La Léngua Emiliâna o l' Emiliân (Lingua Emiliana o l' Emiliano in Italiân) l'é un gróp ed 'na varietê ed léngui lochêli ciamêdi ânch, a la bòuna, Dialèt, parlêdi int l' Êlta Itâlia. St'al léngui în parlêdi préma 'd tót in Emélia, mó l'ûş al se şlêrga ânch in teritôri lé atâch Lumbardéia, Piemûnt, Tuscâna, e Vènet . Insèm al Rumagnôl, l'emiliân l'é óna dal léngui dal dō varietê ed la léngua emiliâna-rumagnōla, ch'la fà pêrt dal gróp gâl-itâlich dal lèngui rumânşi ocidentêli.
Perquéndi, cme 'l francèiş, l' ucitân e al catalân al gh'à di fenômen 'd sòun e la costrusiòun dal frêş ch' la fân divêrsa da l'italiân ch'al fà pêrt invēci dal gróp orientêl dal léngui rumânşi.
Un mudèl ed léngua emiliâna l' an gh'é mìa , però di stódi nōv e mirê àn catê soquânt mudē işolê 'd léngua emiliâna lochêla intōren a sitê o zôni céchi .
Larghèsa ed la zôna
I cunfîn tra i dialèt emiliân e ch' j êter gâl-itâlich in asê sutîl per còl che riguêrda j insèm di sòun a l'insèm dal parôli. Per eşèimpi, soquânt studiōş di dialèt cunsîdren al pavèiş o pavèiş-vogherèiş cme 'na varietê ed pasâg tra l'emiliân e al lumbêrd, mèinter ed j êter (a partîr dal Bernadino Biondelli int al só "Saggio sui dialetti gallo-italici" dal 1853) a pèinsen ch' al fâga pêrt ed l'emiliân a pîn dirét. L'istès piaşintèin in dó gh' în preşèint carateréstichi emiliâni, al preşèinta grôsi e cêri cumeniòun ed vochêli e insèm ed parôli cun al lumbêrd ocidentêl e in cól chêş ché, cme 'l quêşi cumpâgn pavèiş, al p'r ânca ló èser quêşi 'na fōrna 'd pasâg tr'al lumbêrd e l'emiliân.
Al varietê di dialèt dal gróp emiliân în parlêdi int la regiòun stôrica ed l' Emélia ch' la cumbîna presapôch cun al pruvînci 'd Piaşèina, Pèrma, Rèz, Mòdna, Frêra e pêrta 'd la pruvîncia 'd Bològna (fîn al fióm Sèlar) dal d'ed là cumîncia la Rumâgna. L'emiliân al vîn parlê ânch int la zôna ed la pruvîncia 'd Ruvîgh ciamêda int i tèimp indrē Traspadana Ferrarese, teritôri che 'l fêva pêrt ed l'Emélia fîn al cungrès ed Vièna. A fân pêrt al gróp emiliân ânch al Cararèiş, parlê int l'êlta Tuscâna, al dialèt ed l'Oltrepó Pavèiş, al tortonèiş, al mantvân, al calâsch-viadanèiş parlê parlê int al zôni ed Caşalmagiōr e Viadâna a i cunfîn tr' al pruvînci ed Mântva e Cremòuna.
La längua emiglièna o l emigliàn (Lingua Emiliana o l' Emiliano in Itagliàn) l é un grópp ed 'na varietè ed länguv luchèli ciamè anc, in môd impròpi, dialétt, bacajè int l'Èlta Itâglia. Stäl länguv i én bacajè prémma d tótt in Emégglia, mo l'ûṡ al s dṡlèrga anc int i teritòri ataiṡ dla Lunbardî, Piemånnt, Tuschèna, e Vênet . Insàmm al Rumagnôl, l emigliàn l é óṅna däl dåu varietè dla längua emiglièna-rumagnôla, ch'la fa pèrt dal grópp gâl-itâlic däl länguv rumânz ed sîra.
Dånca, cum al franzaiṡ, al uzitàn e al catalàn al à di fenômen ed sòn e dla costruziån dla frèṡ ch'la fàn divêrsa da'l itagliàn ch'al fa pèrt invêzi dal grópp ed matéṅna däl länguv rumânz.
Ón mudèl ed längua emiglièna al n i é brîṡa , però di stóddi nûv e mirè i àn catè dimóṅndi koiné d längua emiglièna luchèla atåuren a zitè o żôn môrti .
Largazza dla żôna
I cunfén stra i dialét emigliàn e i èter gâl-itâlic i én acsé sutîl par cal ch'arguèrda i insémm ed sòn a 'l insàmm däl parôl. Pr eṡänpi, dimónndi studiûṡ di dialétt cunséddren al pavaiṡ o pavaiṡ-vugheraiṡ cum na varietè ed pasâg' stra 'l emigliàn e al lunbèrd, méntar di èter (a partîr dal Bernadino Biondelli int al só "Saggio sui dialetti gallo-italici" dal 1853) a pänsen ch'al fâga pèrt dl emigliàn a pîn dirétt. Al istàss piazintén indóvv i én preṡént caraterésstic emigliàn, al preṡännta grûs e cèr trât ed vuchèli e insémm ed parôl cun al lunbèrd ed sîra e in cal chèṡ lé, cum al asquèṡ cumpâgn pavaiṡ, al pr anc ló èser asquèṡ 'na fåurma 'd pasâg' str'al lunbèrd e 'l emigliàn.
Äl varietè di dialét dal grópp emigliàn én bacajè int la regiån stòrica dl Emégglia c la cumbéṅna presapôc con äl pruvénzi ed Pieṡänza, Pèrma, Rażż, Môdna, Frèra e pèrt dla pruvénzia ed Bulåggna (fén al fiómm Sàrrel) dal quèl la cumänza la Rumâgna. Al emigliàn al végn bacajè anc int la żôna dla pruvénzia ed Ruvîg ciamèda int i ténp indrî Traspadèna Fraraiṡa, teritòri ch'al fêva pèrt dl'Emégglia fén al cungrès ed Viäṅna. A fan pèrt dal grópp emigliàn anc al Cararén, bacajè int l'èlta Tuschèna, al dialàtt dl Ultrapô Pavaiṡ, al turtunaiṡ, al mantvàn, al cheṡlàssc-viadanaiṡ parlè int äl żôn ed Caṡèlmażåur e Vidèna a i cunfén str'äl pruvénzi ed Màntva e Cremåṅna.
Tótt i èser umàn i nâsen lébber e prezîṡ in dgnitè e dirétt. I an la raṡån e la cusiänza e i s an da cunpurtèr ón con cl èter cunpâgna di bón fradî.
St’artéchel ché ’l é stê scret int la koinè Emijana.
La laingua emijana o al emijan (lengua emiliana in lunbêrd, lingua emiliana in itajan) l’é un grop ed na varietê ’d laingv luchêli anch ciamêdi, in maud inprôpi, dialet, bacajê int l’Êit’Itaja. Stel laingv ché ej en parlê prema ’d tot in Emeja, mo al ux sau al s dxlêrga anch int i teritôri taix a li dla Lunbardie, Piemount, Tuscana, Liguria e Vènet.
Dounca, cum al fransaix, al ucitan es al catalan, al à di fenômen ed soun e dla construsioun dla frêx ch’la fan divêrsa de’l itajan, ch’al fa invesi pêrt dal grop ed mateina del laingv rumanz.
On mudèl ed laingua emijana ’l à mega existî par ân; di stodi mirê i an catê dimondi koiné emijani luchêli d atouren a sitê o zôn maurti. Stra la fein di ân 2010 e al cminsepi di ân 2020, di linguesta e apasiunê natif in laingua i an tachê a dxvilupêr na koiné Emijana (coala druvê par st’artéchel ché) e na grafie pulimômga.
Tot i èsar uman i nâsen lébar e cunpagn in dgnitê e diret. I en dutê ’d raxoun e ’d cusainsa, e i j·an de cunpurtêr·es on cun cl êter cum di bon fradej.
This article uses material from the Wikipedia Emiliàn e rumagnòl article Léngua emiliâna, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Il contenuto è disponibile in base alla licenza CC BY-SA 4.0, se non diversamente specificato. Images, videos and audio are available under their respective licenses. ®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Emiliàn e rumagnòl (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.