Πάνορμος Αχαΐας

Με το ίδιο όνομα είναι γνωστός και ο φυσικός όρμος - λιμάνι, μπροστά στον οικισμό και ανάμεσα στα ακρωτήρια του Ρίου και Δρεπάνου και απέναντι από την Ναύπακτο. Στον όρμο εκβάλει ο ποταμός Σέλεμνος.

Η περιοχή είναι γνωστή για τις ναυμαχίες που έχουν γίνει στον θαλάσσιο χώρο ανοιχτά της Πανόρμου κατά τους πελοποννησιακούς πολέμους, αλλά και στους ιστορικούς χρόνους.

Η Πάνορμος αναφέρεται από τον Παυσανία ο οποίος πέρασε από εκεί και βρήκε έναν μικρό οικισμό με λιμάνι. Μάλιστα αναφέρει ότι απείχε 15 στάδια από τα το Δρέπανο και 15 από το Ρίο . Αναφέρεται και από πολλούς μεταγενέστερους συγγραφείς σαν λιμάνι .

Στα ανοιχτά της Πάνορμου, κατά την διάρκεια του πελοποννησιακού πολέμου και το 3ο έτος, διεξήχθη ναυμαχία το 429 π.Χ. ανάμεσα στον Αθηναίο στρατηγό Φορμίωνα ο οποίος με τον στόλο του που περιελάμβανε 23 τριήρης νίκησε τα 47 πλοία των Λακεδαιμονίων. Οι νικητές, αφού έστησαν τρόπαιο στο Ρίο και αφιέρωσαν ένα πλοίο στον ναό του Ποσειδώνος, που υπήρχε εκεί, αποσύρθηκαν στο Αντίρριο. Οι Λακεδαιμόνιοι και οι σύμμαχοι τους επέστρεψαν με μεγαλύτερο στόλο, 77 πλοία έναντι 20 των Αθηναίων, και οι δύο στόλοι επί επτά ημέρες έμεναν άπραγοι, ο ένας απέναντι από τον άλλον. Τελικά αποφάσισαν να δώσουν ένα τέλος και συγκρούστηκαν, οι Αθηναίοι με ένα τέχνασμα κατατρόπωσαν τους Λακεδαιμονίους και τους κατεδίωξαν, κάποια πλοία κατέφυγαν στη Πάνορμο αλλά οι Αθηναίοι τα κατέλαβαν και έσφαξαν τα πληρώματα τους. Μετά το τέλος της ναυμαχίας και οι δύο στόλοι έστησαν τρόπαιο στο Ρίο.

Μια δεύτερη ναυμαχία έγινε στα ανοιχτά της Πανόρμου και στον θαλάσσιο χώρο ανάμεσα στην Πάνορμο και τη Ναύπακτο. Έγινε στις 7 Οκτωβρίου 1571 μεταξύ των ενωμένων στόλων της Ισπανίας, της Βενετίας, της Γένουας, της Νεάπολης και Σικελίας και του Πάπα και του ενιαίου στόλου της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στην είσοδο του Κορινθιακού κόλπου κοντά στις νήσους νότιες Εχινάδες. Η ναυμαχία έμεινε γνωστή σαν Ναυμαχία της Ναυπάκτου επειδή τότε ολόκληρος ο κόλπος λεγόταν από τους Ενετούς "Κόλπος της Ναυπάκτου". Στη Πάνορμο δημιουργήθηκε νεκροταφείο για τους χριστιανούς νεκρούς της ναυμαχίας.

Στην Α΄ Τουρκοκρατία στη Πάνορμο αναφέρεται ότι υπήρχε Οθωμανικός τεκές, ενώ το επιβεβαιώνει και ο Πουκεβίλ που πέρασε από εκεί. Ο Λέικ αναφέρει ότι συνάντησε το χριστιανικό νεκροταφείο και τάφο Οθωμανού αγίου.

• Σκαρλάτου Βυζαντίου, Λεξικόν της καθ' ημάς Ελληνικής διαλέκτου, Αθήναι 1835.
• Βασίλης Κ. Λάζαρης (επιμ.), Στέφανου Ν. Θωμόπουλου «Ιστορία της Πόλεως Πατρών από αρχαιοτάτων χρόνων μέχρι του 1821». Έκδοση τέταρτη στη δημοτική γλώσσα και με βάση τα χειρόγραφα του συγγραφέα, Πάτρα, Αχαϊκές Εκδόσεις, 1998, Τόμος Α΄. ISBN 960-7960-08-4.
• Θουκυδίδου Ιστορίαι

• Κώστας Ν. Τριανταφύλλου, Ιστορικόν Λεξικόν των Πατρών, Τυπογραφείο Χρ. Κούλη, Τόμος Β΄, Πάτρα 1995, Τρίτη Έκδοση.
• Νικόλας Φαράκλας, Η Γεωπολιτική Οργάνωση της Πελοποννησιακής Αχαΐας, Πανεπιστήμιο Κρήτης-Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας-Τομέας Αρχαιολογίας και Ιστορίας της Τέχνης, σειρά: Ρίθυμνα-Θέματα Κλασικής Αρχαιολογίας, αρ.9, Ρέθυμνο 2001.