Danéś: Langua

Al Danéś o Léngua danéśa (da lōr: dansk o dansk sprog prununsiâ [ˈdanˀsɡ] e [ˈdanˀsɡ ˈsbʁɔwˀ], scólta'l chè) l'è na léngua germànica dal sót-grup dal léngui scandinàvi ch'la s dascór in Danimàrca (insém a la Léngua di ségn danéśa), in Gruenlàndia (insém a 'l kalaallisut) e in dgl'Ìśuli Fær Øer (insém a la léngua faruéśa), p'r un tutàl ad sinc migliòṅ e tri ad parsòni. L'è druànda anc in dla regiòṅ tedésca dal Schleswig-Holstein da sinquànta-mila cristiàṅ e in na quàlc manéra l'è dimóndi ligàda a la variànt Bokmål dla léngua nurvegéśa.

Al sò còdas ISO 639-3 'l è “dan” e 'l dróa 'l létri d'l alfabēt latìn śuntànd-ag però 'l létri Æ æ, Ø ø e Å å. Al gh'à quàtar dialét: Selànda, Jutlàndia, Bornholm e Fiónia.

Larinśaliśasiòṅ

Una dal sò caraterìstichi più impurtànti 'l è 'l fenòmen dal stød (literalmènt „cuć“), o vóś śgajènta, in dua 'l cunsunànti sunóri e 'l vucàli (ch' i èṅ dódas) i pōl'n èsar larinśaliśàdi c'n un cōlp ad glòtid, cum in dal paròli hun [hun] "lē" e hund [hunˀ] "caṅ", mor [mo:ɐ̯] "màdar" e mord [mo:ˀɐ̯] "masamènt".

Sustantìṿ e Artìcui

Al gh'à dū gèn'r ad sustantìṿ: cumùṅ (75% a 'l incìrca) e nèutar. 'L artìcul determinatìṿ (en p'r i nóm cumùṅ e et par qvéi nèutar) al và mis dóp al nóm a 'l cuntràri 'd qvél indeterminatìṿ ch'al và prima ('n óm → en mand • 'l óm → manden). Però se prima dal sustantìṿ a gh'è 'n agetìṿ, a gh'è sèmpar da druàr 'l artìcul den prima di nóm cumùṅ e det prima 'd qvéi nèutar.

Prunóm

Nùmar

Dascurénd ad nùmar, al danéś al dróa 'n sistéma a “baś 20”, cuma 'l francéś, da 'l nùmar 50 a 'l nùmar 99.