Ταμάρινδος

Ο Ταμάρινδος ο ινδικός ή Ταμάρινδος ο φαρμακευτικός (Tamarindus indica) ή κοινώς ο οξυφοίνιξ ή οξυφοίνικας (Αγγλικά: tamarind), είναι ένα λοβοφόρο δέντρο στην οικογένεια των Κυαμοειδών (Fabaceae), γηγενές στην τροπική Αφρική.

Ταμάρινδος ο ινδικός (Tamarindus indica)
Λοβοί Tamarindus indica.
Συστηματική ταξινόμηση
Βασίλειο: Φυτά (Plantae) Συνομοταξία: Αγγειόσπερμα (Angiosperms) Ομοταξία: Ευδικότυλα (Eudicots) Υφομοταξία: Ροδίδες (Rosids) Τάξη: Κυαμώδη (Fabales) Οικογένεια: Κυαμοειδή (Fabaceae) Υποοικογένεια: Καισαλπινιοειδή (Caesalpinioideae) Ομοιογένεια: ... (Detarieae) Γένος: Ταμάρινδος (Tamarindus) Κάρολος Λινναίος (Carolus Linnaeus) (L.) Είδος: Τ. ο ινδικός (T. indica)
Διώνυμο
Ταμαρίνδος ο ινδικός (Tamarindus indica) L.
Συνώνυμα
Tamarindus occidentalis Gaertn. Tamarindus officinalis Hook. Tamarindus umbrosa Salisb.

Αυτό το δέντρο παράγει βρώσιμους, όμοιους με λοβούς καρπούς, οι οποίοι χρησιμοποιούνται εκτενώς στις κουζίνες σε ολόκληρο τον κόσμο. Άλλες χρήσεις περιλαμβάνουν την παραδοσιακή ιατρική και τη στίλβωση μετάλλων. Το ξύλο μπορεί να χρησιμοποιηθεί στην ξυλουργική. Λόγω των πολλών χρήσεων του οξυφοίνικα, η καλλιέργεια έχει εξαπλωθεί σε όλο τον κόσμο στις τροπικές και υποτροπικές ζώνες.

 

Ο Ταμαρίνδος ο φαρμακευτικός (Tamarindus indica), είναι μάλλον αυτόχθονο στην τροπική Αφρική, αλλά έχει καλλιεργηθεί για πολύ καιρό στην Ινδική υποήπειρο, που ορισμένες φορές επίσης, φέρεται να είναι αυτόχθονο εκεί, όπου είναι γνωστό ως imli στα Χίντι-Ουρντού. Φύεται στην Αφρική σε περιοχές τόσο διαφορετικές όσο το Σουδάν, Καμερούν, τη Νιγηρία και την Τανζανία. Στην Αραβία, έχει βρεθεί να φυτρώνει άγρια στο Ομάν, ειδικά στη Dhofar, όπου φύεται στις πλαγιές των λόφων με θέα προς τη θάλασσα. Έφτασε η Νότια Ασία, πιθανόν μέσω της ανθρώπινης μεταφοράς και καλλιέργειας αρκετές χιλιάδες χρόνια πριν από την Κοινή Εποχή. Είναι ευρέως κατανεμημένη σε ολόκληρη την τροπική ζώνη, από την Αφρική έως την Νότια Ασία, Βόρεια Αυστραλία και σε όλη την Ωκεανία, Νοτιοανατολική Ασία, Ταϊβάν και Κίνα.

Το 16ο αιώνα, εισήχθη σε μεγάλο βαθμό από Ισπανούς και Πορτογάλους αποίκους, στο Μεξικό και σε μικρότερο βαθμό, στη Νότια Αμερική, στο σημείο που έγινε βασικό συστατικό στην κουζίνα της κάθε περιοχής.

Σήμερα, η Ινδία είναι ο μεγαλύτερος παραγωγός οξυφοίνικα (tamarind). Η κατανάλωση οξυφοίνικα (tamarind) είναι ευρέως διαδεδομένη, λόγω του κεντρικού της ρόλου στις κουζίνες της Ινδικής χερσονήσου, στην νοτιοανατολική Ασία και στην Αμερική, ιδιαιτέρως στο Μεξικό.

 

 

 

 

Ο οξυφοίνικας (tamarind) είναι ένας μακρόβιος θάμνος, μεσαίας ανάπτυξης, ο οποίος φθάνει σε ένα μέγιστο στέμμα ύψους 12 έως 18 μέτρα (39 έως 59 ft). Το στέμμα, έχει ένα ακανόνιστου σχήματος βάζου περίγραμμα, με πυκνό φύλλωμα. Το δέντρο μεγαλώνει καλά υπό τον ήλιο σε αργιλώδη, μάργες ( loam), αμμώδη και όξινου τύπου εδάφη, με υψηλή αντοχή στην ξηρασία και στα αερολύματα άλατος (ανεμογενή άλατα, όπως βρέθηκαν στις παράκτιες περιοχές).

Τα αειθαλή φύλλα διατάσσονται εναλλάξ και συμμιγώς πτεροειδή. Τα φυλλάδια είναι φωτεινά πράσινα, ελλειπτικά, ωοειδή, με πτεροειδείς αδένας και μήκους λιγότερο από 5 cm (2,0 in). Τα κλαδιά γέρνουν από ένα ενιαίο, κεντρικό κορμό καθώς το δέντρο ωριμάζει και στην γεωργία, συχνά κλαδεύεται για να βελτιστοποιηθεί η πυκνότητα του δένδρου και να διευκολυνθεί η συγκομιδή των καρπών. Τη νύχτα, τα φυλλάδια συγκλείνουν.

Ο οξυφοίνικας ανθίζει, αν και διακριτικά, με κόκκινα και κίτρινα επιμήκη άνθη. Τα άνθη είναι 2,5 cm (μια ίντσα), με πέντε πέταλα (petals), που μεταδίδονται σε μικρά τσαμπιά, και κίτρινες με πορτοκαλί ή κόκκινες ραβδώσεις. Οι ανθοφόροι οφθαλμοί (τα μπουμπούκια) είναι ροζ, όπως και τα τέσσερα σέπαλα (sepals) είναι ροζ αλλά, χάνεται το χρώμα του, όταν το λουλούδι ανθίζει.

Συγκομίζεται τραβώντας το λόβό από το στέλεχος του φυτού. Ένα ώριμο δένδρο, μπορεί να είναι σε θέση να παραγάγει έως και 175 kg (386 lb) καρπών ανά έτος. Ο εμβολιασμός, το μπόλιασμα τύπου «Τ» (T ή ανεστραμμένου Τ) και η αναπαραγωγή με καταβολάδες (air layering), μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να διαδώσει επιθυμητές επιλογές. Τέτοια δέντρα εάν τους παρασχεθούν οι βέλτιστες συνθήκες ανάπτυξης, συνήθως καρπίζουν σε τρία ή τέσσερα έτη.

Ο καρπός είναι ένα μη-ανοιγώμενο ψυχανθές, που μερικές φορές ονομάζεται «λοβός», μήκους 12 έως 15 cm (4,7 έως 5,9 in), με σκληρό κέλυφος, φαιού χρώματος.

Ο καρπός περιέχει ένα σαρκώδη, ζουμερό, υπόξινο πολτό. Είναι ώριμο όταν η σάρκα του είναι χρώματος καφέ ή κοκκινωπή καφέ. Οι καρποί οξυφοίνικα της Ασίας έχουν μακρύτερους λοβούς που περιέχουν έξι έως 12 σπόρους, ενώ οι ποικιλίες της Αφρικής και τής Δυτικής Ινδίας έχουν βραχείς λοβούς, οι οποίοι περιέχουν ένα έως έξι σπόρους. Οι σπόροι είναι κάπως πεπλατυσμένοι, γυαλιστεροί και χρώματος καφέ.

Ο οξυφοίνικας περιγράφεται καλύτερα ως γλυκός και ξινός στη γεύση και έχει υψηλή περιεκτικότητα σε τρυγικό οξύ, ζάχαρη, βιταμίνες του συμπλέγματος Β και ασυνήθιστα για ένα καρπό, ασβέστιο.

Ως τροπικό είδος, είναι ευαίσθητο στον παγετό. Τα πτεροειδή φύλλα με αντίθετα φυλλάδια, δίδουν μια κυματοειδή κίνηση (billowing) στον άνεμο. Η ξυλεία Οξυφοίνικα (Tamarind) αποτελείται από σκληρό, σκούρο κόκκινο εγκάρδιο ξύλο και απαλότερο, κιτρινωπό σομφόξυλο (sapwood)

Ετυμολογία

Η ονομασία προέρχεται από την Αραβική: تمر هندي εκρωμαϊσμένο tamar hindi, ("Ινδικός χουρμάς"). Αρκετοί πρώιμοι Μεσαιωνικοί βοτανολόγοι και γιατροί έγραφαν tamar indi, η Μεσαιωνική Λατινική χρήση ήταν tamarindus και ο Μάρκο Πόλο έγραφε για το tamarandi.

Στην Κολομβία, Κούβα, Δομινικανή Δημοκρατία, Μεξικό, Πουέρτο Ρίκο, Βενεζουέλα, Ιταλία, Ισπανία και σε ολόκληρη τη Λουσόσφαιρα (Lusosphere), ονομάζεται «tamarindo». Σε αυτές τις χώρες συχνά χρησιμοποιείται για την παρασκευή ενός ποτού με την ίδια ονομασία. Στην Καραϊβική, ο οξυφοίνικας (tamarind) ορισμένες φορές ονομάζεται «tamón». Ο οξυφοίνικας (Tamarindus indica), μερικές φορές συγχέεται με τον "Οξυφοίνικα Μανίλας" (Pithecellobium dulce). Ενώ, βρίσκονται στην ίδια ταξινομική οικογένεια Κυαμοειδών (Fabaceae), ο Οξυφοίνικας Μανίλας (Manila tamarind), είναι ένα διαφορετικό φυτό ενδημικό του Μεξικού και είναι τοπικά γνωστό ως guamúchil.

Οι σπόροι μπορούν να σκαριφιζηθούν (scarified) ή να βράσουν εν συντομία, για να ενισχυθεί η βλάστηση. Εφόσον διατηρηθούν στεγνοί, διατηρούν τη βλαστική τους ικανότητα για αρκετούς μήνες μετά.

Ο οξυφοίνικας (tamarind) έχει επίσης εδώ και καιρό εγκληματιστεί στην Ινδονησία, Μαλαισία, Σρι Λάνκα, Φιλιππίνες, Καραϊβική, και τα Νησιά του Ειρηνικού. Η Ταϊλάνδη έχει τις μεγαλύτερες φυτείες των εθνών ASEAN, ακολουθούμενη από τις Ινδονησία, Μιανμάρ, Φιλιππίνες. Ο πολτός διατίθεται στην αγορά στη βόρεια Μαλαισία. Καλλιεργείται σε όλη την Ινδία, ιδιαίτερα στις Ινδικές πολιτείες της Μαχαράστρα, Τσατίσγκαρ, Καρνάτακα, Άντρα Πραντές και Ταμίλ Ναντού. Στην Ινδία, εκτεταμένοι οπωρώνες οξυφοίνικα (tamarind), παράγουν 275.500 τόνους (250.000 MT) ετησίως. Εμπορικές φυτείες σε όλη την τροπική Λατινική Αμερική περιλαμβάνουν τη Βραζιλία, Κόστα Ρίκα, Κολομβία, Κούβα, Γουατεμάλα, Μεξικό, Νικαράγουα, Πουέρτο Ρίκο και τη Βενεζουέλα.

Στις Ηνωμένες Πολιτείες, είναι μια μεγάλης κλίμακας καλλιέργεια που εισήχθει για εμπορική χρήση, η δεύτερη σε καθαρή ποσότητα παραγωγής μετά την Ινδία, κυρίως στις Νότιες πολιτείες λόγω του τροπικού και ημιτροπικού τους κλίματος, όπως στη Νότια Φλόριντα, τόσο ως δέντρο σκιάς όσο και ως καρποφόρο, κατά μήκος των δρόμων, στα προαύλια των οικιών και τα πάρκα.

Μαγειρικές χρήσεις

 

 

Ο πολτός του καρπού είναι βρώσιμος. Ο σκληρός πράσινος πολτός ενός νεαρού καρπού, θεωρείται από πολλούς ως πολύ ξινός, αλλά χρησιμοποιείται συχνά ως συστατικό σε αλμυρά πιάτα, όπως συστατικό παστώματος (σε τουρσί) ή ως μέσο για την παρασκευή ορισμένων δηλητηριωδών γιαμ στην Γκάνα ασφαλή για ανθρώπινη κατανάλωση.

Οι ώριμοι καρποί θεωρούνται πιο εύγευστοι, καθώς ωριμάζουν γίνονται γλυκύτεροι και λιγότερο ξινοί (όξινοι). Χρησιμοποιούνται σε επιδόρπια, ως μαρμελάδα, αναμειγνύονται σε χυμούς ή γλυκαινόμενα ποτά, γρανίτες, παγωτά και άλλα σνακ. Στη Δυτική κουζίνα, βρίσκεται στη σάλτσα Worcestershire. Στα περισσότερα μέρη της Ινδίας, το εκχύλισμα οξυφίνικα (tamarind), χρησιμοποιείται για να δώσει γεύση στις τροφές που κυμαίνονται από γεύματα έως σνακ και το γλυκό φρουτομπαχάρ (τσάτνεϊ) οξυφοίνικα (tamarind) είναι δημοφιλές στην Ινδία, όπως ως ντρέσινγκ σε πολλά σνακ. Στη Νότια Ινδική κουζίνα, ο πολτός οξυφοίνικα (tamarind), είναι ένα βασικό συστατικό στον αρωματισμό του κάρυ με ρύζι, καθώς και στα γλυφιτσούρια Chigali. Σε όλη τη Μέση Ανατολή, από την Εγγύς Ανατολή έως το Ιράν, ο οξυφοίνικας (tamarind), χρησιμοποιείται σε αλμυρά πιάτα, αξιοσημείωτα μαγειρευτά με βάση το κρέας και συχνά σε συνδυασμό με αποξηραμένα φρούτα ώστε να επιτευχθεί μια γλυκόξινη γεύση.

Ένα παραδοσιακό φυτό τροφής στην Αφρική, ο οξυφοίνικας (tamarind) έχει τη δυνατότητα να βελτιώσει τη διατροφή, να ενισχύσει την επισιτιστική ασφάλεια, να προωθήσει την ανάπτυξη της υπαίθρου και να ενισχύσει τη βιώσιμη φροντίδα των εδαφών.

Στη Μαδαγασκάρη, οι καρποί και τα φύλλα του, είναι το γνωστό και αγαπημένο των λεμούριων με τη δαχτυλωτή ουρά (ring-tailed lemurs), παρέχοντας εάν είναι διαθέσιμα, κατά τη διάρκεια του έτους, έως και το 50% των πόρων των τροφίμων τους.

Παραδοσιακές θεραπευτικές χρήσεις

 

Σε όλη τη Νοτιοανατολική Ασία, οι καρποί του οξυφοίνικα (tamarind) χρησιμοποιούνται ως κατάπλασμα, που εφαρμόζεται στα μέτωπα αυτών που υποφέρουν από πυρετούς. Το 2002, μια μελέτη ελέγχου διαίτης, όπου οι συμμετέχοντες είχαν τραφεί με πάστα οξυφοίνικα (tamarind), κατέληξε στο συμπέρασμα ότι: «η λήψη οξυφοίνικα (tamarind), είναι πιθανό να βοηθά στην καθυστέρηση της εξέλιξης της σκελετικής φθορίωσης, ενισχύοντας την απέκκριση φθορίου, δια των ούρων». Βασισμένη σε μια μελέτη του 2012 επί ανθρώπων, η συμπλήρωση των τρυφερών φύλλων οξυφοίνικα (tamarind) βελτίωσε τις διαταραχές στους υδατάνθρακες, τα λιπίδια και τα αντιοξειδωτικά του μεταβολισμού που προκαλούνται από χρόνια πρόσληψη φθορίου. Ωστόσο, απαιτείται περαιτέρω έρευνα για να επιβεβαιωθούν αυτά τα αποτελέσματα.

Ξυλουργικές χρήσεις

Η ξυλεία από τον οξυφοίνικα (tamarind) έχει ένα έντονο κόκκινο χρώμα. Λόγω της πυκνότητας και αντοχής του, το εγκάρδιο του οξυφοίνικα (tamarind) μπορεί να χρησιμοποιηθεί στην επιπλοποιΐα καθώς και στην παρκετοποιΐα (ξύλινα δάπεδα).

Στίλβωση μετάλλων

Σε οικίες και ναούς, ιδιαίτερα στις Βουδιστικές χώρες της Ασίας, ο πολτός του καρπού χρησιμοποιείται για τη στίλβωση των ορειχάλκινων ιερών αγαλμάτων και λαμπών, καθώς και τα σκεύη από χαλκό, ορείχαλκο και μπρούντζο. Ο χαλκός μόνος του ή σε ορείχαλκο, αντιδρά με υγρό διοξείδιο του άνθρακα, για να αποκτήσει μια πράσινη κάλυψη από ανθρακικό χαλκό. Ο Οξυφοίνικας (Tamarind) περιέχει τρυγικό οξύ, ένας ασθενές οξύ, το οποίο δύναται να αφαιρέσει την κάλυψη του ανθρακικού χαλκού. Ως εκ τούτου, τα αμαυρωμένα χάλκινα σκεύη, καθαρίζονται με οξυφοίνικα ή μοσχολέμονο (λάιμ), έναν άλλο όξινο καρπό.

Κηπευτικές χρήσεις

 

Σε ολόκληρη την Ασία και τον τροπικό κόσμο, τα δέντρα οξυφοίνικα (tamarind) χρησιμοποιούνται σαν καλλωπιστικά, σε φυτεύσεις κήπων και απόκτησης εισοδήματος. Συνήθως χρησιμοποιείται ως είδος μπονσάι σε πολλές Ασιατικές χώρες, επίσης, καλλιεργείται ως ένα μπονσάι εσωτερικού χώρου, στα εύκρατα μέρη του κόσμου.

Καθαρτικό

Ο καρπός του οξυφοίνικα επιδεικνύει καθαρτικές ιδιότητες λόγω των υψηλών ποσοτήτων του σε μηλικό οξύ, τρυγικό οξύ, και κάλιο κυστεαμίνη (potassium bitartrate). Η χρήση του για την ανακούφιση της δυσκοιλιότητας έχει τεκμηριωθεί σε όλο τον κόσμο, συμπεριλαμβανομένης της Ταϊλάνδης, Νότιο Δυτικής Αφρικής και Μαδαγασκάρης.

Σε όρνιθες, ο οξυφοίνικας (tamarind) έχει βρεθεί να μειώνει τη χοληστερόλη στον ορό τους και στους κρόκους των αυγών που παράγουν. Λόγω της έλλειψης διαθέσιμων κλινικών δοκιμών επί ανθρώπινων, υπάρχουν ανεπαρκείς αποδείξεις που να συστήνουν τον οξυφοίνικα (tamarind) για τη θεραπεία της υπερχοληστερολαιμίας ή του διαβήτη.

Παραπομπές σημειώσεων

Βιβλιογραφία

• (Αγγλικά) Bhumibhamon, S. 1988. Multi-purpose trees for small-farm use in the Central Plain of Thailand. D withington, K MacDicken., CB Sastyr and NR Adams, eds Multi-purpose trees for small-farm use: Proceedings of an International Workshop pp. 53–55. November 2–5, 1987, Pattaya Thailand.
• (Αγγλικά) Jean-Marc Boffa, Food and Agriculture Organization of the United Nations Publisher Food & Agriculture Org., 1999. Agroforestry parklands in Sub-Saharan Africa Volume 34 of FAO conservation guide Agroforestry Parklands in Sub-Saharan Africa, ISBN 92-5-104376-0, ISBN 978-92-5-104376-9, 230 pages
• (Αγγλικά) Dassanayake, M. D. & Fosberg, F. R. (Eds.). (1991). A Revised Handbook to the Flora of Ceylon. Washington, D. C.: Smithsonian Institution.
• (Αγγλικά) Joseph Dalton Hooker (1879) The Flora of British India, Vol II. London: L. Reeve & Co.
• (Αγγλικά) Locke J, N Renner: 1991 Pod Form and Non-Pod Form Variants of Tamarind in Guadelupe Yaghoubian Agricultural Review 2:122–149
• (Αγγλικά) Michon G, F Mary, J Bopmart: 1986 Multi-Storied agroforestry Garden System in West Sumatra, Indonesia Agroforestry Systems 4:315–338
• (Αγγλικά) Narawane SP 1991 Success stories of Multi-purpose tree species production by small farmers in NG Hedge and JN Daniel eds, Multi-purpose tree species production by small farmers, proceedings of the National Workshop. January 28–31, 1991 Pune, India.
• (Αγγλικά) James Rennie: 1834. Alphabet of medical botany. Orr and Smith, 1834. 152 page 77. Google Books
• (Αγγλικά) George Spratt, 1830. Flora Medica: containing coloured delineations of the various medicinal plants admitted into the London, Edinburgh, and Dublin pharmacopœias; with their natural history, botanical descriptions, medical and chemical properties, Together with a Concise Introduction to Botany; a Copious Glossary of Botanical Terms; and a List of Poisonous Plants. Callow and Wilson, 1830. Google Books.

• (Αγγλικά) Tamarindus indica in Brunken, U., Schmidt, M., Dressler, S., Janssen, T., Thiombiano, A. & Zizka, G. 2008. West African plants – A Photo Guide.
• (Αγγλικά)   «Tamarind» Εγκυκλοπαίδεια Μπριτάννικα (11η έκδοση) 1911