต์และประกาศว่าคำนิยามของเอเชียกลางควรรวมคาซัคสถานกับ 4 สาธารณรัฐเดิม นับแต่นั้นมา คำนิยามนี้จึงกลายเป็นคำนิยามเอเชียกลางที่พบได้มากที่สุด

ใน ค.ศ. 1978 ทางยูเนสโกระบุคำนิยามภูมิภาคนี้เป็น "อัฟกานิสถาน, อิหร่านตะวันออกเฉียงเหนือ, ปากีสถาน, อินเดียเหนือ, จีนตะวันตก, มองโกเลีย และสาธารณรัฐเอเชียกลางโซเวียต"

 

เอเชียกลางเป็นภูมิภาคที่มีสภาพภูมิศาสตร์หลากหลาย เช่นทางผ่านและเทือกเขาสูง (เทียนชาน) ทะเลทรายกว้าง (Kyzyl Kum, ทากลามากัน) และโดยเฉพาะสเตปป์หญ้าที่ไม่มีต้นไม้ สเตปป์ที่กว้างขวางในเอเชียกลางกับสเตปป์ในยุโรปตะวันออกถือว่าอยู่ในเขตภูมิศาสตร์เดียวกันที่มีชื่อว่าสเตปป์ยูเรเชีย

พื้นที่ส่วนใหญ่ของเอเชียกลางแห้งหรือขรุขระเกินไปที่จะทำเกษตรกรรม ทะเลทรายโกบีมีขอบเขตจากตีนเทือกเขาปามีร์ 77° ตะวันออก ถึงเทือกเขาต้าซิงอาน 116°–118° ตะวันออก

เอเชียกลางมีความสุดขั้วทางภูมิศาสตร์ดังนั้:

• ทะเลทรายเหนือสุดในโลก (เนินทราย) ที่ Buurug Deliin Els ประเทศมองโกเลีย, 50°18' เหนือ
• ชั้นดินเยือกแข็งคงตัวใต้สุดของซีกโลกเหนือที่Erdenetsogt sum, ประเทศมองโกเลีย, 46°17' เหนือ
• ระยะห่างระหว่างทะเลทรายที่ไม่หนาวเย็นกับชั้นดินเยือกแข็งคงตัวที่สั้นที่สุดในโลก: 770 กิโลเมตร (480 ไมล์)
• ขั้วที่เข้าไม่ถึงในยูเรเชีย

ประชากรส่วนใหญ่หารายได้ผ่านการต้อนปศุสัตว์ ศูนย์อุตสาหกรรมตั้งอยู่ที่ใจกลางนครต่าง ๆ ของภูมิภาค

แม่น้ำสายหลักในภูมิภาคนี้ได้แก่แม่น้ำอามูดาร์ยา ซีร์ดาร์ยา อีร์ติช ฮารี และ Murghab แหล่งน้ำหลักได้แก่ทะเลอารัลและทะเลสาบบัลคัช ทั้งอสงแห่งเป็นส่วนหนึ่งของแอ่งปิดเอเชียกลาง-ตะวันตกขนาดใหญ่ที่รวมทะเลแคสเปียนด้วย

แหล่งน้ำทั้งสองแห่งมีขนาดลดลงในช่วงไม่กี่ทศวรรษเนื่องจากการเปลี่ยนเส้นทางน้ำจากแม่น้ำที่ไหลเข้ามาเพื่อการชลประทานและอุตสาหกรรม น้ำเป็นทรัพยากรที่มีค่าอย่างมากในเอเชียกลางที่แห้งแล้ง และสามารถนำไปสู่ข้อพิพาทระดับนานาชาติที่ค่อนข้างสำคัญได้

 

แผนที่ภูมิประเทศของเอเชียกลาง

• ประวัติศาสตร์เอเชียกลาง