Nilde Iotti

Leonilde Iotti ciamêda Nilde (Rèz, 10 d'avrìl 1920 - Ròma 4 ed disèmber 1999) l'é stêda 'na dòna polética italiâna, la préma a 'd avèir la cârga ed Presidèint ed la Câmbra di Deputê. L'à ocupê al scrân pió êlt ed Muntcitôri per trèi legiṣladûri, dal 1979 al 1992, l'à utgnû un recôrd finōra mìa batû sia ind l'Itâlia monârchica che repoblicâna.

Al pêder, môrt int al 1934, l’é un feroviêr iscrét al muvimèint operâi socialésta, l’é tôt ed mîra ind al tèimp dal fasîṣem, a câṣva dal só impègn sindachêl. Sibèin al cundisiòun cunômichi ed la faméja fósen stintêdi l’é stêda iscréta a l' Universitê Catôlica ed Milân dóve l'à tôt la lâvrea in lètri (l'à gh'à 'vû tra i só prufesōr Amintore Fanfani). Ind al tèimp ed la frequèinsa ed la facoltê ed Lètri ed la Catôlica a Milân, l’é cumncê per lê un turmèint ed pinsêr e d’idèj ch’ al l’à ṣluntanêda da la fèid catôlica ritgnûda cmandatâria e ch’ la sopôrta mìa al j idèj ed chiêter. Tôta la lâvrea in Lètri l'é stêda per quêlch tèimp prufesorèsa a l’Istitût Tètnich Agrâri ed Rèz, l’à decîṣ ed bandunêr la prufesiòun quând l’Itâlia la tôṣ pêrta a la Secònda Guèra Mundiêla, Nilde, sostgnûda da l’ eṣèimpi ed véta lasêd dal pêder la s’iscrév al PCI. Ind al 1943 la tôṣ pêrta atîva a la Reṣistèinsa subét cme portaôrdin, ûn di lavōr pió impurtânta fât dal dòni, ind al tèimp ed la Reṣistèinsa, atravêrs còst i partigiân a tgnîven i colegamèint tra ‘d lōr e i polétich dal tèimp e che àn purtê l’Itâlia a la liberasiòun da i naṣésta e dai faséta. Al só impègn tra i partigiân ed Rèz la gh’à permés, cun pôch ed pió ed vînt’ân, a ‘d èsser sgnêda cme responsâbila di Gróp ed Difèiṣa ed la Dòna, strutûra dimòndi atîva ind la guèra ed Liberasiòun. Subét dôp guèra (1946) la vîn candidêda dal PCI préma cme cunsiliêr cumunêl a Rèz e pó a l’ Asemblèia Costituènta dóve la fà pêrt ed la Cumisiòun di 75 incarichê ed la scritûra ed la Costitusiòun Italiâna

Elèta int al 1948 a la Câmbra di Deputê l’armâgn a Muntcitôri sèinsa fermêdi fîn al 1999. L’à ricevû dimòndi incâregh ed préma rîga cme la presidèinsa ed la cumisiòun bicamerêla inséma al rifōrmi istitusionêli 1993-1994, la presidèinsa ed la delegasiòun italiâna a l’Asemblèia parlamentêra dal Cunséli d’ Europa 1996 – 1999 dóve l’é stêda ânch vicepresidèint ind al ‘stès perèiod. Int al 1987 Nilde Iotti l’utîn un incâregh ed gvêren cun mandê espluratîv da pêrt dal Presidèint ed la Repóblica Francesco Cossiga ch’a ‘s cunclód sèinsa riṣultêt; l’é la préma dòna e la préma rapreṣentânt cumunésta arivêda acsé atâch a la Presidèinsa dal Cunsli

L’à sé distînta ânch cun la richiêsta dal dimisiòun, per mutîv ed salót dal Parlamèint, al 18 nuvèmber 1999. Al só dimisiòun în stêdi unurêdi cun ‘na lòunga picêda ed mân ind la Câmbra di Deputê

Giorgio Napolitano, al futûr presidèint ed la Repóblica e só vèc amîgh ed partî, ind l’imparêr al só dimisiòun al scrév ‘na lètra

Al 4 dicèmber 1999 la ”Sgnôra ed al Repóblica” la và fôra ed sēna in pûnta ed pē...

La só presidèinsa ed la Câmbra di Deputê, lòunga 13 ân dal 1979 al 1992, l’è stêda la pió lòunga ed tóta la stòria d’Itâlia. La véta polética ed Nilde Iotti la s’intrècia a la só véta privêda ind la lòunga relasiòun cun al segretâri dal PCI Palmiro Togliatti ch’ la finés cun la môrt dal câp cumunésta, int al 1964. ‘Na relasiòun ch’ la vîn fôra in ucasiòun ed l’atentêt a Togliatti dal 1948 e che j ativésta dal Pci a fân fadîga a digerîr per dimòndi tèimp perché Togliatti l’êra bèlo spuṣê.

Dvintê Presidèint ed la Repóblica, Napolitano, ind al discōrs pronunsiê al Câmbri ind al tèimp dal giuramèint, al l’arcôrda cun sta frêṣ: "E ancora, abbiamo da contare - mi si lasci ricordare la splendida figura di Nilde Iotti (Applausi) - sulle formidabili risorse delle energie femminili non mobilitate e non valorizzate né nel lavoro, né nella vita pubblica (Applausi): pregiudizi e chiusure, con l'enorme spreco che ne consegue, ormai non più tollerabili."

Da "La storia siamo noi", Tg ed la stòria 1984, Rai Educational [1] Nilde Iotti a i funerêl civîl d’ Enrico Berlinguer