Élber

'L élber 'l è cla pianta 'd lègn ch'la crès in dla só altèsa pugènd-es a 'l tròunc. 'L è diferèint da 'l arbùst pròpia p'r al só śvilùp in n'altèsa più granda, indû 'l spiana anca i só ràṁ e 'l só fój per la mijóra espuśisiòun ai ràǵ dal sōl.

I élber gl'ìn dal piànti perèni ch'i vìven soquànt an, a dìr anc un quèlch lùster, na quèlch vòlta soquànt sècol e però mia tant despès, mo a gh'n è 'd quī ch'i stàn al mònd p'r un quèlc milèni.

La só chióma, cumpòsta dai ràṁ e dal fói, la pól èser a fórma 'd piràmid cuma in dl abē, 'd culòuna cum' in dal siprès, 'd un tònd cum' in dal sréś, o a umbrèla c'm' in dal pìṅ ed mèr.

I élber i s divìden incòri p'r avér-'gh el fój a fórma 'd gùci o cun la fója lèrga; s'i tìnen da cât el só fój anch' in dl invèren o s' a i fàn caschèr.

L'utilitê dl élber

I élber gl'ìn di amîg edl òm e dla natùra in generêl: 'l òm e 'l bésti i respìren 'l usìgen ch'i prodùś'n el piànti; 'l òm al pōl druèr-egh la lègna sèca da bruśèr, al lègn per custruìr dal mubìli, la celulóśa per fèr dla cherta. El bésti cichìni i gh mèten sù cà. P'r a n' cuntèr di só frût, dal castàggni, ai pòm, ai pìr, ai fîg, a 'l sréśi, a 'l brùgni, e vìa descurènd, nutrimèint p'r i òm e p'r el bésti. El raìś di élber i van śò in dla tèra e i jùt'n acsè a tgnìrla sòdi al só pòst, quand a vin śò tròpa piōva o di èter só bliśgamèint vers al bâs.

Manéri d dìr

• (EGL) Mèt śò bèin cl albarèin lè! (IT) Pianta bene, quell'alberino!
• (EGL) Èlber bugnōś, (IT) Albero scabbioso.

Vóś lighèdi

• fója
• ràṁ
• fùst
• tròunc
• raîś
• lègn

Galerìa

• 
  Soquànt élber 'd ulîv in dla Calàbria.
• 
  Soquànt abē.
• 
  Na grósa magnòlia in fiōr.
• 
  'N ulîv a Ragùśa.
• 
  Un bao-bàb cun atēś 'n elefànt in Tanśània.

Noti e referèinsi