Sórag

Al sórag (Mus musculus) (topo in italiàn) 'l è 'n mamìfar ruditōr dla famìja di Murìdi. 'L è anc ciamâ sórag dumèstic par difarénsa da quél salvàdag (Apodemus sylvaticus) o da quél dal canaléti e di fiùm, dimóndi più grand, ch'l'è la Póndga. I eṅ al bèsti più cumùni dal gènar Mus e a gh 'n è quarànta spéci a 'l incìrca.

I màgnan da tut, più che àtar ròba vegetàla ma anc carna e derivâ dal lat. Dal vòlti, par cambiàr al sò magnàr, i n s faṅ minga di prubléma a magnàr dla mèrda.

I sórag i s càtan in tut i paéś dal mónd, dimóndi vòlti davśèṅ a 'l óm ch'a gh dà, sensa vlér-al, cà e magnàr. Purtròp i sórag i pōlan purtàr sèg anc di brut mâi cuma la leptospiróśi.

Distribusioṅ

A s créd ch'i daśvégnan da l'Àśia sentràla e i s eṅ stramnâ dapartùt in dal mónd par via di cumèrs ad tèra e ad mâr.

L'è na spécie ch'la s adàta dimóndi bèṅ e la viṿ praticamènt in tut i post in du a gh'è dal magnàr e di sit adàt par lugàr-as, p'r eśèmpi in di ambînt urbàṅ e suburbàṅ méntar 'l è dimóndi difìcil catàr-al in di pòst rurài dla muntàgna e in di bòsc.

A s pōl dir ch'i sórag i patìsan la cuncurénsa dgl'atri bèsti ch'i pàran lōr (i ruditōr) parchè i n eṅ minga na spécie ch'la gh la cava a vìvar bèṅ sénsa di prubléma davśèṅ cumpàgni a lōr.

Descrisiòṅ

Al pēl 'l è curt e luśènt ad culór griś scûr e al quàcia al còrp fiṅ in fónd a part śampi, uréci, cóa e punta dal muś in du a s véd la pèla ch'lè ad culōr griś-ròśa. Al còrp 'l è divìś in tri part: tèsta, bust e cóa. La maṅ dal sórag la gh'à quàtar dida, quéla di pē sinc.

Al sèns d'l udìt 'l è dimóndi śvilupâ. I sórag i pōlan sintìr dal frequènsi fiṅ a 100 kHz, e anc da piò a s pōl dar, e dònchina bèṅ da 'd là di ultrasòṅ. Par far-as capìr al dróa di sòṅ che anc gl'urèci di óm i pólan sintìr. I sórag i i dróan da spés p'r i arciàm da luntàṅ, o di ultrasòṅ par cumunicàr cun chi àtar datéś.

Biulugìa

I eṅ dal bèsti ch'i s mét'n in mót dòp al tramònt e i s tìnan luntàṅ da la luś fòrta. Durànt al dè, i sórag i pònsan in di sò tanabùś, da spés impinî ad quèi cuma 'l cartòṅ, la stòfa o l'èrba. Al sórag al n và minga in letàrg a difarènsa di àtar ruditōr parchè al n patìs minga tant al fréd, basta ch'a gh sia dal magnàr e lò 'l è a pòst.

I eṅ dal bèsti ch'a gh piàś vìvar insém furmànd di grup, arcgnusénd-as in baś a cum i èṅ fat a livèl genètic e par via di udōr. Par far capìr a chi àtar ch'i s càtan lè, i sórag i dróan di segnài ulfatìṿ, marcànd da spés al teritòri cun la pisa e i pét, in genàr lung 3mm e ad culór négar.

Di studiōś dl'Università dla Flòrida i aṅ capî ch'al fémni i vōl'n arcupiàr-as cun di masć ch'i gh'ànan di udór difarènt e pò i fànan i gnai in cumùṅ cun dagl'atri fémni cun 'n udōr cumpàgn. Quést a vōl dir ch'a s dà 'l caś ch'i gh sìan anc dal surèli lè in mèś.

Riprudusiòṅ

I sórag i gh la càvan a far di fiōi durànt tut 'l an: la fémna la pōl parturìr in cuntinuasiòṅ, anc quìndas vòlti in 'n an. 'L èstar al dura vint óri mént'r al cicclo sinc dè. Quànd un muć ad fémni i vìvan insém i téndan a n andàr minga in èstar ma l'è a basta met'r-i in cuntàt c'n al pis dal masć e 'l èstar al vîṅ in tri dè.

Dòp 'l acupiamènt, la fémna la mét sù un tap vaginàl ch'al dura un dè e che 'l impedìs a i masć ad muntàr-la incóra. Dòp tri stmani, i nàsan i surghèṅ, da 3 a 14. La fémna la i crès da par lē e la para via i masć par far in manéra che lì lōr i n i màgni minga.

I pìcui péna nâ i eṅ òrub e nûd: al pēl al taca a crésar dòp tri dè mént'r i òć i vènan vèrt dòp dū stmani. Dòp sinc/òt stmani 'd vita, i sórag i pōlan tacàr a far di fiōi a sò vòlta. In gènar un sórag al campa 'n an ma al pōl rivàr anc a tri.

Manéri ad dir

• (CARPŚ) 'L à fât la mort dal sòreg, (IT) (lett.) Ha fatto la morte del topo.

Referènsi