Bette Davis

La Ruth Elizabeth Davis, cgnusùda méj cuma Bette Davis (Lowell, 5 'd Avrìl dal 1908 – Neuilly-sur-Seine, 6 'd Utóbar dal 1989), l'è stada n'atóra americàna ch'l'à vins in dla sò caréra dū Prèmi Òscar, in dal 1936 e in dal 1938.

Biugrafìa

Fiōla nada par prima d'l ingléś Harlow Morrel e dla francéśa Ruth Favor, da pìcula la vîṅ ciamàda Bette da sò màdar ch'l'iva lèt al lìbar Bette 'd Honoré de Balzac. A sèt an sò pàdar al và via ad cà e la Davis l'è custréta a 'ndàr a vìvar in culéǵ cun sò surèla parchè la màdar la gh'iva da lauràr par scampàr. In cal mèntar Bette la taca a studiàr dansa e recitasiòṅ, tulénd al diplòma a la Cushing Academy. Par pagàr-'s i studi la pòśa cavàda śò par la scultóra Anne Coleman Ladd.

In dal 1931 la Universal la la tōś par recitàr da prutagunìsta in dal film Bad Sister cun Humphrey Bogart. In chi an lè la fà scalpōr la sò dichiarasiòṅ 'd òdi in di cunfrònt ad Joan Crawford diva dla MGM.

In dal 1934 la Davis la s fà nutàr dabòṅ in dal drama Schiavo d'amore (Séruv 'd amōr) ad John Cromwell in dua la fà na camaréra ch'la sfruta 'l amōr 'd un studènt. P'r un pēl la n vins minga 'l Prèmi Òscar ma la gh'à prèst la manéra ad rifàr-as, ciapànd-an dū: in dal 1936 par Paura d'amare (Paùra 'd amàr dal 1935) e in dal 1938 par Figlia del vento (Fiōla dal vènt).

In di an Quarànta la fà na mujér ch'la masa e ch'la mét i còran in dal film Ombre malesi (Òri maléśi, 1940) e pò na dunàsa catìva dal Sud tacàda sōl a i bèsi in Piccole volpi (Vólpi pìculi, 1941), dū film ad William Wyler.

In dal 1950 la gira òṅ di sò film più famóś Eva contro Eva ad Joseph L. Mankiewicz ch'al gh parmét ad ciapàr na nomination a i Prèmi Òscar e ad vìnsar la Palma 'd òr a Cannes.

Ma in di an sucesìṿ la sò caréra la subìs un férum, i gh śibìsan sōl dal parti da schiva, tant che la Davis l'è custréta a métar 'n anùnsi da far arbaltàr par tèra: „Màdar ad tri putèṅ ad 10, 11 e 15 an, divìśa da sò marè, americàna, trént'an ad mistēr a 'l spàli cuma atóra ad cìnema, una ch'la s adàta e ch'a gh s pōl cuntàr insìma ad piò ad quél ch'a s diś, la pésca un lavōr stàbil a Hollywood. Bette Davis, c/o Martin Baum, Gac. Referénsi s'a 'l dmandâ“.

'L è al 1962 e in c'l an lè la sarnìs na part ch'la gh càmbia la caréra, quéla dla baghéta maravìja Jane Hudson in dal drama Che fine ha fatto Baby Jane? (Che fiṅ à-la fat la Baby Jane?) ad Robert Aldrich. In dal film la fà na vècia fóra ad tèsta ch'la s vèst da pùtina arcurdànd i tèmp bèi in dua l'éra famóśa, tèmp pasâ par sèmpar parchè adès la gh'à da tgnir a drē a sò surèla paraliśàda p'r un incidènt e custréta a vìvar in sna scrana a rudèli. Jane l'è mata, catìva e sèmp'r imbariàga, la sarvìs anc na póndga lugàda in un piàt a la pòvra Blanche (cun al vólt ad Joan Crawford) prima ad piciàr-la e mulàr-ag di marùc dòp avér anc tintâ ad masàr la camaréra. Al film al dvénta un clàsic dal Grand Guignol, dimóndi cunsiderâ p'r al pùblic e la Davis la vèṅ numinàda incóra a i Òscar, pròpria in fàcia a la sò nemìga da na vòlta Joan Crawford.

Da cal punt lè in avànti a la Davis i gh śibìsan da spés dal parti ad dóni mati, catìvi e pîni 'd arlìa, tacànd subìt cun al rōl ad Carlotta Hollis in dal film ad scarésa Piano piano, dolce Carlotta (Piàṅ, piàṅ, Carlòta dōlsa) dal 1964, sèmpar ad Robert Aldrich cun Olivia de Havilland e Joseph Cotten.

In di an Ssanta a l'arcurdém anc p'r al sò part in di film Chi giace nella mia bara? (Chi è'l drē a punsàr in dla mè casa da mòrt?) dal 1964, Nanny, la governante (Nanny la guvernànta) dal 1965 e L'anniversario (’L aniversàri) dal 1968.

In di an Stanta la taca a lauràr anc par la televiśiòṅ e la gira un film anc in Itâglia: Lo scopone scientifico (Al scupòṅ sientìfic) ad Luigi Comencini cun Alberto Sordi dal 1972. Cun Dan Curtis la gira incóra un film ad scarésa fat bèṅ Ballata macabra (Balàda ch'la dà scarésa) dal 1976 e pò Assassinio sul Nilo (Masamènt in sal Nîl) ad John Guillermin dal 1978, da un rumànś 'd Agatha Christie.

Al sò ùltim film 'l è Strega per un giorno (Stria p'r un dè) ad Larry Cohen dal 1989 in dua la fà la stria Miranda. Subìt dòp Bette Davis la mōr in Frància a 81 an dòp avér ciapâ al prèmi a la caréra a 'l Festival di film ad San Sebastiàṅ, in di Paéś Basc.

La Davis la pònsa in dal campsànt ad Forest Lawn, a Los Angeles.

Filmugrafìa

• 1931 - The Bad Sister, regìa 'd Hobart Henley
• 1931 - Il richiamo dei figli (Seed), regìa ad John M. Stahl
• 1931 - La donna che non si deve amare (Waterloo Bridge), regìa ad James Whale
• 1932 - Way Back Home, regìa ad William A. Seiter
• 1932 - The Menace, regìa ad Roy William Neill
• 1932 - Hell's House, regìa 'd Howard Higgin
• 1932 - The Man Who Played God, regìa ad John G. Adolfi
• 1932 - So Big!, regìa ad William A. Wellman
• 1932 - The Rich Are Always with Us, regìa 'd Alfred E. Green
• 1932 - The Dark Horse, regìa 'd Alfred E. Green
• 1932 - Tentazioni (The Cabin in the Cotton), regìa ad Michael Curtiz
• 1932 - Three on a Match, regìa ad Mervyn LeRoy
• 1932 - 20.000 anni a Sing Sing (20,000 Years in Sing Sing), regìa ad Michael Curtiz
• 1933 - Uomini nello spazio (Parachute Jumper), regìa 'd Alfred E. Green
• 1933 - Lo zio in vacanza (The Working Man), regìa ad John G. Adolfi
• 1933 - Ex-Lady, regìa ad Robert Florey
• 1933 - Bureau of Missing Persons, regìa ad Roy Del Ruth
• 1934 - The Big Shakedown, regìa ad John Francis Dillon
• 1934 - Le armi di Eva (Fashions of 1934), regìa ad William Dieterle
• 1934 - Jimmy il gentiluomo (Jimmy the Gent), regìa ad Michael Curtiz
• 1934 - Nebbia a San Francisco (Fog Over Frisco), regìa ad William Dieterle
• 1934 - Schiavo d'amore (Of Human Bondage), regìa ad John Cromwell
• 1934 - Housewife, regìa 'd Alfred E. Green
• 1935 - Il selvaggio (Bordertown), regìa 'd Archie Mayo
• 1935 - The Girl from 10th Avenue, regìa 'd Alfred E. Green
• 1935 - Miss prima pagina (Front Page Woman), regìa ad Michael Curtiz
• 1935 - Il grande nemico (Special Agent), regìa ad William Keighley
• 1935 - Paura d'amare (Dangerous), regìa 'd Alfred E. Green
• 1936 - La foresta pietrificata (The Petrified Forest), regìa 'd Archie Mayo
• 1936 - Mogli di lusso (The Golden Arrow), regìa 'd Alfred E. Green
• 1936 - Il diavolo e la signora (Satan Met a Lady), regìa ad William Dieterle
• 1937 - Le cinque schiave (Marked Woman), regìa ad Lloyd Bacon e 'd Michael Curtiz
• 1937 - L'uomo di bronzo (Kid Galahad), regìa ad Michael Curtiz
• 1937 - Vivo per il mio amore (That Certain Woman), regìa 'd Edmund Goulding
• 1937 - Avventura a mezzanotte (It's Lov I'm After), regìa 'd Archie Mayo
• 1938 - La figlia del vento (Jezebel), regìa ad William Wyler
• 1938 - Io ti aspetterò (The Sisters), regìa 'd Anatole Litvak
• 1939 - Il grande amore (The Old Maid), regìa 'd Edmund Goulding
• 1939 - Tramonto (Dark Victory), regìa 'd Edmund Goulding
• 1939 - Il conquistatore del Messico (Juarez), regìa ad William Dieterle
• 1939 - Il conte di Essex (The Private Lives of Elizabeth and Essex), regìa ad Michael Curtiz
• 1940 - Paradiso proibito (All This, and Heaven Too), regìa 'd Anatole Litvak
• 1940 - Ombre malesi (The Letter), regìa ad William Wyler
• 1941 - La grande menzogna (The Great Lie), regìa 'd Edmund Goulding
• 1941 - Sposa contro assegno (The Bride Came C.O.D.), regìa ad William Keighley
• 1941 - Piccole volpi (The Little Foxes), regìa ad William Wyler
• 1941 - Il signore resta a pranzo (The Man Who Came to Dinner), regìa ad William Keighley
• 1942 - In questa nostra vita (In This Our Life), regìa ad John Huston
• 1942 - Perdutamente tua (Now, Voyager), regìa 'd Irving Rapper
• 1943 - L'amica (Old Acquaintance), regìa ad Vincent Sherman
• 1943 - Quando il giorno verrà (Watch on the Rhine), regìa ad Herman Shumlin
• 1944 - Ho baciato una stella (Hollywood Canteen), regìa ad Delmer Daves
• 1944 - La signora Skeffington (Mr. Skeffington), regìa ad Vincent Sherman
• 1945 - Il grano è verde (The Corn is Green), regìa 'd Irving Rapper
• 1946 - L'anima e il volto (A Stolen Life), regìa ad Curtis Bernhardt
• 1946 - Il prezzo dell'inganno (Deception), regìa 'd Irving Rapper
• 1948 - L'uomo proibito (Winter Meeting), regìa ad Bretaigne Windust
• 1948 - Vorrei sposare (June Bride), regìa ad Bretaigne Windust
• 1949 - Peccato (Beyond the Forest), regìa ad King Vidor
• 1950 - Eva contro Eva (All About Eve), regìa ad Joseph L. Mankiewicz
• 1951 - L'ambiziosa (Payment on Demand), regìa ad Curtis Bernhardt
• 1952 - Telefonata a tre mogli (Phone Call from a Stranger), regìa ad Jean Negulesco
• 1952 - La fossa dei peccati (Another Man's Poison), regìa 'd Irving Rapper
• 1952 - La diva (The Star), regìa ad Stuart Heisler
• 1955 - Il favorito della grande regina (The Virgin Queen), regìa ad Henry Koster
• 1956 - Pranzo di nozze (The Catered Affair), regìa ad Richard Brooks
• 1956 - Al centro dell'uragano (Storm Center), regìa ad Daniel Taradash
• 1958 - Il capro espiatorio (The Scapegoat), regìa ad Robert Hamer
• 1959 - Il grande capitano (John Paul Jones), regìa ad John Farrow
• 1961 - Angeli con la pistola (Pocketful of Miracles), regìa ad Frank Capra
• 1962 - Che fine ha fatto Baby Jane? (What Ever Happened to Baby Jane?), regìa ad Robert Aldrich
• 1962 - Il virginiano (The Virginian) - série par la TV
• 1963 - La noia, regìa ad Damiano Damiani
• 1964 - Chi giace nella mia bara? (Dead Ringer), regìa ad Paul Henreid
• 1964 - Quando l'amore se n'è andato (Where Love Has Gone), regìa 'd Edward Dmytryk
• 1964 - Piano... piano, dolce Carlotta (Hush... Hush, Sweet Charlotte), regìa ad Robert Aldrich
• 1965 - Nanny, la governante (The Nanny), regìa ad Seth Holt
• 1966 - Gunsmoke - série par la TV
• 1968 - L'anniversario (The Anniversary), regìa ad Roy Ward Baker
• 1970 - Connecting Rooms regìa ad Franklin Gollings
• 1971 - Provaci ancora mamma (Bunny O'Hare), regìa ad Gerd Oswald
• 1972 - Agente segreto al servizio di madame Sin (Madame Sin), regìa ad David Greene
• 1972 - Lo scopone scientifico regìa ad Luigi Comencini
• 1976 - Ballata macabra (Burnt Offerings), regìa ad Dan Curtis
• 1978 - Ritorno dall'ignoto (Return from Witch Mountain), regìa ad John Hough
• 1978 - Assassinio sul Nilo (Death on the Nile), regìa ad John Guillermin
• 1980 - Gli occhi del parco (The Watcher in the Woods), regìa ad John Hough
• 1987 - Le balene d'agosto (The Whales of August), regìa ad Lindsay Anderson
• 1989 - Strega per un giorno (Wicked Stepmother), regìa ad Larry Cohen

Culegamènt estéran

• (EN) La sò schéda in s'l IMDb