Οπλαρχηγός Κωνσταντίνος Σφακιανάκης

Σφακιανάκης (1824-1890) ήταν γενικός αρχηγός των έξι ανατολικότερων επαρχιών στις επαναστάσεις 1866-1878.

Κωνσταντίνος Σφακιανάκης
Γενικές πληροφορίες
Γέννηση	1824 Αστυπάλαια
Θάνατος	28  Νοεμβρίου 1890 Άγιος Νικόλαος Λασιθίου
Αιτία θανάτου	καρδιακή ανακοπή
Συνθήκες θανάτου	φυσικά αίτια
Πληροφορίες ασχολίας
δεδομένα

Ο Κωνσταντίνος Σφακιανάκης με καταγωγή από το Βραχάσι Μεραμπέλλου του Νομού Λασιθίου γεννήθηκε στην Αστροπαλιά (Αστυπάλαια), όταν η οικογένεια του βρέθηκε εκεί καταδιωκόμενη απο τους Τούρκους. Ο Κωσταντίνος ήταν γιος του καραβοκύρη και οπλαρχηγού του 1821 Γιαννιού (Ιωάννη) Μιχ. Παπαμιχελάκη  με καταγωγή από τον Άγιο Ιωάννη Σφακίων και εγγονός του Μιχελιδόπαπα, εφημέριου του Αγ. Ιωάννη, γυναικάδερφου και συναγωνιστή του Δασκαλογιάννη. Η μητέρα του, Χρυσάνθη Βλάχου ή Ανδρουλουδάκη ήταν αδερφή του Δασκαλογιάννη. Ο πατέρας του ο Γιαννιός, είχε έναν γιο από πρώτο του γάμο με την Ασπασία Ξενάκη εκ του Βενεράτου Ηρακλείου τον Γεώργιο, πατέρα του μετέπειτα Επισκόπου Ιεροσητείας Αμβρόσιου(1856-1929) αλλά η Ασπασία απεβίωσε και νυμφεύθηκε την Αικατερίνη θυγατέρα του παπά Κωνσταντίνου Πεδιώτη από το Βραχάσι Μεραμπέλλου Λασιθίου. Με την Αικατερίνη ο Γιαννιός απέκτησε δυο θυγατέρες την Μαρία και Βιττόρια (Βικτώρια).

Το Βραχάσι, ένα ορεινό παραδοσιακό χωριό ανατολικά του Ηρακλείου και ΒΔ από τον Άγιο Νικόλαο, υπήρξε η αετοφωλιά των επαναστατών της ανατολικής Κρήτης στις επαναστάσεις. Από τα σπλάχνα του βγήκαν σημαντικοί οπλαρχηγοί, λόγιοι και σπουδαίοι πολιτικοί κατά την τουρκοκρατία, αλλά και τους μεταγενέστερους χρόνους. Σύμφωνα με τις καταγραφές στο Βραχάσι δεν κατοίκησαν ποτέ Τούρκοι την περίοδο της σκλαβωμένης Κρήτης, κάτι που ενθάρρυνε τους επαναστάτες και τον αρχηγό τους Κωνσταντίνο Σφακιανάκη να δημιουργήσει εκεί το αρχηγείο της επανάστασης.

Περί το 1823 κατά την επανάσταση στο Μεραμπέλλο και τη μεγάλη σφαγή του σπηλαίου της Μιλάτου, ο Γιαννιός Παπαμιχελάκης που ακουγόταν πια ως «Σφακιανός» στο Βραχάσι, μετέφερε με το καράβι του από το Σίσι Μεραμπέλλου στα ελεύθερα νησιά του Αιγαίου τα γυναικόπαιδα για ασφάλεια. Σε κάποιο από τα ταξίδια του μετέφερε και την οικογένεια του. Εκεί, τους άφησε και επέστρεψε για να αγωνισθεί κατά των Τούρκων. Στο νησί της Αστυπάλαιας λοιπόν γεννήθηκε ο Κωνσταντίνος το 1824, εν μέσω επαναστατικού αναβρασμού στην Κρήτη. Με την καταστολή της επανάστασης το 1826 επέστρεψαν στο Βραχάσι κοντά στην οικογένεια της συζύγου του Αικατερίνης και το 1831 εγεννήθη ο μικρότερος αδερφός του Κωνσταντίνου, ο Ματθαίος.

Το 1839 οι Τούρκοι εφόνευσαν τον Γιαννιό δι' απαγχονισμού και ο Κωνσταντίνος που παράλληλα ορφάνεψε από μητέρα, μεγάλωσε με τα αδέρφια του κοντά στους παππούδες από τη μεριά της μητέρας του στο Βραχάσι. Τα παιδιά από τότε ακούγονταν «Σφακιανάκια» στο χωριό κι αυτό τους έμεινε ως επίθετο.

 

Σχολείο δεν πήγε και τα λίγα κολλυβογράμματα που έμαθε τα διδάχτηκε από τον μεγαλύτερο αδερφό του Γεώργιο. Μεγαλώνοντας ο Κωνσταντίνος κληρονόμησε τα όπλα αλλά και την επαναστατική ορμή του πατρός του καθώς και την σύνεση, την ψυχραιμία, αλλά και σωφροσύνη του παππού του παπά-Κωνσταντή Πεδιώτη από τον οποίο είχε πάρει το όνομα του. Με το καράβι του πατέρα του έγινε καραβοκύρης και σύντομα αναπτύχθηκε σε σπουδαίο έμπορο. Δημιούργησε μεγάλους εμπορικούς οίκους στον Άγιο Νικόλαο και στο Μεραμπέλλο Λασιθίου, μέχρι το Ταϊγάνι της Ρωσίας.

Παντρεύτηκε στο Βραχάσι με την Μαρία το γένος Βλαχάκη και απέκτησαν επτά παιδιά. Τον Ιωάννη, Εμμανουήλ, Αικατερίνη, Μιχαήλ, Χρυσάνθη, Φιαγκούσα (Φραγκίσκα) και Αντώνη (Σφακιαναντώνη).

Ο Βαλή Ισμαήλ πασάς με το σκεπτικό πως όλοι οι Σφακιανοί είναι άνομοι θέλησε να κατηγορήσει τους Σφακιανούς και να εισβάλει στα Σφακιά. Οι Σφακιανοί αντέδρασαν στέλνοντας πρόκριτους που καθυστέρησαν προσωρινώς την εισβολή. Όμως ο Ισμαήλ δεν ησύχασε και προσπάθησε να πάρει την έγκριση των άλλων επαρχιών. Έτσι μετά από σύσκεψη με ογδόντα (80) προεστούς ανά τέσσερεις από κάθε επαρχία και δύο από κάθε φυλή αποφάσισε να εισβάλει στα Σφακιά με σκοπό την καταδίωξη των παράνομων στοιχείων.

Ο μόνος που διαφώνησε ήταν ο πληρεξούσιος του Μεραμπέλλου Κωνσταντίνος Σφακιανάκης ο οποίος είπε:

«Δεν μου φαίνεται εξοχώτατε, δίκαιο να καταστραφούν οκτώ χιλιάδες ψυχές στα Σφακιά για λίγους κακούργους».

Ο Ισμαήλ του απάντησε εκνευρισμένος «έπρεπε να το πεις νωρίτερα τώρα τελείωσε, αλλά από πού είσαι και συ, δεν είσαι από την ράτσα των;... γι’ αυτό παίρνεις και την μερίδα των…», ο δε Σφακιανάκης απάντησε:

«Ναι αφέντη από αυτούς είμαι και θα παίρνω την μερίδα των όσο ζω, όταν έχουν δίκιο». Με αυτή τη στιχομυθία βλέπουμε ότι ο Σφακιανάκης τιμούσε την  καταγωγή του σαν Σφακιανός και δεν δίσταζε να αντιταχθεί στα σχέδια των εκάστοτε Τούρκων πασάδων.

Η μεγάλη τριετής επανάσταση του 1866-69 βρίσκει τον Κωνσταντίνο στην ακμή της ηλικίας του. Την εποχή της προετοιμασίας της επανάστασης στην συνάθροιση αντιπροσώπων που γίνεται στα Μπουτσουνάρια Κυδωνίας τον Μάιο του 1866 εκπροσωπεί επάξια την επαρχία Μεραμπέλλου εκλεγμένος ομοφώνως ως πληρεξούσιος, μαζί με τον Κωνσταντίνο Κοζύρη ως οπλαρχηγό Μεραμπέλλου. Μετά την πτώση της Μονής Αρκαδίου ο χειμώνας του 1866 βρίσκει τους επαναστάτες να μάχονται σκληρά με ελάχιστα πολεμοφόδια και πολλές απώλειες. Γίνεται σύναξη στον Καμαριώτη Μυλοποτάμου για δυο εβδομάδες οπότε εξελέγη Γενικός Αρχηγός των 12 Ανατολικών επαρχιών ο Μιχαήλ Κόρακας.

Στην Γενική των Κρητών Συνέλευση που έλαβε χώρα εις τον Καλλικράτη Σφακίων το 1867 υπό των πληρεξουσίων όλου του νησιού αναδιανέμονται οι επαρχίες και διορίζεται ο Κωνσταντίνος Σφακιανάκης Γενικός Αρχηγός των Έξη Ανατολικότερων Επαρχιών (Μεραμπέλλου-Λασιθίου-Ιεράπετρας-Σητείας- Πεδιάδος- Βιάννου) με την συναίνεση όλων και τις ευλογίες του Γενικού Αρχηγού Κόρακα. Έκτοτε μοιράζονται τις επαρχίες της Ανατολικής Κρήτης και συνεργάζονται άψογα και αρμονικά στον αγώνα κατά των κατακτητών. Υπαρχηγός του Σφακιανάκη στις ανατολικότερες επαρχίες διορίζεται ο επίσης Σφακιανής καταγωγής Αντώνιος Ζωγράφος /Ξανθουδίδης.

Ο Σφακιανάκης ως Γενικός Αρχηγός διηύθυνε όλον τον επαναστατικό αγώνα με σύνεση, ανδρεία, τόλμη και σωστή στρατηγική, έχοντας τον σεβασμό και την αποδοχή των οπλαρχηγών, σωματαρχών και όλων των αγωνιστών της επαρχίας του. Όλοι τον αποδέχονταν για αρχηγό τους και τον ακολουθούσαν πιστά έχοντας εμπιστοσύνη στην διορατικότητα και στην κρίση του. Μαζί του πάντα κι ο μικρότερος αδερφός του Ματθαίος εξίσου σκληρός επαναστάτης, που ανακηρύχτηκε οπλαρχηγός Μεραμπέλλου, πολέμησε σε όλες τις επαναστάσεις μέχρι το 1897 και έλαβε τον βαθμό του αγωνιστή Α' Τάξεως.

Στην επανάσταση του 1878 βρίσκουμε τον Κωνσταντίνο Σφακιανάκη πάλι Γενικό Αρχηγό των επαρχιών του Λασιθίου με μεγάλες νικηφόρες μάχες στο ενεργητικό του.  Για την σωστή κρίση και στρατηγική του δεινότητα την οποία επέδειχνε στα πεδία των μαχών του έδωσαν το προσωνύμιο «γνωστικό κεφάλι». Ήταν δε και δεινός σκοπευτής όπως αναφέρουν οι ιστορικοί της εποχής. Ο ποιητής Ιωάννης Κωνσταντινίδης που πολέμησε μαζί του, εξάρει με αναφορές του την σύνεση και τη σκοπευτική δεινότητα του Κ. Σφακιανάκη αρκετές φορές στα ποιήματα του.

Η ψυχραιμία του Κωνσταντίνου Σφακιανάκη αλλά και το θάρρος του απέναντι στους Τούρκους αξιωματούχους έχει πολλές φορές αναγνωριστεί από διάφορα γεγονότα. Ένα από αυτά χαρακτηριστικό, είναι όταν συνταξίδευε τον Γενάρη του 1869 με το τουρκικό ατμόπλοιο, με τον τότε Οθωμανό Διοικητή Κωστάκη Αδοσίδη πασά από το Μεραμπέλλο προς τα Χανιά για να παρουσιαστεί στον τότε Γενικό διοικητή της Κρήτης Χουσεΐν Αβνί Πασά.

Πέριξ ενός τραπεζιού έπαιζαν χαρτιά Τούρκοι αξιωματούχοι με τον Αδοσίδη. Ο Σφακιανάκης εκάθητο δίπλα εις τον Αδοσίδη τυλιγμένος με την καπότα του, εστήριζε την κεφαλήν του εις την παλάμην της χειρός του και παρετήρει το χαρτοπαίγνιον, όταν ένας αξιωματικός για να πειράξει τον Σφακιανάκη είπε τουρκιστί στον Κωστάκη Αδοσίδη πασά. «Ειπέ του Σφακιανάκη να βγάλη κι εκείνος από ταις λίραις που του πέψανε από την Ελλάδα, να παίξει χαρτιά». Ο Αδοσίδης μετέφρασε αυτά εις τον Σφακιανάκην, όστις απήντησεν εις τον Αδοσίδην: «Ειπέ στον αξιωματικόν ότι εγώ τσοι λίραις που μου πέψανε από την Ελλάδα, τας εξώδεψα, μα αν μου απομείναν και μερικαίς τας εφύλαξα, για να τας έχω για τον ίδιο σκοπό που μου τσοι πέψανε». Ο αξιωματικός μουρμούρισε ένα μπακ τσεβάτ..μπακ τσεβάτ... που σημαίνει κοίτα γλώσσα.. που έβγαλε δηλαδή, και ο Αδοσίδης έσπευσε να ηρεμίσει τα πνεύματα.

Στα Χανιά ο Γενικός Διοικητής, αφού παρετήρησε και το ανάστημά του και την ευρωστίαν του, του είπε: «Πολύ μας εκούρασες καπετάνιο», ο δε Σφακιανάκης του απήντησε: «Το χρέος μου έκαμα κι εγώ, εξοχώτατε…».

Ένα άλλο περιστατικό που δείχνει παράλληλα και την αγριότητα του ορεσίβιου χωριάτη όπως χαρακτήριζε ο ίδιος τον εαυτό του, ήταν όταν με τον υποπρόξενο της Αγγλίας Ερρίκο Μουάτσο επισκέφτηκαν στα Χανιά την έπαυλη της κυρίας Κονταξάκη όπου είχαν συγκεντρωθεί λόγιοι και πολιτικοί της εποχής Χριστιανοί και Οθωμανοί. Η κ. Κονταξάκη προέβαλε την Τουρκική διαλακτικότητα και εξήρε τους Οθωμανούς κυβερνώντες προτρέποντας τους Χριστιανούς να υποχωρήσουν για να ζήσουν αρμονικά, όταν ο Σφακιανάκης αγανακτών που κανείς δεν τολμούσε να αντιταχθεί πετάχτηκε αίφνης και είπε: «να σου πω κερά μου, δεν κατέχω ποιά ‘σαι, και να μου συμπαθήσης. Μα εσάς των γυναικών η δουλειά σας είναι να ξανοίγετε τη ρόκα σας και το τσικάλι σας, κι εμείς οι άνδρες που εσηκώσαμε την επανάσταση, εμείς θα σκεφτούμε και πως θα την ξετελέψωμεν». Όλοι οι παρόντες εφάνηκαν ότι ευχαριστήθηκαν από την απάντηση αυτή, όταν δε αποχώρησαν, ο Σφακιανάκης γύρισε και της είπε: «να μου συμπαθήσης γιατί εγώ κατέβηκα από το βουνό και δεν κατέχω και πως πρέπει να μιλήσω».

Με τη συνθηκολόγηση ο Σφακιανάκης ήταν ο τελευταίος επαναστάτης Αρχηγός που παρέδωσε τα όπλα του στον Κωστή Αδοσίδη πασά (25/1/1869) μαζί με τον οπλαρχηγό αδερφό του Ματθαίο, με αποτέλεσμα ο Αδοσίδης να τους αφήσει να τα κρατήσουν τιμής ένεκεν.

Με την λήξη της επανάστασης και την σύμβαση της Χαλέπας στα τέλη του 1878 την οποία είχε την τιμή και χαρά να διαχειριστεί ως Πρόεδρος ο πρωτότοκος γιος του Ιωάννης,  ο Κων. Σφακιανάκης διορίζεται με πρωτοβουλία του Κωστάκη Αδοσίδη πασά ως Χριστιανός  Διοικητής του Λασιθίου, αξίωμα το οποίο κράτησε για λίγο διάστημα για να επανέλθει στο προσφιλές του επάγγελμα, του εμπόρου. Εγκαταστάθηκε στον Άγιο Νικόλαο όπου οργάνωσε και εξέτεινε τον εμπορικό του οίκο στα λιμάνια της Μεσογείου ως την Οδησσό όπου ανέθεσε στον τριτότοκο γιο του Μιχαήλ την διαχείριση. Ο Μιχαήλ αργότερα έμελλε να γίνει Βουλευτής της πρώτης των Κρητών αντιπροσωπείας στην ελεύθερη Ελλάδα και ο πρώτος Δήμαρχος Αγίου Νικολάου.

 

 

Ο Σφακιανάκης ήτο μανιώδης καπνιστής όπως μας πληροφορεί ο στενός και έμπιστος υπάλληλος του Εμμ. Αποστολάκης, ο οποίος του έστριβε πολλά τσιγάρα στη διάρκεια της ημέρας και του τα άφηνε πάνω στο γραφείο του. Ο ίδιος είχε προσβληθεί από μια μορφή βαρειάς ημιπληγίας σε βαθμό να μην μπορεί να τα καταφέρει μόνος του.

Ο Κωνσταντίνος Σφακιανάκης απεβίωσε από ανακοπή καρδιάς στις 28 Νοεμβρίου 1890 στον Άγιο Νικόλαο και ενταφιάσθηκε εκεί. Σύμφωνα με αυτόπτες μάρτυρες, επειδή οι Τούρκοι δεν επέτρεπαν την κρούση  καμπάνας οι σύντροφοι και συμπολεμιστές του κατέβηκαν από τα βουνά και έριψαν πυκνές αποχαιρετιστήριες ομοβροντίες πριν προλάβουν να τους σταματήσουν οι Τούρκοι και αναχώρησαν. Στις 7 Ιουλίου του 1936 σύμφωνα με τη τελευταία του επιθυμία τα οστά του μεταφέρθηκαν στην πόλη που μεγάλωσε και γαλουχήθηκε, στο Βραχάσι, από τον μοναδικό εν ζωή τότε, γιο του Μιχάλη και τους εγγονούς του. Κατά την ανακομιδή των λειψάνων του επειδή δεν μπορούσαν να βρουν το μνήμα του αναφέρεται πως έψαξαν σύμφωνα με μαρτυρίες του πιστού βοηθού του και βρήκαν το αγαπημένο του κομπολόι το οποίο είχαν τοποθετήσει μαζί του. Μεταφέρθηκε στο Βραχάσι και εναποτέθηκε σε ευπρεπέστερο μνήμα εκεί που θεωρούσε τόπο γέννησης του, κι εκεί αναπαύεται για πάντα.

Η ορειχάλκινη προτομή του στολίζει την κεντρική πλατεία του χωριού και είναι έργο του γλύπτη Παραντινού, τα αποκαλυπτήρια δε έγιναν την 22 Αυγούστου 1970 και στοίχισε με την διαμόρφωση του χώρου 90.000 δρχ. τα οποία προσέφεραν η κοινότητα, τα εκκλησιαστικά συμβούλια και οι κάτοικοι του Βραχασίου.

Ο Κωνσταντίνος Σφακιανάκης ήταν βρακοφόρος και όλη του τη ζωή φορούσε σαλβάρια και στιβάνια. Λέγεται πως ουδέποτε δέχτηκε να φωτογραφηθεί με την επαναστατική του στολή. Ήταν ένας ήρωας που τίμησε τα όπλα που κατείχε και την καταγωγή του.

• Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ ΤΩΝ ΣΦΑΚΙΑΝΑΚΗΔΩΝ. ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΜΙΧ. ΖΕΡΒΟΓΙΑΝΝΗ. 1990. 
• Παπαδοπετράκη, Γρηγόριου (1888). ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΣΦΑΚΙΩΝ. ΑΘΗΝΑΙ: ΒΛΑΣΤΟΣ ΒΑΡΒΑΡΡΗΓΟΣ. σελ. 481-482. 
• «ΜΟΡΦΕΣ ΗΡΩΩΝ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΜΑΣ». Περιοδικό ΑΜΑΛΘΕΙΑ (Αμαθεία) (1). Ιούλιος–Αύγουστος 1970.