Papastrèl

Al papastrèl (Chiroptera) (pipistrello in italiàn) 'l è un mamìfar nutùran ch'al fa part dla famìja di Chiròtar. Al sò nom al daśvèṅ da 'l latèn vespertilio ch'a vōl dir "sira". La paròla Chiroptera invéci la daśvèṅ da 'l gréc cheir (maṅ) e pteron (ala).

Descrisiòṅ

I eṅ dal bèsti vèci cum al cuc: i daṅ al lat a i sò fiōi e la sò pèla l'è pîna ad pēi. Invéci ad giràr par tèra e cùrar, lōr i vólan par via 'd un cambiamènt speciàl dal maṅ e di bras ch'i eṅ dvintâ dagl'ali in dal cōrs dal tèmp.

I lōr òć i eṅ dimóndi pìcui e i gh'aṅ di prubléma a véd'r-ag bèṅ, par furtùna a 'l sò pòst i aṅ mis sù 'n udî dimóndi śvilupâ. Par vìvar, i papastrèi i aṅ muciâ un sèns "ràdar": durànt al vōl i bùtan fóra ad cuntìnuṿ di ultrasòṅ che, ciapànd atàc a i quèi, i daṅ vita a di éco. Scultànd chi éco lè ad ritóraṅ, i gh la càvan a figuràr-as gl'ustàcui e al bistiulìni da magnàr anc in dal buj pèst.

Gl'ali di papastrèi i eṅ difarénti da quéli di uśèi parchè i eṅ fati dna pèla ad fóra sutìla ciamàda patàgi.

Ad dè i papastrèi i pònsan in di śbrag di mur, in di anfràt di àrbul e in dal gròti méntar ad nòt i vànan a casàr al magnàr. I papastrèi i màgnan da tut: a gh 'n è ad quéi ch'i màgnan gl'insèt, ad quéi ch'i màgnan 'l antàr e la fruta e ad quéi ch'i màgnan di pés, di sórag e dal rani. Sōl in Amèrica dal Sèntar e dal Sud a gh è dal spéci ch'i bévan al sangṿ dal bèsti ch'i vìvan nòsc.

Dal nòstri bandi a gh'è na vintìna da spéci (30 in tut in Itàglia) e tut i màgnan d'insèt: oṅ ad lì lōr al pōl magnàr anc dumìla sinsàli par nòt!

Un papastrèl al pōl vìvar anc par vint o trént'aṅ.

Cardénsi e Superstisiòṅ

A n è minga véra che i papastrèi i eṅ di sórag, i n faṅ minga dvintàr òrub o sórd, i n s tàcan mia a i cavìi e i n gh'anan gnanc vója ad far-al. La sò pisa la n fa minga crudàr i cavìi e i n pòrtan minga dasfurtùna a la gint!

Cà artifisàli ciamàdi bat box

Par dar na maṅ a cal bèsti chè e par far in manéra ch'i sa śvilùpan bèṅ anc da nuàtar, i s pōlan muntàr sù dal cà artifisàli ciamàdi bat box. A s trata ad scatli ad légn ch'i gh dànan prutesiòṅ e 'n pòst par durmìr durànt al dè. I papastrèi i gh pōlan andàr dèntar in Primavéra par stablìr-as in fiṅ a 'l Aṿtòṅ, a dipénd dal temperadùri. Prima d'l Invèran, i làsan i bat box p'r andàr a catàr rifùǵ in dal gròti o in di anfràt naturài in du a gh'è di ambiènt dimóndi ùmid e sénsa di śbals tèrmic.

Òcio però: a n è minga dit che i papastrèi i gh'àppian da druàr i bat box: i pōlan anc sarnìr 'd andàr a star da di atri bandi. A n gh'è minga da śibìr-ag dal magnàr par persuàd'r-i o, incóra pèś, met'r-gh i dèntar cun la fòrsa. Piutòst a s pōl métar mej la bat box: minga a nord, minga davśèṅ a di spròc, minga in fàcia a la luś e a quàtar mètar 'd altésa. I bat box i s càtan in di supermarcâ o in di negòsi ad feraménta.

S'a s fà quèl par gnir-gh incòntar, pò lōr i s dànan na maṅ masànd un muć 'd insèt sénsa druàr di vlèṅ o dal sustànsi chìmichi!

In Invèran i papastrèi i vànan in letàrg e i vìvan druànd al gras mis sù in dla bèla stagiòṅ. In Primavéra i s darsédan e al fémni, dòp un pôc ad tèmp, i s càtan insém in pòst sicùr, fra Śugn e Luj, par parturìr (generalmènt un pìcul sōl a la vòlta).

Culegamènt estéran

• (IT) Chiroptera Italia - SOS Chirotteri
• (IT) Centro fauna selvatica "Il Pettirosso"
• (IT) Centro Italiano Studi Nidi Artificiali