Μπλόκο Της Κοκκινιάς

Αποτελεί το μπλόκο με τις μεγαλύτερες ανθρώπινες απώλειες στην Αθήνα κατά το οποίο διεξήχθησαν εκατοντάδες ομαδικές εκτελέσεις, συνελήφθησαν 3.000 άνθρωποι ως όμηροι και σημειώθηκαν εκτεταμένοι εμπρησμοί σπιτιών.

Οι ταγματασφαλίτες που πρωταγωνίστησαν στις εκτελέσεις αθωώθηκαν μεταπολεμικά στο πλαίσιο του εμφυλιακού κράτους. Στη δημόσια μνήμη, από την δεκαετία του 50 τιμούνταν οι εκτελεσθέντες από τοπικές οργανώσεις. Μετά το πραξικόπημα της 21ης Απριλίου, η διεξαγωγή του μνημοσύνου απέκτησε αντικομμουνιστικό χαρακτήρα, κατά την οποία κατηγορούνταν οι εαμικές δυνάμεις, και συγκεκριμένα η ΟΠΛΑ, για την διεξαγωγή του Μπλόκου ενώ παράλληλα υπερασπιζόταν η δράση των ταγμάτων ασφαλείας.

Τα γεγονότα σημάδεψαν την συλλογική μνήμη της πόλης και θεωρούνται τραγωδία για τη Νίκαια.

Κατάσταση στην κατοχική Κοκκινιά

Στις 15 και 16 Αυγούστου, έλαβαν χώρα συμπλοκές ανάμεσα στον ΕΛΑΣ και την Ελληνική αστυνομία σε συνεργασία με την Ειδική Ασφάλεια Πειραιά, στην συνοικία «Κιλικιανά» και στα Μανιάτικα. Στις 2:30 το πρωί της 17ης Αυγούστου, οχήματα που μετέφεραν το πρώτο τάγμα του πρώτου Συντάγματος ευζώνων, Γερμανούς οπλίτες της 11ης αεροπορικής μεραρχίας εδάφους, και μέλη γερμανικής μηχανοκίνητης διμοιρίας, περικύκλωσαν την Κοκκινιά.

Το μπλόκο

Τις πρώτες πρωινές ώρες, οι ταγματασφαλίτες απαίτησαν από τους άνδρες, ηλικίας 14 έως 60 ετών, να συγκεντρωθούν στην Πλατεία Οσίας Ξένης. Ο ΕΛΑΣ δεν κινητοποιήθηκε καθώς όλες οι είσοδοι της Κοκκινιάς ήταν μπλοκαρισμένες. Ύστερα, καταδότες -ένας εκ των οποίων πρώην μέλος της ΟΠΛΑ- υπέδειξαν στις δυνάμεις κατοχής τα ηγετικά στελέχη των εαμικών οργανώσεων. Μετά από τη σύλληψη τους και τον σκληρό βασανισμό τους, μεταφέρθηκαν στο υφαντήριο πίσω από την πλατεία όπου εκτελέστηκαν 78 άτομα. Κατά τη διάρκεια του Μπλόκου, έλαβε χώρα συμπλοκή μεταξύ μικτής ομάδας ΕΛΑΣ/ΟΠΛΑ και Γερμανών, στην οποία τραυματίστηκε ένας Γερμανός αξιωματικός και ορισμένοι ταγματασφαλίτες, γεγονός που οδήγησε σε νέο κύμα εκτελέσεων. Συγκεκριμένα, 46 αιχμάλωτοι από την πλατεία οσίας ξένης, μεταφέρθηκαν στη συνοικία της Κοκκινιάς «Αρμένικα» και εκτελέστηκαν, ενώ έλαβαν χώρα και πυρπολήσεις οικιών. Το μπλόκο διήρκησε περίπου ως τις 18:00, με τους νεκρούς να κυμαίνονται συνολικά από 104 έως 200.

Ύστερα, οι κατοχικές δυνάμεις αποχώρησαν συλλαμβάνοντας 3000 ομήρους οι οποίοι μεταφέρθηκαν στο στρατόπεδο Χαϊδαρίου, ενώ ορισμένοι οδηγήθηκαν στην Γερμανία για καταναγκαστική εργασία.

Μετά την απελευθέρωση, η ηγεσία των Ταγμάτων Ασφαλείας, συμπεριλαμβανομένων του διοικητή του 1ου ευζωνικού τάγματος, Ιωάννη Πλυντζανόπουλου, και των σημαντικότερων συνεργατών του, δικάστηκε για συμμετοχή σε περίπου 30 μπλόκα.

Από τις πρώτες μέρες της διαδικασίας, οι δημοκρατικές εφημερίδες της εποχής, όπως η Ελευθερία, επισήμαναν την παρουσία «οπαδών της δεξιάς» στο ακροατήριο και το φόβο που είχαν ορισμένοι μάρτυρες κατηγορίας, όπως στρατιώτες ,οι οποίοι κατέθεταν συνοδευόμενοι από τη στρατονομία. Η δικαστική διαδικασία για το μπλόκο της Κοκκινιάς επικεντρώθηκε στο αν ο Πλυντζανόπουλος είχε πυροβολήσει έναν συλληφθέντα, που αντιδρούσε στον απαγχονισμό του, και δεν ασχολήθηκε με την κατηγορία για «πράξεις βίας εν συμπράξει μετά των οργάνων των αρχών κατοχής εις βάρος Ελλήνων, ένεκα της δράσεώς των κατά του εχθρού». Ο εισαγγελέας πρότεινε την ενοχή ενός κατηγορούμενου, που δρούσε στο μπλόκο ως καταδότης, χωρίς να φοράει κουκούλα.

Τελικά, όλοι οι κατηγορούμενοι κηρύχθηκαν αθώοι, το Μάρτιο του 1947, και ο αθηναϊκός τύπος της εποχής έκανε μόνο μερικές ασήμαντες αναφορές στην απόφαση.

Μετεμφυλιακή περίοδος

Τη δεκαετία του 1950, τοποθετήθηκε στη μάντρα μια πλάκα που ανέφερε ότι «εδώ οι Γερμανοί κατακτητές εκτέλεσαν Έλληνες πατριώτες». Στην επέτειο του μπλόκου τελούνταν ανεπίσημα μνημόσυνα, έως ότου η δημοτική αρχή οργάνωσε ένα μνημόσυνο, στην εικοστή επέτειο του μπλόκου, το 1964.

Καθεστώς της 21ης Απριλίου

Μετά το πραξικόπημα της 21ης Απριλίου, τη διοργάνωση της τελετής, που απέκτησε πλέον αντικομμουνιστικό χαρακτήρα, ανέλαβε η Στρατιωτική Διοίκηση Πειραιώς. Στην επίσημη ομιλία, τον Αύγουστο του 1967, αποσιωπήθηκε η συμμετοχή των ταγματασφαλιτών και προβλήθηκε ο ισχυρισμός ότι «κύριος αποκλειστικός στόχος» του μπλόκου ήταν μέλη της ΟΠΛΑ, καθώς και ότι οι κουκουλοφόροι καταδότες ήταν εντεταλμένα μέλη του ΚΚΕ.

Στις 17 Αυγούστου 1968, έγιναν τα αποκαλυπτήρια μιας νέας αναμνηστικής πλάκας στη μάντρα, που έφερε την επιγραφή «Προδόται και μασκοφόροι κομμουνισταί εαμίται, ελασίται παρέδωσαν εις τους βάρβαρους κατακτητάς την 17ην Αυγούστου 1944 αγνούς πατριώτας αγωνιστάς της Εθνικής Αντιστάσεως, τέκνα ηρωικά της Νικαίας, οι οποίοι και εξετελέσθησαν εις τον χώρον τούτον». Στην ομιλία του, τον ίδιο μήνα, ο ταγματάρχης Νικόλαος Πλυτζανόπουλος, ανιψιός του Ιωάννη Πλυτζανόπουλου και διορισμένος δήμαρχος Νίκαιας, επανέλαβε το ίδιο επιχείρημα, αναφερόμενος στους δράστες ως «μασκοφόρους προδότας κομμουνιστάς» και στα θύματα ως «αθώους εθνικόφρονας πολίτας της Νικαίας» και υπερασπιζόμενος την ανάγκη δράσης, το καλοκαίρι του 1944, κατά της «κόκκινης τρομοκρατίας». Η επιγραφή αφαιρέθηκε μετά την πτώση της δικτατορίας.

 

• Το μπλόκο, ταινία του Άδωνι Κύρου αναφερόμενη στα γεγονότα της Κοκκινιάς

• Δημήτρης Π. Λιάτσος «Το μπλόκο της Κοκκινιάς» (1983)

Ιστορικές μελέτες

Δημοσιογραφικές πηγές

• «Το Μπλόκο της Κοκκινιάς».  Ντοκιμαντέρ του Διονύση Γρηγοράτου (ΕΡΤ, 1983).
• Δίκτυο μαρτυρικών χωριών και πόλεων της Ελλάδας, το μπλόκο της Κοκκινιάς