Χρυσή Αυγή

Λαϊκός Σύνδεσμος - Χρυσή Αυγή
Γενικός Γραμματέας	Νίκος Μιχαλολιάκος
Ιδρυτής	Νίκος Μιχαλολιάκος
Ίδρυση	Δεκέμβριος 1980 (ως οργάνωση) Νοέμβριος 1993 (ως πολιτικό κόμμα)
Έδρα	Δηλιγιάννη 50, Αθήνα
Πτέρυγα νεολαίας	Μέτωπο Νεολαίας
Ιδεολογία	Νεοναζισμός Ελληνικός υπερεθνικισμός Αντιμετανάστευση Συντηρητισμός Ευρωσκεπτικισμός Ξενοφοβία Φυλετισμός Αντιπαγκοσμιοποίηση Αντισημιτισμός Αντικομμουνισμός
Πολιτικό φάσμα	Ακροδεξιά
Χρώματα	Μαύρο      Κόκκινο
Βουλή των Ελλήνων	0 / 300
Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο	0 / 21
Σημαία κόμματος
Ιστότοπος
xrisiavgi.com
Πολιτικό σύστημα Ελλάδας Πολιτικά κόμματα Εκλογές

Ιδρύθηκε το 1980 από τον Νίκο Μιχαλολιάκο ως οργάνωση με νεοναζιστική ιδεολογία, προσανατολισμένη γύρω από την έκδοση ομώνυμου περιοδικού. Ανέπτυξε τη δράση της στις αρχές της δεκαετίας του 1990, περίοδο έντασης του Μακεδονικού ζητήματος. Έκτοτε καταγγέλθηκαν δεκάδες βίαιες επιθέσεις της οργάνωσης εναντίον μεταναστών και Ελλήνων. Το 1998 απαγγέλθηκαν κατηγορίες για μια τέτοια επίθεση στον υπαρχηγό της, «Περίανδρο» Αντώνη Ανδρουτσόπουλο, που ήταν καταζητούμενος για εφτά χρόνια. Η Χ.Α. δημιούργησε συγγενικές οργανώσεις, όπως τη Γαλάζια Στρατιά στον χώρο οπαδών της εθνικής ομάδας ποδοσφαίρου και το κόμμα Πατριωτική Συμμαχία. Μετά τις αντιδράσεις για τον σχεδιασμό ενός «φεστιβάλ μίσους» το 2005, ο Ανδρουτσόπουλος παραδόθηκε οικειοθελώς, και καταδικάστηκε, ενώ η Χ.Α. ανακοίνωσε ότι θα ανέστελλε τη δράση της, που συνεχίστηκε όμως μέσα από την Πατριωτική Συμμαχία. Από το 2007 ξεκίνησε πάλι ανεξάρτητη δράση, επικεντρώνοντας από το 2009 σε δράσεις εναντίον μεταναστών στο κέντρο της Αθήνας. Από το 1994 συμμετείχε σε εκλογές χωρίς επιτυχία, αλλά την περίοδο της οικονομικής κρίσης ανήλθε εκλογικά: το 2010 ο Μιχαλολιάκος εξελέγη δημοτικός σύμβουλος Αθηναίων και από το 2012 έως το 2019 η ΧΑ εκπροσωπούνταν στη Βουλή των Ελλήνων, ενώ από το 2014 μέχρι το 2020 διέθετε εκλεγμένους εκπροσώπους και στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο.

Από τη δεκαετία του '90 οι εκπρόσωποι της Χρυσής Αυγής έχουν παύσει τις αναφορές στον ναζισμό και αυτοπροσδιορίζονται κυρίως ως «εθνικιστές». Ωστόσο, η οργάνωση εξακολουθεί να θεωρείται εξτρεμιστική νεοναζιστική από δημοσιογράφους, ερευνητές, πολιτικούς αναλυτές και επιστήμονες, που αναφέρονται στα σύμβολα, τη δράση, τις ιστορικές αναφορές και την ιδεολογία της. Είναι προσωποπαγής οργάνωση, με τον ιδρυτή της, που αποκαλείται «αρχηγός», συνεχώς στη θέση του γενικού γραμματέα και δομή ιεραρχική.

Έχει κατηγορηθεί για αντισυνταγματική και βίαιη δράση, άσκηση ρατσιστικής βίας και δολοφονικές ενέργειες από μέλη της. Από το 2003 έως το 2019 έχουν εκδοθεί περισσότερες από 25 καταδικαστικές αποφάσεις για εγκληματικές ενέργειες και επιθέσεις μελών και στελεχών της Χρυσής Αυγής, ενώ τον Σεπτέμβριο του 2013, μετά τη δολοφονία του Παύλου Φύσσα στο Κερατσίνι, εισαγγελικές έρευνες στοιχειοθέτησαν την κατηγορία της σύστασης εγκληματικής οργάνωσης. Με βούλευμα του Συμβουλίου Εφετών συνολικά 69 πρόσωπα συνελήφθησαν και παραπέμφθηκαν σε δίκη το 2015. Τον Οκτώβριο του 2020 το Τριμελές Εφετείο Κακουργημάτων καταδίκασε ομόφωνα την ηγεσία της Χρυσής Αυγής, πρώην βουλευτές και πολλά μέλη της για ένταξη σε εγκληματική οργάνωση ή τη διεύθυνσή της, επιβάλλοντάς τους πολυετείς ποινές κάθειρξης με μια απόφαση στην οποία αναφέρεται ότι η Χρυσή Αυγή ήταν μία εγκληματική οργάνωση που δρούσε «υπό τον μανδύα πολιτικού κόμματος».

1980-1987: Η αρχή της οργάνωσης

 

Το 1973, ο 16χρονος τότε Νίκος Μιχαλολιάκος, γιος αξιωματικού της Χωροφυλακής που είχε θητεύσει στα Τάγματα Ασφαλείας, εντάχθηκε στη νεοφασιστική οργάνωση-κόμμα του Κώστα Πλεύρη, «4η Αυγούστου» και κατά την αντιδικτατορική εξέγερση του Πολυτεχνείου στην Αθήνα τον Νοέμβριο του 1973 ήταν μέλος μιας ομάδας νεολαίων της «4ης Αυγούστου» που επιχείρησαν ανεπιτυχώς να εισβάλλουν στο κατειλημμένο από φοιτητές κτήριο του Πολυτεχνείου. Το 1976, μετά την αποκατάσταση της δημοκρατίας, κατηγορούμενος για συμμετοχή στο λιντσάρισμα δημοσιογράφων που κάλυπταν την κηδεία του χουντικού αρχιβασανιστή Ευάγγελου Μάλλιου, προφυλακίστηκε για δύο μήνες στις φυλακές Κορυδαλλού, όπου γνώρισε τους πρωταίτιους της δικτατορίας. Αργότερα φυλακίστηκε για την εμπλοκή του στην υπόθεση των δεκατριών βομβιστικών επιθέσεων στην Αθήνα την τέταρτη επέτειο της Μεταπολίτευσης, στις 23 Ιουλίου 1978.

Μετά την αποφυλάκισή του, τον Δεκέμβριο του 1980, ο Μιχαλολιάκος συνεργαζόμενος με άτομα του εθνικοσοσιαλιστικού χώρου, ξεκίνησε την έκδοση του περιοδικού «Χρυσή Αυγή», στο οποίο προβάλλονταν, μεταξύ άλλων, ο Χίτλερ, διάφοροι συνεργάτες του και Έλληνες δωσίλογοι. Παράλληλα, ξεκίνησε η έκδοση βιβλίων ίδιου περιεχομένου. Η έμπνευση του ονόματος προήλθε από το ομώνυμο Αγγλικό ερμητικό τάγμα του 19ου αιώνα, το οποίο, σύμφωνα με μία αποκρυφιστική θεώρηση ενός στελέχους της οργάνωσης, συνδεόταν με τον Χίτλερ. Όπως και άλλες νεοφασιστικές οργανώσεις ανά την Ευρώπη, που ήθελαν να αποφύγουν τις επεμβάσεις των αρχών την εποχή εκείνη, η Χ.Α. είχε αρχικά τη μορφή οργάνωσης ιδεολογικής. Τον Φεβρουάριο του 1983 ο Μιχαλολιάκος κατέθεσε στον Άρειο Πάγο δήλωση ίδρυσης «πολιτικής κίνησης» με την ονομασία «Λαϊκός Σύνδεσμος», ενώ στο τρέχον τεύχος του περιοδικού δήλωνε ότι δεν ενδιαφερόταν για την πολιτική. Φοβούμενος την απαγγελία νέων κατηγοριών, τον Δεκέμβριο του 1983 ο Μιχαλολιάκος διέκοψε τη λειτουργία της οργάνωσης και τον Απρίλιο του 1984 την έκδοση του περιοδικού, ενώ ο ίδιος, σύμφωνα με ένα ιδρυτικό στέλεχος της Χ.Α., κατέφυγε στη Νότια Αφρική. Επιστρέφοντας στην Ελλάδα, τον Σεπτέμβριο διορίστηκε από τον Γεώργιο Παπαδόπουλο, πρόεδρος της Νεολαίας της Εθνικής Πολιτικής Ενώσεως, παραιτήθηκε όμως τον Ιανουάριο, λόγω έντονων αντιθέσεων στον χώρο της ακροδεξιάς μεταξύ φιλοεθνικοσοσιαλιστών και μη, και αντικαταστάθηκε από τον Μάκη Βορίδη.

1987-1997: Δραστηριοποίηση

Το 1985 ο Μιχαλολιάκος προσανατολίστηκε σε αυτόνομη δράση μαζί με μια μικρή ομάδα ομοϊδεατών. Το 1987 ξεκίνησε εκ νέου η έκδοση του περιοδικού, οπότε και συντάχθηκε για εσωτερική χρήση της οργάνωσης ένα καταστατικό. Στις αρχές της δεκαετίας του 1990, η Χρυσή Αυγή εκμεταλλεύτηκε την εθνικιστική έξαρση που ακολούθησε του Μακεδονικού ζητήματος, πραγματοποιώντας την πρώτη δημόσια εμφάνισή της στην Αθήνα στο συλλαλητήριο της 10ης Δεκεμβρίου 1992, όταν μια ομάδα κρούσης 30 ατόμων οπλισμένων με ρόπαλα και ασπίδες επιτέθηκε στην κατειλημμένη από φοιτητές ΑΣΟΕΕ και έπειτα στην κατάληψη της Οικίας της Λέλας Καραγιάννη και σε δύο νεαρούς μέλη αριστερής οργάνωσης. Η αστυνομία αποδείχθηκε αναποτελεσματική, ενώ εννιά συλληφθέντες χρυσαυγίτες αφέθηκαν ελεύθεροι δίχως να κρατηθούν τα στοιχεία τους. Τα ΜΜΕ κατήγγειλαν «εμφάνιση νεοναζί», ενώ η οργάνωση ανέλαβε την ευθύνη της επίθεσης σε «οργανωμένα αντεθνικά στοιχεία». Τον επόμενο μήνα η ΧΑ ξεκίνησε την έκδοση ομώνυμης εβδομαδιαίας εφημερίδας. Το ίδιο έτος σημειώθηκε έκρηξη βόμβας στα γραφεία της Χρυσής Αυγής η οποία αποδόθηκε στην ακροαριστερή οργάνωση «Επαναστατικός Λαϊκός Αγώνας».

Μέλη της Χρυσής Αυγής πολέμησαν στον πόλεμο της Βοσνίας στο πλευρό του σερβικού στρατού. Τον Μάρτιο του 1995 σχημάτισαν την «Ελληνική Εθελοντική Φρουρά» (ΕΕΦ), μονάδα που ενσωματώθηκε στον τακτικό σερβοβοσνιακό στρατό με έδρα τη Βλασένιτσα, από την οποία πέρασαν 60 ως 100 εθελοντές. Αποτελούσαν τμήμα του «Σώματος Ντρίνα», που ήταν υπεύθυνο για την κατάληψη και τη σφαγή της Σρεμπρένιτσα, και σύμφωνα με έκθεση ολλανδικού ινστιτούτου ήταν παρόντες σε σφαγές αμάχων, αλλά οι ίδιοι αρνούνται ρητά τη συμμετοχή τους σε εγκλήματα πολέμου και αμφισβητούν την τέλεσή τους.

Μέχρι τα μέσα της δεκαετίας είχε διαμορφωθεί ένας στενός πυρήνας μελών γύρω από την ηγεσία αποτελούμενος από έναν περίγυρο περίπου 100 ατόμων (κυρίως νεαρών σκίνχεντς) στην Αττική και μικρότερων ομάδων στην επαρχία. Διαμορφώθηκε επίσης μια παραστρατιωτική δομή υπό τον υπαρχηγό της οργάνωσης, αξιωματικό εν αποστρατεία Γιάννη Γιαννόπουλο. Από το 1992 έως το 1997 καταγγέλθηκαν πάνω από 50 επιθέσεις χρυσαυγιτών. Η τυπολογία των επιθέσεων αυτών είναι κοινή με εκείνες που πραγματοποιούσαν οι μελανοχίτωνες του Μουσολίνι: αστραπιαίες επιδρομές ενόπλων με στόχο το σακάτεμα του θύματος (ή των θυμάτων) και εξαφάνιση των δραστών. Μετά τις καταγγελίες των συμβάντων, η Χρυσή Αυγή συνήθως διάψευδε τη συμμετοχή της σε αυτά, ακόμα κι όταν δράστες ήταν επώνυμα μέλη ή στελέχη της, ενώ στα έντυπα της οργάνωσης όπως την εφημερίδα της περιέχονταν σαφείς προτροπές προς τα μέλη και τους οπαδούς της για την ανάληψη τέτοιων ενεργειών με στόχο την «κυριαρχία στο πεζοδρόμιο» απέναντι σε «εθνικούς και φυλετικούς εχθρούς». Παρά τη στρατιωτική δομή της οργάνωσης, ο Μιχαλολιάκος απαντούσε στις αιτιάσεις ενός μέρους του Τύπου, το οποίο προς τα τέλη της δεκαετίας του 1990 χαρακτήριζε τη Χρυσή Αυγή «εγκληματική οργάνωση», ότι δεν ευθύνεται για τις πράξεις των οπαδών της και ότι κανένα μέλος της δεν είχε ποτέ καταδικαστεί.

Με απόφαση του Μιχαλολιάκου η Χρυσή Αυγή συμμετείχε στις βουλευτικές εκλογές του 1996 με κεντρικό σύνθημα «Ψηφίστε μας για να φοβηθούν». Απέσπασε 4.487 ψήφους (0,07%), αποτέλεσμα που δε θεωρήθηκε ικανοποιητικό και αποδόθηκε από την οργάνωση σε νοθεία του κράτους και των κομμάτων. Μετά την εκλογική αυτή αποτυχία, επιχειρήθηκε η τηλεοπτική προβολή της οργάνωσης. Η τηλεοπτική παρουσία οδήγησε σε διαμαρτυρίες οπαδών της οργάνωσης ότι ατονεί η δράση «στο πεζοδρόμιο» και στην αποχώρηση της ομάδας υπό τον Γιαννόπουλο. Για την εκτόνωση της δυσαρέσκειας της βάσης δημιουργήθηκε η «φάλαγγα», μια παραστρατιωτική δομή 10–12 ατόμων υπό τον νέο υπαρχηγό της οργάνωσης, Αντώνη Ανδρουτσόπουλο, γνωστό με το ψευδώνυμο «Περίανδρος».

1998-2009: Υπόθεση «Περίανδρου» και μετωπικές οργανώσεις

Τον Ιούνιο του 1998 μία «φάλαγγα» δέκα χρυσαυγιτών με επικεφαλής τον «Περίανδρο» πραγματοποίησε μία επίθεση εναντίον τριών αριστερών νέων.^{[εκκρεμεί παραπομπή]} Ένας από αυτούς, ο Δημήτρης Κουσουρής αναγνώρισε τον Ανδρουτσόπουλο και μετά τη δημόσια ανακοίνωση της αναγνώρισης, η εβδομαδιαία εφημερίδα της οργάνωσης διέκοψε αιφνίδια την κυκλοφορία της. Την περίοδο της φυγοδικίας του Ανδρουτσόπουλου, τα περιοδικά της οργάνωσης δημοσίευαν διηγήματά του και η ΧΑ αναφερόταν σε αυτόν ως «αδίκως διωκόμενο» για τις ιδέες του. Ο Ανδρουτσόπουλος παρέμεινε καταζητούμενος για επτά χρόνια, κατά τα οποία η αστυνομία αδρανούσε ή δεν αξιοποιούσε στοιχεία που διέθετε για τη σύλληψή του.

Στις ευρωεκλογές του 1999 η Χρυσή Αυγή συνεργάστηκε με την Πρώτη Γραμμή, σχηματισμό του Κωνσταντίνου Πλεύρη. Ο συνδυασμός έλαβε 48.532 ψήφους (0,75%), σημειώνοντας τις καλύτερες επιδόσεις σε περιοχές της Αθήνας όπου κατοικούσαν ανώτερα κοινωνικά στρώματα, στη Θεσσαλονίκη και στους νομούς Λακωνίας, Πιερίας και Φλώρινας. Λίγες μέρες αργότερα ωστόσο και παρά το ποσοστό που θεωρήθηκε «επιτυχές», ο Μιχαλολιάκος με αφορμή την προβολή της Πρώτης Γραμμής στην εφημερίδα «Ακρόπολις», αποστασιοποιήθηκε από το σχήμα και μετά από δυο βδομάδες ανακοίνωσε ότι η Χρυσή Αυγή δε θα κατερχόταν ξανά σε εκλογές. Ενόψει των βουλευτικών εκλογών του 2000 έγιναν ζυμώσεις με σκοπό τη συνεργασία στον χώρο της ακροδεξιάς και αναμενόταν ότι η Χρυσή Αυγή θα συνεργαζόταν με την Εθνική Συμμαχία του Γρηγόρη Μιχαλόπουλου. Τελικά, όμως, απείχε από τις εκλογές, καταγγέλλοντας όσους δε συμμετείχαν στη λεγόμενη «μάχη του πεζοδρομίου».

Στην προσπάθεια εκμετάλλευσης μιας θετικής προδιάθεσης σημαντικού μέρους της νεολαίας, η Χ.Α. είχε δημιουργήσει μια νεανική οργάνωση, το Μέτωπο Νεολαίας, που το 1998 ξεκίνησε να εκδίδει το περιοδικό Αντεπίθεση, και ως χώροι δράσης του επελέγησαν εκείνοι «όπου η νεολαία δίνει το μαζικό παρών όπως η μουσική και τα γήπεδα». Αποσκοπώντας στη διείσδυση νεοναζιστικών ιδεών στον χώρο των οπαδών της ελληνικής εθνικής ομάδας ποδοσφαίρου, η Χρυσή Αυγή δημιούργησε μια νέα οργάνωση με το όνομα Γαλάζια Στρατιά, που ήταν παράρτημα της ΧΑ, αλλά εμφανιζόταν ως ανεξάρτητος σύνδεσμος φιλάθλων. Στον χώρο της μουσικής, η ΧΑ προσπάθησε να διαδώσει τις ιδέες της και να στρατολογήσει νέα μέλη διοργανώνοντας «Γιορτές Νεολαίας» και προσεγγίζοντας τη μουσική σκηνή της άκρας δεξιάς, γνωστή ως "White Power Music", που υπάρχει στην Ελλάδα από τη δεκαετία του 1980 και στον χώρο της οποίας δραστηριοποιούνται πολλά στελέχη της ΧΑ.

Στις αυτοδιοικητικές εκλογές του 2002 τέσσερα μέλη της Χρυσής Αυγής ήταν υποψήφιοι με τον συνδυασμό του Γιώργου Καρατζαφέρη, αρχηγού του ΛΑΟΣ, για την Υπερνομαρχία Αθηνών.

Στις 21 Απριλίου 2004, επέτειο του πραξικοπήματος του 1967, ανακοινώθηκε η ίδρυση της Πατριωτικής Συμμαχίας από τη Χρυσή Αυγή, από μικρότερες, ιδεολογικά συγγενείς, οργανώσεις και προσωπικότητες του εθνικιστικού χώρου. Η Πατριωτική Συμμαχία αποσκοπούσε στη σύγκλιση φιλοεθνικοσοσιαλιστών και φιλοχουντικών και εμφανιζόταν ως διάδοχος της Χρυσής Αυγής. Επικεφαλής της ήταν ο Δημήτρης Ζαφειρόπουλος, στέλεχος της ΧΑ. Στις ευρωεκλογές του Ιουνίου του 2004 η Πατριωτική Συμμαχία έλαβε 10.618 ψήφους (0,17%).

Το 2005 ανακοινώθηκε από τη ΧΑ ότι τον Σεπτέμβριο θα πραγματοποιούνταν στην Ελλάδα ένα πανευρωπαϊκό νεοφασιστικό φεστιβάλ, το «Hatewave 2005», για το οποίο προκλήθηκαν έντονες αντιδράσεις πολιτικών και κυβερνητικές δηλώσεις ότι δε θα γίνει δεκτή η τέλεση της εκδήλωσης. Στις 13 Σεπτεμβρίου, τέσσερεις μέρες πριν την πραγματοποίηση του φεστιβάλ, ο Ανδρουτσόπουλος παραδόθηκε στις αρχές, και προφυλακίστηκε, ισχυριζόμενος ότι το διάστημα της φυγοδικίας του βρισκόταν στη Βενεζουέλα. Μετά την παράδοσή του Ανδρουτσόπουλου και από την περίοδο που ιδρύθηκε η «Πατριωτική Συμμαχία» έπαυσαν οι αναφορές σε αυτόν στα έντυπα της οργάνωσης. Τον Νοέμβριο του 2005 τριάντα κουκουλοφόροι επιτέθηκαν με βόμβες μολότοφ και πέτρες στα γραφεία της Χρυσής Αυγής απ' όπου κάποιοι άνοιξαν πυρ με επαναληπτική καραμπίνα. Μετά από έρευνα της αστυνομίας στα γραφεία βρέθηκαν έξι βόμβες μολότοφ. Τον Δεκέμβριο, ο γενικός γραμματέας της Χρυσής Αυγής, Νίκος Μιχαλολιάκος, ανακοίνωσε την παύση των αυτόνομων πολιτικών δραστηριοτήτων της οργάνωσης και διακόπηκε η κυκλοφορία της ομώνυμης εφημερίδας, προβάλλοντας ως λόγο την ενίσχυση της Πατριωτικής Συμμαχίας. Ο Μιχαλολιάκος ξεκίνησε να αρθρογραφεί στην εφημερίδα «Ελεύθερος Κόσμος», και παρόλο που η Χρυσή Αυγή παρουσιαζόταν ως αδρανής, η εφημερίδα της επανακυκλοφόρησε τον Φεβρουάριο του 2006, ενώ ο Μιχαλολιάκος λάμβανε μέρος σε εκδηλώσεις με την ιδιότητα του γενικού γραμματέα της Χρυσής Αυγής. Τον Ιανουάριο του 2007 η Χ.Α. απέσυρε την υποστήριξή της στην Πατριωτική Συμμαχία, η οποία έπαυσε τη δράση της.

Την υπεράσπιση του Ανδρουτσόπουλου για την κατηγορία της απόπειρας ανθρωποκτονίας είχε αναλάβει μαζί με άλλους ο αδερφός του αρχηγού της Χρυσής Αυγής, Τάκης Μιχαλόλιας, που προσπάθησε να αποσυνδέσει τη Χ.Α. από την υπόθεση. Τον Σεπτέμβριο του 2006 το δικαστήριο καταδίκασε τον Ανδρουτσόπουλο για τρεις απόπειρες ανθρωποκτονίας σε 21 χρόνια φυλάκισης χωρίς αναστολή και χωρίς να του αναγνωριστεί κάποιο ελαφρυντικό. Στο Εφετείο, η ποινή του Ανδρουτσόπουλου μειώθηκε το 2009 στα 12 χρόνια και λίγο αργότερα αποφυλακίστηκε.

2009-2012: Αντιμεταναστευτική δράση στην Αθήνα

Το 2007 η Χρυσή Αυγή πραγματοποίησε το ^{[εκκρεμεί παραπομπή]} Συνέδριό της και υιοθέτησε το σύνθημα «Εναντίον Όλων», ενώ ο Μιχαλολιάκος ανακοίνωσε ότι η Χ.Α. δε θα συμμετείχε στις βουλευτικές εκλογές του Σεπτεμβρίου, αλλά πρόβαλλε ως στόχο να γίνουν οι «οδηγητές της οργής του λαού μας». Το 2009 η Χ.Α. εγκαταστάθηκε στην περιοχή του Άγιου Παντελεήμονα στην Αθήνα, όπου ξεκίνησαν να τελούνται επιθέσεις εις βάρος μεταναστών, σε ορισμένες από τις οποίες αναγνωρίζονταν άτομα που συνδέονταν με τη Χρυσή Αυγή, με αποτέλεσμα η περιοχή να γίνει άβατη για μετανάστες. Εκεί δρούσαν μέλη της Χ.Α. από άλλες περιοχές της Αθήνας ή κοντινές πόλεις, τα οποία συχνά παρουσιάζονταν ως «αγανακτισμένοι κάτοικοι» της γειτονιάς. Η Χρυσή Αυγή συμμετείχε στις ευρωεκλογές του 2009 όπου έλαβε 23.564 ψήφους (ποσοστό 0,46%), ενώ στις εθνικές εκλογές του 2009 έλαβε 19.624 ψήφους (ποσοστό 0,29%).

Τον Μάρτιο του 2010, τα γραφεία της Χρυσής Αυγής στην Αθήνα δέχθηκαν ισχυρή βομβιστική επίθεση, με αποτέλεσμα να καταστραφούν ολοκληρωτικά τα γραφεία και ένα μεγάλο μέρος του ορόφου, όπως επίσης και να προκληθούν υλικές ζημιές στις διπλανές οικοδομές. Την ευθύνη για την επίθεση είχε αναλάβει με προκήρυξη της, η τρομοκρατική οργάνωση «Συνωμοσία των Πυρήνων της Φωτιάς». Στις αυτοδιοικητικές εκλογές του ίδιου έτους η Χρυσή Αυγή έλαβε ποσοστό 5,29% στο Δήμο Αθηναίων και εξέλεξε ένα δημοτικό σύμβουλο, τον Νίκο Μιχαλολιάκο.

Με αφορμή μία δολοφονία, τον Μάιο του 2011 η Χ.Α. οργάνωσε ένα πολυήμερο πογκρόμ εναντίον μεταναστών στο κέντρο της Αθήνας, κατά το οποίο πραγματοποιήθηκε μια πορεία με επικεφαλής στελέχη της Χ.Α., με αποτέλεσμα δεκάδες μετανάστες να τραυματιστούν και ένας, ο Αμπντούλ Μάναν από το Μπανγκλαντές, να χάσει τη ζωή του.

2012-2019: Κοινοβουλευτική εκπροσώπηση

 

Τον Μάιο του 2011 ξεκίνησαν να λαμβάνουν χώρα στην Πλατεία Συντάγματος στην Αθήνα αντικυβερνητικές διαδηλώσεις εναντίον των μέτρων οικονομικής λιτότητας. Η Χρυσή Αυγή τις αντιμετώπισε αρνητικά, προκρίνοντας τη δράση «στον δρόμο», ενώ επέκρινε την ιδεολογική ποικιλία και την πολυπολιτισμική σύνθεση των διαδηλωτών. Τον Δεκέμβριο, όταν το κίνημα των «Αγανακτισμένων» είχε πια κατασταλεί, η Χρυσή Αυγή οργάνωσε στο Σύνταγμα μία δική της συγκέντρωση «κατά του Μνημονίου».

Ενώ μέχρι τότε η εκλογική ισχύς της Χρυσής Αυγής ήταν ισχνή έως μηδενική, από τον Φεβρουάριο του 2012 ως τις εκλογές του Μαΐου γνώρισε ταχεία άνοδο, υποθέτοντας αντιμνημονιακή στάση και επωφελούμενη από την κατάρρευση της επιρροής του ΛΑ.Ο.Σ., λόγω της συμμετοχής του στην κυβέρνηση Παπαδήμου, καθώς και την ανάδειξη της ασφάλειας και του μεταναστευτικού σε κύρια θέματα της προεκλογικής περιόδου. Στις εκλογές του Μαΐου αναδείχθηκε έκτο κόμμα λαμβάνοντας ποσοστό 6,97% και πέτυχε για πρώτη φορά την είσοδό της στη Βουλή των Ελλήνων εκλέγοντας 21 βουλευτές. Στις επαναληπτικές εκλογές του Ιουνίου διατήρησε το ποσοστό της και κέρδισε 18 έδρες.

Σύμφωνα με έκθεση του Συνήγορου του Πολίτη, από το 2012 έως τον Σεπτέμβριο του 2013 σημειώθηκε ραγδαία αύξηση των περιστατικών ρατσιστικής βίας, φαινόμενο που συνδέεται με την είσοδο στο κοινοβούλιο της Χρυσής Αυγής, που εξέφερε «πρωτοφανή σε οξύτητα ρατσιστικό, ξενοφοβικό και μισαλλόδοξο πολιτικό λόγο» και ενθάρρυνε την απενοχοποίηση της ρατσιστικής ρητορικής. Το 2013 το Δίκτυο Καταγραφής Περιστατικών Ρατσιστικής Βίας κατέγραψε 166 περιστατικά ρατσιστικής βίας, τα περισσότερα από τα οποία ήταν σωματικές επιθέσεις σε αλλοδαπούς και έλαβαν χώρα σε περιοχές του κέντρου της Αθήνας. Σε 75 από τα καταγραφέντα περιστατικά τα θύματα πιστεύουν ότι οι δράστες συνδέονται με εξτρεμιστικές ομάδες και σε 15 αναγνώρισαν ως δράστες μέλη της Χρυσής Αυγής. Πέρα από την αύξηση των επιθέσεων εναντίον μεταναστών, την περίοδο αυτή, κατά την οποία η ΧΑ σημείωνε δημοσκοπική άνοδο, μέλη και βουλευτές της συμμετείχαν σε προκλητικά επεισόδια στο κοινοβούλιο, σε προπηλακισμούς και επιθέσεις κατά πολιτικών αντιπάλων σε δημόσιους χώρους.

 

Τον Σεπτέμβριο του 2013 κλιμακώθηκε η ένταση των επεισοδίων στα οποία συμμετείχαν χρυσαυγίτες, που στις 13 Σεπτεμβρίου επιτέθηκαν σε αφισοκολλητές του ΚΚΕ στο Πέραμα, ενώ στις 15 Σεπτεμβρίου απέσπασαν βίαια από τους διοργανωτές της τον έλεγχο εκδήλωσης για τους νεκρούς του Μελιγαλά στη Μεσσηνία. Στις 18 προς 19 Σεπτεμβρίου κατά τη διάρκεια επίθεσης «τάγματος εφόδου» χρυσαυγιτών που είχε συγκροτηθεί έξω από τα γραφεία της τοπικής οργάνωσης της ΧΑ στη Νίκαια, ένα στέλεχος της Χρυσής Αυγής, ο Γιώργος Ρουπακιάς δολοφόνησε με μαχαίρι τον Παύλο Φύσσα, έναν αριστερό ράπερ μουσικό, γνωστό για την αντιφασιστική του δράση. Με ενέργειες του υπουργού Δημόσιας Τάξης Νίκου Δένδια και της εισαγγελέως του Αρείου Πάγου στοιχειοθετήθηκε η κατηγορία της σύστασης εγκληματικής οργάνωσης από τη Χρυσή Αυγή και η Αντιτρομοκρατική Υπηρεσία συνέλαβε την ηγετική ομάδα του κόμματος και τους υπαίτιους της δολοφονίας. Με βάση τη δικογραφία που σχηματίστηκε, ο εισαγγελέας εφετών κατέθεσε μία πρόταση, στην οποία η ΧΑ περιγραφόταν ως μία στρατιωτικά οργανωμένη εγκληματική οργάνωση υπό τον απόλυτο έλεγχο του Νίκου Μιχαλολιάκου. Τον Φεβρουάριο του 2015 το συμβούλιο εφετών υιοθέτησε τους ισχυρισμούς της εισαγγελικής πρότασης και διέταξε την παραπομπή σε δίκη 69 ατόμων κατηγορούμενων με το άρθρο 187 του ποινικού κώδικα περί εγκληματικής οργάνωσης. Ανάμεσα στους προφυλακισμένους ήταν 8 από τα 16 μέλη της κοινοβουλευτικής ομάδας της Χρυσής Αυγής. Η δίκη ξεκίνησε τον Απρίλιο του 2015.^{[εκκρεμεί παραπομπή]}

Δύο μήνες μετά τη δολοφονία Φύσσα, δύο άτομα που επέβαιναν σε μοτοσικλέτα άνοιξαν πυρ έξω από τα γραφεία της Χρυσής Αυγής στο Νέο Ηράκλειο της Αθήνας, με αποτέλεσμα τους θανάτους του Μανώλη Καπελώνη και του Γιώργου Φουντούλη, και το σοβαρό τραυματισμό του Αλέξανδρου Γέροντα, όλοι μέλη της Χρυσής Αυγής. Την ευθύνη για την επίθεση ανέλαβε η πρωτοεμφανιζόμενη τρομοκρατική οργάνωση «Μαχόμενες Λαϊκές Επαναστατικές Δυνάμεις», ως αντίποινα για τη δολοφονία του Παύλου Φύσσα.

Τον Φεβρουάριο του 2014 ανακοινώθηκε ότι είχε ιδρυθεί ένα νέο κόμμα με την επωνυμία «Εθνική Αυγή», για να λάβει μέρος στις ευρωεκλογές του ίδιου έτους στην περίπτωση που η Χρυσή Αυγή τεθεί εκτός νόμου. Ο Άρειος Πάγος, ωστόσο, ενέκρινε τη συμμετοχή της Χρυσής Αυγής στις ευρωεκλογές, στις οποίες η οργάνωση αναδείχθηκε τρίτο κόμμα με 536.910 ψήφους (ποσοστό 9,39%) και εξέλεξε τρεις ευρωβουλευτές. Τα υψηλότερα ποσοστά σημειώθηκαν ανάμεσα στους άντρες ψηφοφόρους, τους νέους και τους ψηφοφόρους με χαμηλό μορφωτικό επίπεδο, ενώ αύξησε τα ποσοστά της στους περισσότερους δήμους της χώρας, ιδίως στη Βόρεια Ελλάδα.

Στις εκλογές του Ιανουαρίου 2015 η Χρυσή Αυγή πήρε 388.447 ψήφους (6,28%) εκλέγοντας 17 βουλευτές. Η εκλογική της ισχύς υποχώρησε στην Αττική, αλλά διευρύνθηκε σε περιοχές της Κεντρικής Μακεδονίας, όπως το Κιλκίς, όπου σημείωσε το δεύτερο υψηλότερο ποσοστό μετά τη Λακωνία. Στις εκλογές του Σεπτεμβρίου 2015 κέρδισε 379.581 ψήφους (6,99%) εκλέγοντας 18 βουλευτές.

Τον Απρίλιο του 2018, ο ευρωβουλευτής Ελευθέριος Συναδινός ανακοίνωσε την αποχώρησή του από τη Χρυσή Αυγή και ακολούθησαν τον Απρίλιο του επόμενου έτους οι άλλοι δύο ευρωβουλευτές, Γεώργιος Επιτήδειος και Λάμπρος Φουντούλης.

Τον Ιούνιο του 2018 ο βουλευτής της Χρυσής Αυγής Κωνσταντίνος Μπαρμπαρούσης, μιλώντας από το βήμα της Βουλής, κάλεσε τον Ελληνικό Στρατό να συλλάβει τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας, τον Πρωθυπουργό και τον Υπουργό Εθνικής Άμυνας για να αποτρέψει την επικείμενη συνομολόγηση της συμφωνίας των Πρεσπών που έφερε η κυβέρνηση στη Βουλή για το Μακεδονικό ονοματολογικό ζήτημα. Μετά από αυτή τη δήλωση του ο Νίκος Μιχαλολιάκος διέγραψε τον Μπαρμπαρούση από την κοινοβουλευτική ομάδα του κόμματος, με την αιτιολογία ότι οι θέσεις αυτές ήταν "εκτός της γραμμής του κόμματος". Λίγους μήνες αργότερα ο Κωνσταντίνος Μπαρμπαρούσης επέστρεψε και επισήμως στην Κ.Ο. της Χρυσής Αυγής.

Στις ευρωεκλογές του Μαΐου 2019 η Χ.Α. ήρθε πέμπτη με ποσοστό 4,87%, εκλέγοντας δύο ευρωβουλευτές. Στις βουλευτικές εκλογές του Ιουλίου δεν ξεπέρασε το όριο του 3% (έλαβε ποσοστό 2,93%), μένοντας έτσι εκτός Βουλής. Η απώλεια βουλευτικών εδρών οδήγησε σε αποχώρηση πολλών στελεχών, αλλά και μεταφορά των κεντρικών γραφείων του κόμματος από τη λεωφόρο Μεσογείων στην προ 2012 διεύθυνση, Θεόδωρου Δηλιγιάννη 50.

2019-σήμερα: Εκτός Βουλής

Λίγες μέρες μετά τις βουλευτικές εκλογές ο ευρωβουλευτής του κόμματος Γιάννης Λαγός ανακοίνωσε την ανεξαρτητοποίηση του από τη Χρυσή Αυγή. Ακολούθησαν τέσσερις πρώην βουλευτές, ο Νικόλαος Κούζηλος, ο Παναγιώτης Ηλιόπουλος, ο Γιώργος Γερμενής και η Σωτηρία Βλάχου, οι οποίοι ίδρυσαν την Εθνική Λαϊκή Συνείδηση. Παραιτήθηκε επίσης και ο Δημήτρης Βογιατζής, μέλος της Κεντρικής Επιτροπής της Χρυσής Αυγής. Τον Μάιο του 2020 ο Ηλίας Κασιδιάρης ανακοίνωσε την αποχώρησή του από το κόμμα, μετά την απόρριψη από τον Μιχαλολιάκο πρότασης του για αλλαγή ονομασίας και αντικατάσταση του Μιχαλολιάκου στην ηγεσία της ΧΑ από τον Κασιδιάρη, και ίδρυσε ένα νέο κόμμα, τους Έλληνες για την Πατρίδα. Τον Αύγουστο του ίδιου έτους διεγράφη και ο δεύτερος εκλεγμένος ευρωβουλευτής Θανάσης Κωνσταντίνου, αφήνοντας το κόμμα χωρίς εκπροσώπηση στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο.

Στις 7 Οκτωβρίου 2020, η Χρυσή Αυγή κρίθηκε εγκληματική οργάνωση από το Τριμελές Εφετείο Κακουργημάτων, κι έτσι ο Γενικός Γραμματέας και η ηγεσία της καταδικάστηκαν ομόφωνα σε πρώτο βαθμό για τη διεύθυνσή της. Το δικαστήριο επέβαλε ποινές φυλάκισης στα ηγετικά στελέχη της Χρυσής Αυγής, πρώην βουλευτές της, αλλά και πολλά μέλη της.

Έναν χρόνο μετά, το 2021, ακροδεξιοί κουκουλοφόροι επιτέθηκαν σε ΕΠΑΛ της Σταυρούπολης στη Θεσσαλονίκη (με τη βοήθεια και μαθητών που ανήκουν στον ευρύτερο ακροδεξιό χώρο), όπου γινόταν ενημέρωση από φοιτητική οργάνωση σχετικά με την Ελάχιστη Βάση Εισαγωγής, που αφορά τους τελειόφοιτους μαθητές. Έγινε επίσης επίθεση σε μέλη της ΚΝΕ, που πραγματοποιούσαν αντιφασιστική πορεία στην περιοχή, εξαιτίας των γεγονότων. Το Μέτωπο Νεολαίας της Χρυσής Αυγής, έβγαλε ανακοίνωση με την οποία υποστήριξε τις πράξεις βίας, καθώς σύμφωνα με το ίδιο, η ενημέρωση από τους φοιτητές γινόταν για «αντεθνικούς σκοπούς» και ότι «ορθώς η μαθητική κοινότητα της Σταυρούπολης απομάκρυνε τους αριστεριστές συμμορίτες».

Καταστατικό και η Αρχή του Αρχηγού

Η Χρυσή Αυγή είναι μια προσωποπαγής οργάνωση της άκρας δεξιάς η πορεία της οποίας, όπως και εκείνη των νεοναζιστών στην Ελλάδα, ταυτίζεται με εκείνη του γενικού γραμματέα της οργάνωσης, Νίκου Μιχαλολιάκου. Ο Μιχαλολιάκος, βρίσκεται στη θέση αυτή από την ίδρυση του κόμματος. Σύμφωνα με το επίσημο καταστατικό του κόμματος, που κατατέθηκε στον Άρειο Πάγο τον Αύγουστο του 2012, το υψηλότερα ιστάμενο όργανο είναι το τριετές συνέδριο, που αποτελείται από 300 μέλη τα οποία εκλέγουν το γενικό γραμματέα και τα μέλη της κεντρικής επιτροπής. Ο γενικός γραμματέας είναι το υψηλότερο όργανο μεταξύ συνεδρίων, οι αποφάσεις του είναι δεσμευτικές για όλα τα μέλη και η τριετής θητεία του ανανεώνεται αυτόματα εκτός αν μια πλειοψηφία των συνέδρων ζητήσει να γίνουν εκλογές. Σύμφωνα με το καταστατικό, ο γενικός γραμματέας ορίζει τα μέλη του πολιτικού συμβουλίου της Χ.Α. και τους υποψήφιους στις εκλογές. Αποτέλεσμα της οργανωτικής αυτής δομής είναι να διαχωρίζεται από όλα τα υπόλοιπα μέλη του κόμματος ο γενικός γραμματέας, που αποκαλείται από όλους ανεξαιρέτως «αρχηγός». Η Χ.Α. διακηρύσσει ότι είναι οργανωμένη με βάση στρατιωτικά πρότυπα και στελέχη της ισχυρίζονται ότι υπερασπίζονται την «αρχή του αρχηγού», που θεωρούν πλεονέκτημα του κόμματος, αν και δεν αναφέρεται στο επίσημο καταστατικό του.

Στην πράξη, ο Μιχαλολιάκος διαθέτει πολύ μεγαλύτερη εξουσία από αυτή που του αναγνωρίζεται με το επίσημο καταστατικό και η εσωτερική δομή της ΧΑ μοιάζει να συμμορφώνεται περισσότερο με τις αρχές που καταγράφονται σε ένα παλαιότερο καταστατικό, την ύπαρξη του οποίου η οργάνωση αρνείται. Το καταστατικό αυτό, σύμφωνα με ρεπορτάζ ελληνικών εφημερίδων, συντάχθηκε για εσωτερική χρήση της οργάνωσης το 1987 και είναι σφραγισμένο με το Wolfsangel. Διαχωρίζει τη Χρυσή Αυγή ως ιδεολογική οργάνωση από τον Λαϊκό Σύνδεσμο, που αποτελεί την πολιτική έκφρασή της. Όπως προκύπτει από το καταστατικό, η οργάνωση χαρακτηρίζεται από πολύπλοκη δομή και τη διάκριση της "οργανωτικής" ιεραρχίας των μελών από τη "διοικητική" ιεραρχία, που έχει στρατιωτική δομή με 6 βαθμίδες και επιτάσσει την απόλυτη πειθαρχία των κατώτερων στους ανώτερους. Ακολουθώντας τη χιτλερική "Αρχή του Αρχηγού" (Führerprinzip), ο «εθνικοσοσιαλιστής Αρχηγός» αναγνωρίζεται ως «Ανώτατος Ηγέτης της Χρυσής Αυγής» με την «απόλυτη ευθύνη των τελικών αποφάσεων», ο «κατ’ εξοχήν Λαϊκός-Ηγέτης» που «είναι ο ίδιος ο Λαός, που έχει συνειδητοποιήσει το ιστορικό του πεπρωμένο» και το πρόσωπό του χαρακτηρίζεται «απαραβίαστο».

Κομματικά έντυπα

Η εβδομαδιαία εφημερίδα «Χρυσή Αυγή» ήταν το όργανο του κόμματος για διάσωση των απόψεων του και προπαγάνδα. Το έντυπο της οργάνωσης ήταν γεμάτο με ρητές προτροπές προς μέλη και οπαδούς για επιθέσεις ενάντια σε τσιγγάνους, αλλοδαπούς, αντιφασίστες, «ανθέλληνες» και «μειοδότες». Χρησιμοποιούσε ανεπίσημη γλώσσα, συχνά ειρωνική και προσβλητική, με στόχο να γίνει θελκτική και σε άτομα πέραν του στενού κομματικού κύκλου και να προσεγγίσει το ευρύτερο κοινό. Η εφημερίδα έπαυσε να εκδίδεται μετά την καταδικαστική απόφαση του δικαστηρίου. Η Χρυσή Αυγή εξέδιδε και την επίσης εβδομαδιαία εφημερίδα «Εμπρός», η οποία σταμάτησε την κυκλοφορία της τον Οκτώβριο του 2019.

Νεοναζισμός

Το πιο συγκροτημένο ιδεολογικό κείμενο της Χρυσής Αυγής κυκλοφόρησε τη δεκαετία του 1980 με τον τίτλο «Διακήρυξη Ιδεολογικών Αρχών» και είναι ένα μανιφέστο του μεταπολεμικού νεοναζισμού, με αντιχριστιανικό, αντιμαρξιστικό και αντισημιτικό χαρακτήρα. Το κείμενο καταγγέλλει αρχικά τους νικητές του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου και εξυμνεί τον εθνικοσοσιαλισμό, τον οποίο παρουσιάζει ως «συνεχιστή» της αρχαίας Ελλάδας. Έπειτα, καταφέρεται ενάντια στον «Εβραίο όλων των εποχών», τον οποίο κατηγορεί ότι μολύνει φυλετικά «τον λευκό Άνθρωπο» και ότι δημιούργησε τον Χριστιανισμό (που ονομάζει «Ιουδαιοχριστιανισμό» και χαρακτηρίζει «μπολσεβικισμό της Αρχαιότητος») και, αργότερα, τον καπιταλισμό και τον κομμουνισμό. Απορρίπτει τη δημοκρατία ως «σύστημα ιστορικά καταδικασμένο [...] γιατί στηρίζεται στη θέληση των πολλών» και καλεί σε μια «νέα εθνικοσοσιαλιστική σταυροφορία». Παρουσιάζει τους υποστηρικτές της διακήρυξης ως «αμετάκλητα φυλετιστές» και αντίθετους στη «φυλετική επιμειξία» και την ισότητα των ανθρώπων και προβάλλει το Άπαρτχαϊντ ως το «μοναδικό φυλετικό κράτος της οικουμένης σήμερα». Η Διακήρυξη καταλήγει με τη διεκτραγώδηση μιας πολιτισμικής και καλλιτεχνικής παρακμής, που αποδίδει «στον Εβραίο», και αντιπαραβάλλει «λίγες προσωπικότητες» της «Λευκής φυλής», από τις οποίες ξεχωρίζει «(...) ο θεμελιωτής, ενσαρκωτής και πρωτοπόρος ήρωας του εθνικοσοσιαλισμού και του ευρωπαϊκού πολιτισμού, ΑΔΟΛΦΟΣ ΧΙΤΛΕΡ». Κλείνει με τη φράση: «ΖΗΤΩ Ο ΕΘΝΙΚΟΣΟΣΙΑΛΙΣΜΟΣ!»

Σύμφωνα με τον Γιάννη Περδικάρη, που από το 1982 έγραφε ιδεολογικά άρθρα σε έντυπα της Χ.Α. με το ψευδώνυμο Ίων Φιλίππου και παρουσιάζεται ως συνιδρυτής της οργάνωσης και συγγραφέας της Διακήρυξης, η Διακήρυξη χρονολογείται στο 1986-7. Η Διακήρυξη προβαλλόταν επίσημα από το περιοδικό της Χρυσής Αυγής και ο Περδικάρης, που είχε αποχωρήσει το 1991, επανήλθε στη Χρυσή Αυγή από το 2009 ως ιδεολογικός καθοδηγητής και υπέγραφε και τα βασικά ιδεολογικά της κείμενα μέχρι τις εκλογές του 2012. Σε ανυπόγραφο κείμενο που αναρτήθηκε στην ιστοσελίδα της Χ.Α. το 2013, μετά τη δημοσίευση της Διακήρυξης, υποστηρίζεται ότι η Διακήρυξη είναι προσωπικό κείμενο του Περδικάρη που δεν έχει σχέση με την οργάνωση.

«Λαϊκός Εθνικισμός»

 

 

Από τα μέσα της δεκαετίας του '90 έπαψαν οι αναφορές στον εθνικοσοσιαλισμό στα έντυπα της οργάνωσης και η ιδεολογία της προβάλλεται από τα μέλη της ως «εθνικισμός». Ωστόσο, ο Μιχαλολιάκος διευκρίνιζε σε κείμενο του 2000 ότι η επιλογή του όρου «εθνικισμός» δεν «περιέχει ίχνος απολογίας» ούτε σημαίνει την απομάκρυνση των στελεχών της Χ.Α. από τις έως τότε θέσεις της, αλλά οφείλεται στο ότι θεώρησαν τον όρο αυτό «πλέον δόκιμο και πολιτικά κατάλληλο», ενώ σύμφωνα με κείμενο της εφημερίδας της οργάνωσης από το 2006, η αντικατάσταση των αναφορών στον εθνικοσοσιαλισμό από «τους όρους εθνικισμός, λαϊκός εθνικισμός και κοινωνικός εθνικισμός δεν σημαίνει ότι αλλάξαμε ιδέες», αλλά οφείλεται στο ότι η χρήση των δεύτερων κρίθηκε «περισσότερο πολιτικά δόκιμη».

Αν και η Χρυσή Αυγή αρνείται τον χαρακτηρισμό της ως εθνικοσοσιαλιστική ή ναζιστική, τα επίσημα κείμενα της ασπάζονται μία βιολογική αντίληψη του εθνικισμού, όμοια με εκείνη των Ναζί του μεσοπολέμου, ορίζοντας τον λαό ως «μια ποιοτική σύνθεση ανθρώπων με την ίδια βιολογική και πνευματική κληρονομιά». Η βιολογική αυτή αντίληψη του έθνους και οι ρατσιστικές ιδέες, η πίστη, δηλαδή, στη «φυλετική ανισότητα των ανθρώπων», διαφοροποιούν την ιδεολογία της Χρυσής Αυγής από εκείνη των περισσότερων ακροδεξιών ευρωπαϊκών κομμάτων.

Άλλες θέσεις

Σε επίπεδο πολιτικών προτάσεων, η Χρυσή Αυγή βρίσκεται κοντά σε άλλα ελληνικά εθνικιστικά κόμματα, όπως ο ΛΑ.Ο.Σ., προωθώντας τον αλυτρωτισμό όσον αφορά τη Βόρεια Ήπειρο και ζητώντας την απέλαση από την Ελλάδα όλων των παράτυπων μεταναστών. Απορρίπτει τα μνημόνια και ζητά την ακύρωσή τους και τη διαγραφή του δημόσιου χρέους, ασκεί κριτική στην ένταξη της Ελλάδας στην Ευρωπαϊκή Ένωση και ζητά την εγκατάλειψη της Ευρωζώνης και την επιστροφή σε εθνικό νόμισμα. Η Χρυσή Αυγή αντιτίθεται με ακραίο τρόπο στη μετανάστευση (υποστηρίζοντας παράλληλα την απέλαση όλων των μεταναστών και Ρομά, τους οποίους έχει αποκαλέσει «ανθρώπινα σκουπίδια»), στον Μαρξισμό ως προς τη διεθνιστική του προσέγγιση, στην παγκοσμιοποίηση και στην πολυπολιτισμικότητα. Εμφανίζει επίσης αντισημιτικές ιδεολογικές τάσεις, ενώ βουλευτές του κόμματος έχουν εκφράσει άρνηση του ολοκαυτώματος των Εβραίων. Άλλες όψεις της ιδεολογίας της Χρυσής Αυτής είναι ο έντονος αντικομμουνισμός και η εναντίωση στο κοινοβουλευτικό σύστημα και την ύπαρξη πολιτικών κομμάτων.

Σύμφωνα με κοινωνιολόγους και αναλυτές, η Χρυσή Αυγή χρησιμοποιεί μια κλασική μορφή λαϊκισμού και ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια προσπάθησε να χτίσει την εικόνα της φιλεργατικής οργάνωσης, πολιτευόμενη με όρους αίματος και φυλής ή με όρους αυστηρά έθνους ή πολιτευόμενη στη βάση του σωβινισμού, εξαιρετικά καχύποπτα απέναντι στις θεσμικές διαδικασίες.

Εγχώρια και διεθνή Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης έχουν αναφερθεί σε θέσεις, πράξεις, και τη χρησιμοποίηση συμβόλων από μέλη της Χρυσή Αυγής, συμπεριφορές τις οποίες έχουν επισημάνει ως σχετιζόμενες με τις ιδεολογίες του ναζισμού και του φασισμού. Ομάδες μελών της Χρυσής Αυγής έχουν παρομοιαστεί αρκετές φορές, με βάση τη δράση τους, με τα τάγματα εφόδου του Εθνικοσοσιαλιστικού κόμματος του Χίτλερ (NSDAP).

Ιστορικές αναφορές

 

Οι ιστορικές αναφορές της Χρυσής Αυγής εντοπίζονται στους ηγέτες των εθνικοσοσιαλιστικών και φασιστικών καθεστώτων της Ευρώπης. Ο θαυμασμός του Αδόλφου Χίτλερ είναι έκδηλος στα κείμενα της οργάνωσης, ιδιαίτερα τα πρώτα χρόνια, ο οποίος χαρακτηρίζεται "οραματιστής" και "στρατηγική ιδιοφυΐα", ενώ το βιβλίο του Ο Αγών μου, έχει εξέχουσα θέση στην ιδεολογική καθοδήγηση. Μνημονεύεται επίσης και ο Ρούντολφ Ες. Επιπλέον, υμνούνται οι στρατιωτικές δυνάμεις της ναζιστικής Γερμανίας και οι εθελοντές των Waffen-SS και δικαιολογείται η στάση της Γερμανίας απέναντι στην Ελλάδα κατά τον πόλεμο και την κατοχή.

Παράλληλα, τη δεκαετία του 1980 η Χρυσή Αυγή ασκούσε κριτική στον Ιωάννη Μεταξά, παρά το γεγονός ότι κατά λειτουργική άποψη ήταν εμπνευσμένος από τα εθνικοσοσιαλιστικά και τα φασιστικά καθεστώτα. Η οργάνωση κατηγορούσε τον Μεταξά για το ότι το καθεστώς της 4ης Αυγούστου δεν έγινε ποτέ «λαϊκό εθνικοσοσιαλιστικό ή έστω φασιστικό καθεστώς», επειδή συμβιβάστηκε με τον Βασιλιά Γεώργιο Β΄ και τα συμφέροντα που εκπροσωπούσε, καθώς και για την αγγλόφιλη πολιτική του. Να σημειωθεί επίσης πως ο Μεταξάς δεν υπήρξε αντισημίτης, ούτε ασπάστηκε ρατσιστικές ιδέες. Ωστόσο, καθώς η Χρυσή Αυγή προσπαθεί να αποσυνδεθεί από τον γερμανικό ναζισμό, που δε χαίρει εκτίμησης στην Ελλάδα εξαιτίας της εμπειρίας της κατοχής, τα πιο πρόσφατα χρόνια άρχισε να παρουσιάζει το καθεστώς της 4ης Αυγούστου, ως το ιδεώδες καθεστώς για την Ελλάδα, δίνοντας έμφαση στην οικονομική, κοινωνική και εργασιακή πολιτική του Μεταξά και την απόρριψη του Ιταλικού τελεσιγράφου το 1940, ενώ υπεραμύνεται την ιστορική αποκατάσταση του δικτάτορα.

Πέραν του Χίτλερ και του Μεταξά, γίνονται αναφορές στους Ισπανούς, Χοσέ Αντόνιο Πρίμο ντε Ριβέρα και τον δικτάτορα Φρανθίσκο Φράνκο.

Σύμβολα

 

Το σύμβολο της Χρυσής Αυγής είναι ένας μαύρος μαίανδρος με λευκό περίγραμμα σε κόκκινο φόντο, που μοιάζει με τον αγκυλωτό σταυρό. Το σήμα συναντάται και σε άλλους χρωματικούς συνδυασμούς κατά περιπτώσεις. Σε ιστολόγιο ιδεολογικού περιεχομένου που διατηρούσε η Χ.Α., η πρόσβαση στο οποίο μπλοκαρίστηκε τον Φεβρουάριο του 2014, αναφερόταν η ναζιστική σβάστικα ως «αιώνιο σύμβολο», ο μαίανδρος ως σύμβολο της Χ.Α. και ότι τέλεια μορφή του μαιάνδρου είναι ο «διπλός μαίανδρος, δηλαδή η σβάστικα». Επιπλέον, σε φωτογραφίες που λήφθηκαν στο πρώτο Συνέδριο της Χρυσής Αυγής, τον Φεβρουάριο του 1990, απεικονίζεται η αίθουσα του συνεδρίου διακοσμημένη με τον αγκυλωτό σταυρό (Hakenkreuz) και με το αγκίστρι του λύκου (Wolfsangel) που απετέλεσε σύμβολο της ναζιστικής παραστρατιωτικής οργάνωσης Werwolf. Στα εξώφυλλα των δέκα πρώτων τευχών του περιοδικού Χρυσή Αυγή εμφανιζόταν μια κυκλική ναζιστικού τύπου σβάστικα, που αντικαταστάθηκε αργότερα από ένα ρούνο, τον Wolfsangel (λυκοπαγίδα).

Ένας «εσωτερικός κώδικας» της ΧΑ που συντάχθηκε την ίδια περίοδο με το καταστατικό της, το 1987, επιβάλλει στα μέλη της τον ναζιστικό χαιρετισμό. Έχουν παρατηρηθεί περιπτώσεις, στις οποίες μέλη της Χρυσής Αυγής, συμπεριλαμβανομένου και του Μιχαλολιάκου, χαιρετούν ναζιστικά. Οι ίδιοι ισχυρίζονται πως ο χαιρετισμός αυτός είναι αρχαιοελληνικής προέλευσης, καθώς και ότι υιοθετήθηκε από το καθεστώς του Ιωάννη Μεταξά.

Το κεντρικό σύνθημα του κόμματος Αίμα, Τιμή, Χρυσή Αυγή προέρχεται από τη Χιτλερική Νεολαία. Σε συναυλία του 2005 που διοργανώθηκε από τη ΧΑ και στην οποία έλαβαν μέρος μέλη της ηγεσίας της Χρυσής Αυγής, οι παρευρισκόμενοι φωνάζουν συνθήματα όπως το «Sieg Heil» (Ζιγκ Χάιλ), «Juden Raus» (Έξω οι Εβραίοι) και «Αίμα, Τιμή, Χρυσή Αυγή» και χαιρετούν ναζιστικά, κρατώντας σημαίες των Ες-Ες και της Βέρμαχτ.

Αρκετοί μελετητές ασχολήθηκαν με την εκλογική άνοδο της Χρυσής Αυγής διατυπώνοντας διάφορες ερμηνείες.

 

Σύμφωνα με τον Γιάννη Μαυρή, σε μια ανάλυση του εκλογικού αποτελέσματος των εκλογών του 2012 κυριότεροι λόγοι για τους οποίους ψήφισαν τον Λαϊκό Σύνδεσμο Χρυσή Αυγή, οι ψηφοφόροι του δήλωσαν την έκφραση της διαμαρτυρίας και της αγανάκτησής τους για τη γενική κατάσταση στη χώρα, αλλά και το μεταναστευτικό ζήτημα. Υψηλά ποσοστά υποστήριξης σημειώθηκαν σε περιοχές της «Παλαιάς Ελλάδας» όπως η Λακωνία, κάτι που δείχνει την πολιτικο–ιδεολογική συνέχεια των ψηφοφόρων της περιοχής με την προδικτατορική φιλοβασιλική στάση, αλλά και μεταπολιτευτική δεξιά, συντηρητική παράταξη. Ωστόσο, η σημαντικότερη μερίδα των ψηφοφόρων προήλθε από εργατικές–λαϊκές περιοχές της πρωτεύουσας και σχετίζονταν με την υψηλή ανεργία και την παρουσία πολλών μεταναστών.

Σύμφωνα με τον καθηγητή πολιτικών επιστημών στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, Θανάση Διαμαντόπουλο, η ενίσχυση της Χρυσής Αυγής οφείλεται στην παγκοσμιοποίηση της οικονομίας, η οποία δημιουργεί έντονα οικονομικά προβλήματα ενισχύοντας τον εθνικισμό, αλλά και στην κατάρρευση του ελληνικού πολιτικού συστήματος. Κατά τον Διαμαντόπουλο, τα αντιδυτικά στοιχεία που φιλοξενούνταν στα δύο μεγάλα κόμματα, ΠΑΣΟΚ και ΝΔ, βρήκαν «καταφύγιο» στη Χρυσή Αυγή που προβάλλει τη «δυνατότητα για μία δυναμική αντίδραση βίαιη, πεζοδρομιακού τύπου».

Η Χρυσή Αυγή ως κόμμα επίσης υιοθέτηση το αρχηγοκεντρικό πρότυπο των μεγάλων κομμάτων της Μεταπολίτευσης (ΠΑΣΟΚ και ΝΔ) καθώς και τα λαϊκιστικά χαρακτηριστικά τους όπου υπάρχει μία υποτιθέμενη άμεση σχέση μεταξύ του ηγέτη του κόμματος με τον λαό . Σύμφωνα με τον Γιώργο Φραντζή, η άνοδος του κόμματος οφείλεται τόσο στα κοινά λαϊκιστικά πρότυπα διακυβέρνησης που είχε με τα δύο μεγάλα κόμματα της μεταπολίτευσης, όσο και στις κοινές αναφορές που είχε με τον πρώιμο μεταπολιτευτικό λόγο του ΠΑΣΟΚ όπου η "εθνική ανεξαρτησία" και η "εθνική ταυτότητα" βρίσκονται "υπό απειλή" και χρειάζεται "κάθαρση" από τις "ξένες δυνάμεις" που επιβουλεύονται το γνήσιο "λαϊκό" και "εθνικό συμφέρον".

Σύμφωνα με τον δημοσιογράφο–ερευνητή Δημήτρη Ψαρρά, η αύξηση της απήχησης της ΧΑ την περίοδο αυτή οφείλεται στο ότι «είναι ο καλύτερος εκφραστής μιας διαδεδομένης στην ελληνική δημόσια σφαίρα, απλοϊκής και μανιχαϊστικής θεωρίας σύμφωνα με την οποία η ελληνική οικονομική κρίση, όπως και το μεταναστευτικό, ήταν αποτέλεσμα μιας συνωμοσίας των ξένων ισχυρών του πλανήτη που επιβουλεύονται την Ελλάδα».

Σύμφωνα με τις Βασιλοπούλου και Χαλικιοπούλου, η μεγάλη εκλογική άνοδος της Χρυσής Αυγής οφείλεται στη στρατηγική απάντηση της οργάνωσης στην ελληνική οικονομική κρίση. Σε μια κοινωνία απογοητευμένη από την εφαρμογή της δημοκρατίας και με ένα εκλογικά ρευστό σώμα, η Χρυσή Αυγή πρόταξε επιτυχημένα μία εθνικιστική λύση, μέσω της χρησιμοποίησης δυο φασιστικών μύθων, του μύθου της κοινωνικής παρακμής και τον μύθο της εθνικής παλιγγενεσίας. Με την εργαλειοποίηση αυτών των μύθων κατάφερε να προτείνει λύσεις για διάφορα οικονομικά, πολιτικά και ιδεολογικά προβλήματα τα οποία είχαν συσσωρευτεί κατά τη διάρκεια της κρίσης. Έτσι, η Χρυσή Αυγή παρουσίαζε τον εαυτό της ως «σωτήρα του έθνους» και ότι είχε να επιτελέσει εθνική αποστολή.

Αστυνομία

Υπολογίζεται ότι μόλις το 1-2% των περιπτώσεων επιθέσεων της Χρυσής Αυγής ή άλλων ακροδεξιών ομάδων εκδικάζονται. Η αδυναμία αυτή της πολιτείας οφείλεται στην αδράνεια των αστυνομικών αρχών για τον εντοπισμό των δραστών των επιθέσεων αυτών και τον φόβο των παθόντων και των μαρτύρων από τη δράση της οργάνωσης.

Σύμφωνα με δημοσιογράφους και μαρτυρίες (μάλιστα και από πρώην στελέχη της) η Χρυσής Αυγή χρησιμοποιείται από τον κρατικό μηχανισμό για το χτύπημα συγκεντρώσεων Ελλήνων και αλλοδαπών εργαζομένων, όπως και άλλων πολιτών. Επίσης υπάρχουν μαρτυρίες για ευνοϊκή μεταχείριση από αρκετά ΜΜΕ (π.χ. δικαιολόγηση των περιπολιών μελών της οργάνωσης σε υποβαθμισμένες συνοικίες της Αθήνας παρόλο που υπάρχουν καταγγελίες για βιαιοπραγίες εναντίον Ελλήνων και μεταναστών, ή κλήση μελών της χ.α. για συνεντεύξεις σε ΜΜΕ μετά από χρησιμοποίηση απειλών και εκφοβισμών εκ μέρους της Χρυσής Αυγής).

Υπάρχουν επίσης αναφορές για ειδική μεταχείριση της Χρυσής Αυγής από την ελληνική αστυνομία πως λειτουργούν βοηθητικά και συμπληρωματικά κατά τη διάρκεια συγκεντρώσεων και διαδηλώσεων. Σύμφωνα με έκθεση της Εθνικής Υπηρεσίας Πληροφοριών που που δημοσιεύτηκε στις 17 Απριλίου 2004 «τα περισσότερα μέλη της Χρυσής Αυγής οπλοφορούν παράνομα, προμηθευμένοι με όπλα από ορισμένους βουλευτές της Νέας Δημοκρατίας που παρουσιάζονται ως συνοδοί τους» αλλά και ότι «η Χρυσή Αυγή διατηρεί ακόμη και σήμερα πολύ καλές σχέσεις και επαφές με εν ενεργεία και απόστρατους αξιωματικούς και μόνιμους υπαξιωματικούς του ελληνικού στρατού». Ένας αστυνομικός που το 1999 καταδικάστηκε επειδή το 1995 είχε επιτεθεί φορώντας πολιτικά σε μία διαδηλώτρια που συμμετείχε σε μία αντιφασιστική συγκέντρωση εναντίον της ΧΑ και είναι αρθρογράφος με το ψευδώνυμο «Αντίοχος» στην εφημερίδα και σε ιστοσελίδα της ΧΑ, έγινε το 2006 διοικητής του αστυνομικού τμήματος Μεσσήνης και, όταν η ΧΑ εισήλθε στο κοινοβούλιο, μέλος της φρουράς του Μιχαλολιάκου κ.ά. βουλευτών της ΧΑ.

Κατά τη διάρκεια της συγκέντρωσης της Χρυσής Αυγής για τα Ίμια που πραγματοποιήθηκε το 2008, διοργανώθηκε αντιδιαδήλωση από μέλη αντιρατσιστικών οργανώσεων. Στα σοβαρά επεισόδια που ακολούθησαν, τα μέλη της Χρυσής Αυγής, κατά τη διάρκεια των συμπλοκών και σύμφωνα με τις μαρτυρίες πολιτών, μαχαίρωσαν δυο διαδηλωτές και χτύπησαν στο κεφάλι άλλοι δύο. Υπήρχαν καταγγελίες εκ μέρους πολιτών ότι οι Μονάδες Αποκατάστασης Τάξης (ΜΑΤ) άφηναν να ενεργούν ανενόχλητα οπλισμένοι ακροδεξιοί, οι οποίοι φαίνονταν να διέρχονται δια μέσου των ΜΑΤ και πριν εφορμήσουν στους αντιρατσιστές και έπειτα, κατά την οπισθοχώρησή τους.

Σύμφωνα με την ανάλυση αποτελεσμάτων από εκλογικά τμήματα της Αθήνας στα οποία ψηφίζει σε ειδικούς εκλογικούς καταλόγους προσωπικό της Ελληνικής Αστυνομίας, περίπου οι μισοί αστυνομικοί της Αθήνας στις εκλογές του Μαΐου και του Ιουνίου 2012 ψήφισαν υπέρ της Χρυσής Αυγής.

Λίγες μέρες μετά τη δολοφονία Φύσσα ανακοινώθηκε η παραίτηση για προσωπικούς λόγους δύο ανώτατων αξιωματικών της Ελληνικής Αστυνομίας. Την ίδια στιγμή, ο υπουργός Νίκος Δένδιας έδωσε εντολή για την πραγματοποίηση έρευνας από τη Διεύθυνση Εσωτερικών Υποθέσεων της ΕΛ.ΑΣ. για εμπλοκή αστυνομικών με τη δράση της Χρυσής Αυγής. Για να διασφαλιστεί η αντικειμενικότητα της έρευνας αντικαταστάθηκαν 8 αξιωματικοί της ΕΛ.ΑΣ. Πραγματοποιήθηκαν έλεγχοι σε 319 αστυνομικούς, 2 λιμενικούς και 12 ιδιώτες, από τους οποίους συνελήφθησαν 15 αστυνομικοί, ένας λιμενικός και 6 ιδιώτες. Σύμφωνα με το πόρισμα της έρευνας, που ανακοινώθηκε τον Οκτώβριο του 2013, μόνο 10 αστυνομικοί από τους συλληφθέντες είχαν άμεση ή έμμεση διασύνδεση με εγκληματικές δράσεις της Χρυσής Αυγής. Η πρωτοβουλία δικηγόρων για την πολιτική αγωγή του αντιφασιστικού κινήματος χαρακτήρισε το πόρισμα «σκανδαλωδώς ψευδές» ισχυριζόμενη ότι «μόνο από τα στοιχεία που δημοσιεύτηκαν την περίοδο μετά τη δολοφονία του Παύλου Φύσσα, ο αριθμός των αστυνομικών που προκύπτει ότι σχετίζονται άμεσα ή έμμεσα, με πράξεις ή με παραλείψεις, με τη Χρυσή Αυγή υπερβαίνει κατά πολύ τους 10».

Εκκλησία

Καθώς κατά την ορθόδοξη παράδοση οι κατά τόπους επίσκοποι είναι υπεύθυνοι για την επισκοπή τους και η Ιερά Σύνοδος δεν έχει λάβει επίσημα θέση απέναντι στην οργάνωση, μητροπολίτες της Εκκλησίας της Ελλάδος τοποθετήθηκαν σχετικά με δική τους πρωτοβουλία. Ο Αρχιεπίσκοπος Αθηνών Ιερώνυμος Β´ δήλωσε από το 2012 ότι η Εκκλησία ως πνευματικός οργανισμός έχει απέραντο σεβασμό στο ανθρώπινο πρόσωπο και στις δημοκρατικές διαδικασίες . Μεμονωμένα πρόσωπα εκφράστηκαν θετικά απέναντί της, οι περισσότεροι, όμως, αρνητικά, ισχυριζόμενοι ότι η παγανιστική και ρατσιστική ιδεολογία της είναι ασύμβατη με τη χριστιανική πίστη. Ανάμεσά τους και ο Μητροπολίτης Πειραιώς Σεραφείμ ο οποίος, ενώ είχε παλαιότερα υποβάλει μήνυση κατά των συντελεστών και ηθοποιών της θεατρικής παράστασης «Corpus Christi» μαζί με βουλευτές της Χρυσής Αυγής, τον Απρίλιο του 2013 την κατηγόρησε ότι «εμφορείται από τις ιδεοληψίες σατανιστών αποκρυφιστών» και «αγωνίζεται για την επιβολή του νεοπαγανισμού της Νέας Εποχής».

Ωστόσο, άλλοι μητροπολίτες εκφράστηκαν κατά καιρούς με θερμά λόγια υπέρ της Χρυσής Αυγής. Ο Μητροπολίτης Καλαβρύτων και Αιγιαλείας Αμβρόσιος δήλωσε ότι «η Χ.Α. μπορεί να αναδειχθεί σε γλυκιά ελπίδα» για την Ελλάδα. Μητροπολίτες που βοήθησαν τη Χρυσή Αυγή, σύμφωνα με δηλώσεις του Μιχαλολιάκου είναι ο Μητροπολίτης Μονεμβασίας και Σπάρτης Ευστάθιος (ο οποίος ακολούθως διέψευσε τον Μιχαλολιάκο), ο Πειραιώς Σεραφείμ, ο Μητροπολίτης Κονίτσης Ανδρέας και ο Αρχιεπίσκοπος Κύπρου Χρυσόστομος Β΄ (ο οποίος επίσης αρνήθηκε οποιαδήποτε σχέση με την οργάνωση της Χρυσής Αυγής).

Ο Μητροπολίτης Σισανίου και Σιατίστης Παύλος είχε ταχθεί ανοιχτά κατά της Χρυσής Αυγής, εξηγώντας ότι η ιδεολογία της δεν έχει σχέση με τον λόγο του Ευαγγελίου. Επίσης δήλωσε πως είναι “καλύτερα να είσαι άθεος παρά Χρυσαυγίτης”, ότι “η Χρυσή Αυγή διώκει, προσβάλλει και εξευτελίζει καθημερινά τον Χριστό και το πράττει στα πρόσωπα των προσφύγων, των μεταναστών ακόμα και των παιδιών” και ακόμα πως η “η Χρυσή Αυγή είναι μαύρη νύχτα”. Λίγες ημέρες μάλιστα μετά τις δηλώσεις αυτές, ο ίδιος αποκάλυψε ότι δέχεται απειλές για τη ζωή του, με ανώνυμα τηλεφωνήματα από άτομα της Χρυσής Αυγής.

Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης

Η Χρυσή Αυγή για πολλά χρόνια είχε σχετικά μεγάλη προβολή (σε σχέση με το πολιτικό μέγεθός της) από μια μερίδα των ΜΜΕ. Τη δεκαετία του 1990 στελέχη της Χρυσής Αυγής, προσκαλούνταν συχνά σε τηλεοπτικές εκπομπές ως συνομιλητές για θέματα της ελληνικής επικαιρότητας, ιδίως εξωτερικής πολιτικής. Σημαντικότερη ήταν η συμμετοχή το 1995 του Μιχαλολιάκου στην εκπομπή «Τέλος Εποχής» του Γιάννη Πρετεντέρη, που οδηγήθηκε σε επεισοδιακό τέλος με την αποχώρηση του Θεόδωρου Πάγκαλου. Στο ακροατήριο της εκπομπής, άγνωστοι τότε, εμφανίστηκαν ο Περίανδρος Ανδρουτσόπουλος («Περίανδρος») και ο Χρήστος Παππάς.

Στις εκλογές του 2012 η εφημερίδα Πρώτο Θέμα παρουσίασε στημένο ρεπορτάζ με ηλικιωμένη γυναίκα η οποία για λόγους ασφαλείας κάνει ανάληψη χρημάτων από μηχάνημα ΑΤΜ με συνοδεία χρυσαυγιτών. Η συγκεκριμένη γυναίκα αποδείχθηκε ότι είναι η μητέρα τοπικού στελέχους της οργάνωσης στον Άγιο Παντελεήμονα.

Ωστόσο η Χρυσή Αυγή, όπως και άλλα ακροδεξιά κόμματα της Ευρώπης, έχει αντιταχθεί στον δημοσιογραφικό κόσμο. Το κόμμα έχει σημαντικό ιστορικό επιθέσεων μελών σε δημοσιογράφους. Στις 4 Νοεμβρίου 2012, μέλη του κόμματος ξυλοκόπησαν τον ρεπόρτερ του ΣΚΑΪ Μιχάλη Τέζαρη. Στις 20 Δεκεμβρίου 2013, ο δημοσιογράφος του Σταρ Παναγιώτης Μπούσιος προπηλακίστηκε από μέλη της Χρυσής Αυγής. Στις 4 Ιουλίου 2014, μέλη επίσης επιτέθηκαν σε δυο φωτορεπόρτερ μπροστά από το δικαστήριο, πριν την έναρξη της δίκης της Χρυσής Αυγής.

Σύμφωνα με τον Ιωάννη Πρίνο, πριν την είσοδό της στη Βουλή, η Χρυσή Αυγή ευνοήθηκε αρκετά από τα ΜΜΕ της Ελλάδας, καθώς η ρητορική και αφήγηση τους για την κρίση της Ελλάδας το 2008, ευθυγραμμίστηκε με την αντίστοιχη της Χρυσής Αυγής. Τα ΜΜΕ της Ελλάδας, τα οποία ήταν ιδιοκτησία ορισμένων ολιγαρχών, αναπαρήγαγαν ότι για την οικονομική κρίση έφταιγε το υπερμεγέθες και διεφθαρμένο δημόσιο, ενώ παράλληλα έριχναν μερίδιο της ευθύνης σε διάφορες κοινωνικές ομάδες οι οποίες εξαρτώνταν από την κοινωνική πρόνοια. Η ρητορική της Χρυσής Αυγής αποσύνδεσε τον μέσο Έλληνα από μέλη των φτωχών και μη προνομοιούχων στρωμάτων μέσω της επίκλησης του συναισθήματος, του πατριωτισμού και της θρησκείας, ενώ ταυτόχρονα χαρακτήριζε ως τους νέους απόκληρους τους μετανάστες. Η τακτική αυτή υπήρξε καταλύτης στην άνοδο της Χρυσής Αυγής.

Μετά την είσοδο της στη Βουλή η Χρυσή Αυγή είχε, σύμφωνα με τα στοιχεία του Ε.Σ.Ρ., προβολή κατά πολύ μικρότερη από τα εκλογικά της ποσοστά. Η Χ.Α. επιχείρησε να κινηθεί νομικά εναντίον μεγάλων τηλεοπτικών σταθμών καταφεύγοντας στο Ε.Σ.Ρ. αλλά χωρίς κάποιο ουσιαστικό αποτέλεσμα.

Ήδη από το 1980 η Χρυσή Αυγή είχε έλθει σε επαφή με το ισπανικό κόμμα Cedade και τους Ευρωπαίους ομοϊδεάτες της στη νεοναζιστική-εθνικιστική πανευρωπαϊκή συμμαχία «Νέα Ευρωπαϊκή Τάξη», που είχε ιδρυθεί το 1951. Το 1981 έλαβε μέρος στη 15η συνδιάσκεψή της στη Βαρκελώνη, όπου επικαιροποιήθηκε η «Διακήρυξη της Βαρκελώνης», που είχε συνταχθεί προ διετίας. Η διακήρυξη ήταν ένα ρατσιστικό κείμενο που καλούσε μεταξύ άλλων στη χρήση ευγονικής για τη δημιουργία μιας «Ευρώπης των λευκών λαών». Η ΧΑ εξέδωσε τη διακήρυξη σε έντυπο στο εξώφυλλο του οποίου εμφανιζόταν ένας αξιωματικός των SS, εξηγώντας στον πρόλογο ότι πρόκειται για διασαφήνιση της θέσης της για «έναν διακρατικό εθνικοσοσιαλισμό όλων των λευκών».

Στα τέλη της δεκαετίας του 1980 η Χρυσή Αυγή ήλθε σε επαφή με τον Βέλγο πρώην στρατηγό των Waffen-SS Λεόν Ντεγκρέλ που ζούσε στην Ισπανία, από τον οποίον πήραν συνέντευξη που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό της οργάνωσης και σε έναν τιμητικό τόμο με τον τίτλο «Χίλια Χρόνια Χίτλερ». Τη δεκαετία του 1990 ο Μιχαλολιάκος γνώρισε τον Ζαν-Μαρί Λε Πεν, ενώ η ΧΑ διατηρούσε σχέσεις με το «Κίνημα Αντίστασης των Αφρικάνερ» της Νότιας Αφρικής, που προσπαθούσε να αποτρέψει με βία την κατάρρευση του απαρτχάιντ. Το 1996, κατόπιν πρόσκλησης του Βλαντιμίρ Ζιρινόφσκι, ηγέτη του ακροδεξιού Φιλελεύθερου Δημοκρατικού Κόμματος της Ρωσίας, η Χρυσή Αυγή συμμετείχε στην «Πατριωτική Διεθνή» (Patrintern), ένα συνασπισμό ευρωπαϊκών οργανώσεων της άκρας δεξιάς. Το κόμμα διατηρούσε κατά το παρελθόν επαφές με και την αμερικάνικη Εθνική Συμμαχία.

Η Χρυσή Αυγή, μαζί με την Πατριωτική Συμμαχία, ήταν μέλη του Ευρωπαϊκού Εθνικού Μετώπου, μιας ευρωπαϊκής συμμαχίας νεοφασιστικών και ακροδεξιών κομμάτων που δημιουργήθηκε το 2004 για τον συντονισμό τους στις ευρωεκλογές του ίδιου χρόνου. Διατηρεί επίσης σχέσεις με το νεοναζιστικό Εθνικοδημοκρατικό Κόμμα Γερμανίας, καθώς και με το ιταλικό νεοφασιστικό κόμμα Νέα Δύναμη. Επιπλέον, η ΧΑ διατηρούσε σχέσεις τη γερμανική νεοναζιστική οργάνωση Freies Netz Süd και τη διάδοχο αυτής Der Dritte Weg. Συγγενές κόμμα με τη Χρυσή Αυγή είναι το Εθνικό Λαϊκό Μέτωπο της Κύπρου, το οποίο, ωστόσο, έχει διακόψει επίσημα τις σχέσεις του μαζί της.

Η Χρυσή Αυγή δεν έχει σχέσεις με τα ευρωπαϊκά κόμματα της ριζοσπαστικής δεξιάς. Παρά την ύπαρξη κοινών σημείων, όπως η αντίθεση στη μετανάστευση, ο προσανατολισμός της εξωτερικής πολιτικής προς τη Ρωσία, και το αντισυστημικό προφίλ, η ΧΑ έχει ιδεολογία πολύ πιο ακραία, οργανωτική δομή πολύ πιο αρχηγική και συνδέεται συχνά με τη χρήση βίας και τραμπουκισμού. Η Μαρίν Λε Πεν του γαλλικού Εθνικού Μετώπου έχει αποκλείσει τη συνεργασία μαζί της, ωστόσο υπάρχουν εξαιρέσεις, όπως το Βρετανικό Εθνικό Κόμμα.

Η Χρυσή Αυγή συμμετείχε επίσης στο ακροδεξιό ευρωπαϊκό πολιτικό κόμμα Συμμαχία για την Ειρήνη και την Ελευθερία, αλλά οι σχέσεις τους διακόπηκαν και κοινά γραφεία τους έχουν κλείσει.

Βουλή των Ελλήνων

Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο

• Ellinas, Antonis A. (2013). «The Rise of Golden Dawn: The New Face of the Far Right in Greece». South European Society and Politics 18 (4): 543-565. doi:10.1080/13608746.2013.782838. http://www.tandfonline.com/doi/pdf/10.1080/13608746.2013.782838. 
• Ellinas, Antonis A. (2015). «Neo-Nazism in an Established Democracy: The Persistence of Golden Dawn in Greece». South European Society and Politics 20 (1): 1-20. doi:10.1080/13608746.2014.981379. http://www.tandfonline.com/doi/pdf/10.1080/13608746.2014.981379. 
• Deliolanes, Dimitri, Alba Dorata. La Grecia nazista minaccia l'Europa, Ρώμη: Fandango, 2013, ΙSBN 978-88-6044-344-1.
• Kompatsiaris, Panos· Mylonas, Yiannis (2015). «The Rize of Nazism and the Web: Social Media as Platforms of Racist Discourses in the Context of the Greek Economic Crisis». Στο: Trottier, Daniel· Fuchs, Christian. Social Media, Politics and the State: Protests, Revolutions, Riots, Crime and Policing in the Age of Facebook, Twitter and Youtube. Routledge. σελίδες 109–130. 
• Φραντζής, Γιώργος (2023). «Η εθνική ιδέα στην Ελλάδα την δεκαετία του '80 και η επανάκαμψη της "εθνικοφροσύνης", εκδόσεις Παπαζήση, ISBN 978-960-02-3963-8, σ. 349 - 350.
• Χασαπόπουλος, Νίκος (2013). Χρυσή Αυγή - Η Ιστορία, τα Πρόσωπα και η Αλήθεια. Αθήνα: Λιβάνης. 
• Ψαρράς, Δημήτρης (2012). Η μαύρη βίβλος της Χρυσής Αυγής: Ντοκουμέντα από την ιστορία και τη δράση μιας ναζιστικής ομάδας. Αθήνα: Πόλις. 
• Ψαρράς, Δημήτρης (2018). Ο Αρχηγός: Το αίνιγμα του Ν. Μιχαλολιάκου. Αθήνα: Πόλις. 
• Vasilopoulou, Sofia· Halikiopoulou, Daphne (2015). The Golden Dawn's 'Nationalist Solution': Explaining the Rise of the Far Right in Greece. Basingstoke: Palgrave Macmillan. 
• Marinho, Jorge (2018). «Media, Globalization and Far-Right Nationalism: Lingering Ideologies». 
• Sakellariou, Aggeliki (2017). «The representation of the refugees and the immigrants in the Greek press: A corpus linguistics and critical discourse analysis approach». Diversity in a European context: the Challenge of Creating a Shared Critical Vocabulary. Hellenic American University. 
• Vasilopoulou, Sofia· Halikiopoulou, Daphne (2015). «Golden Dawn's 'nationalist solution': explaining the rise of the far-right in Greece». Σχολή Οικονομικών του Λονδίνου. 
• Prinos, Ioannis (2014). Golden Dawn, Media Representation and the Neoliberal Restructuring of Social Welfare: On the Greek Crisis and the Mobilization of Disidentifications. 19. 

• Βλάχος, Μπάμπης (2013). Ο ψηφοφόρος της Χρυσής Αυγής. Υπερσιβηρικός. ISBN 978-618-80687-1-1. 
• Εμμανουηλίδης, Μάριος· Κουκουτσάκη, Αφροδίτη (2013). Χρυσή Αυγή και στρατηγικές διαχείρισης της κρίσης. Αθήνα: Futura. ISBN 978-960-9489-32-4. 
• Ζουμπουλάκης, Σταύρος (2013). Χρυσή Αυγή και Εκκλησία. Αθήνα: Πόλις. ISBN 978-960-435-390-3. 
• Συλλογικό (2013). Ζουμπουλάκης, Σταύρος, επιμ. Νεοναζιστικός Παγανισμός και Ορθόδοξη Εκκλησία. Άρτος Ζωής. ISBN 978-960-8053-41-0. 
• Λακόπουλος, Νίκος (2014). Το μυθιστόρημα του ναζισμού. Εκδόσεις Καστανιώτη. ISBN 978-960-03-5698-4. 
• Μιχαήλ, Σάββας (2013). Η φρίκη μιας παρωδίας. Άγρα. ISBN 978-960-505-063-4. 
• Παπαϊωάννου, Κωστής (2013). Τα «καθαρά χέρια» της Χρυσής Αυγής: Εφαρμογές ναζιστικής καθαρότητας. Μεταίχμιο. ISBN 978-960-566-417-6. 
• Παρασκευά – Βελουδογιάννη, Δέσποινα (2015). Ο εχθρός, το αίμα, ο τιμωρός. Νήσος. ISBN 978-960-589-006-3. 
• Πίττας, Γιώργος· Θωίδου, Κατερίνα (2013). Φάκελος Χρυσή Αυγή. Μαρξιστικό Βιβλιοπωλείο. ISBN 978-960-7967-84-8. 
• Συλλογικό (2015). Η ναζιστική εγκληματική οργάνωση Χρυσή Αυγή. Πρωτοβουλία Δικηγόρων για την Πολιτική Αγωγή του Αντιφασιστικού Κινήματος. ISBN 978-618-81760-0-3. 
• Συλλογικό (2015). Υπόμνημα της "Πολιτικής αγωγής του αντιφασιστικού κινήματος για τη δίκη της Χρυσής Αυγής. Μαρξιστικό Βιβλιοπωλείο. ISBN 978-960-7967-90-9.