Κωνσταντίνος Δεμερτζής: Έλληνας πολιτικός

Τα πρώτα χρόνια

Γεννήθηκε στην Αθήνα και σπούδασε στη Νομική Σχολή του Πανεπιστήμιο των Αθηνών, από την οποία αναγορεύτηκε διδάκτωρ το 1896. Στη συνέχεια μετέβη στο Μόναχο όπου και παρέμεινε επί μια τριετία. Επιστρέφοντας στην Αθήνα ξεκίνησε τη δικηγορία με επιτυχία. Το 1904 έγινε υφηγητής του ρωμαϊκού δικαίου διδάσκοντας επί τετραετία. Το 1910, εκλέχθηκε για πρώτη φορά βουλευτής Αττικοβοιωτίας με το Κόμμα Φιλελευθέρων στις εκλογές της Β΄ Αναθεωρητικής Βουλής που διεξήχθησαν στις 28 Νοεμβρίου του 1910, συμβάλλοντας τα μέγιστα λόγω των γνώσεών του στην αναθεώρηση του Συντάγματος το 1911. Κατέχοντας πολύ καλά τα του δικαστικού σώματος, τάχθηκε υπέρ της αναστολής της ισοβιότητας των δικαστών, θεωρώντας πως μόνο έτσι θα αναστηλωνόταν και θα αναδημιουργούνταν ο Άρειος Πάγος.

Πρώτη περίοδος πολιτικής δράσης (1912 - 1928)

Στις επόμενες εκλογές στις 11 Μαρτίου 1912, εκλέχθηκε επίσης βουλευτής και το 1913 διαδέχθηκε τον Νικόλαο Στράτο στο Υπουργείο των Ναυτικών της κυβέρνησης Βενιζέλου, όπου και παρέμεινε για ένα περίπου έτος. Υπουργός όμως των Ναυτικών έγινε επίσης και δεύτερη φορά επί κυβερνήσεως Αλέξανδρου Ζαΐμη το 1917.

Το 1924 μαζί με άλλους πολιτικούς της εποχής, ίδρυσε το «Ενωτικό Προοδευτικό Κόμμα», στο οποίο ανακηρύχθηκε και αρχηγός. Η ζωή του κόμματος αυτού ήταν βραχύτατη.

Ο αξιωματικός Θεόδωρος Πάγκαλος ανέλαβε την εξουσία τον Ιούνιο του 1925, και διέλυσε την Βουλή τον Σεπτέμβριο του ίδιου έτους. Λίγους μήνες αργότερα, τον Μάρτιο του 1926, μετά την παραίτηση του Προέδρου της Δημοκρατίας Παύλου Κουντουριώτη, ο οποίος διαμαρτυρόταν για τις αυθαιρεσίες της κυβέρνησης Παγκάλου, ο Δεμερτζής υποδείχθηκε, σχεδόν απ' όλα τα τότε κόμματα, ως κοινός υποψήφιος για να τον διαδεχτεί. Τα δημοκρατικά κόμματα ζήτησαν τελικά αποχή, χωρίς όμως αποτέλεσμα, ενώ και ο Δεμερτζής δεν έτυχε υποστήριξης. Ο Πάγκαλος εξελέγη άνετα Πρόεδρος της Δημοκρατίας, λαμβάνοντας 782.589 ψήφους έναντι 56.126 του Δεμερτζή.

Μετά την πτώση της δικτατορίας του Παγκάλου, στις εκλογές στις 7 Νοεμβρίου του 1926, εκλέχθηκε βουλευτής Αθηνών.

Το 1928, ανέλαβε τη θέση του καθηγητή οικογενειακού δικαίου στην Νομική Σχολή των Αθηνών. Από το έτος αυτό και μέχρι το 1935, παρέμεινε μακριά από κάθε ανάμιξη με την πολιτική, περιοριζόμενος στα πανεπιστημιακά του καθήκοντα.

Πρωθυπουργία (1935 - 1936)

Το 1935 και μετά την παλινόρθωση της Βασιλείας στην Ελλάδα, ο Κωνσταντίνος Δεμερτζής ως ευρισκόμενος πλέον υπεράνω των πολιτικών κομμάτων της εποχής, κλήθηκε από τον Βασιλέα Γεώργιο Β΄ να αναλάβει Πρωθυπουργός και να σχηματίσει τελικώς την «άχρουν κυβέρνηση», διαδεχόμενος τον Γεώργιο Κονδύλη. Έτσι στις 30 Νοεμβρίου του 1935 ορκίσθηκε Πρόεδρος της Κυβέρνησης κρατώντας για τον εαυτόν του το υπουργείο των Εξωτερικών. Κύριο έργο της κυβέρνησης του, ήταν η διενέργεια εκλογών, οι οποίες και έγιναν στις 26 Ιανουαρίου 1936, με αποδεδειγμένη παραδειγματική τάξη. Την επομένη των εκλογών ο Δεμερτζής, έθεσε την παραίτησή του στη διάθεση του Βασιλέως, πλην όμως επειδή όλες οι προσπάθειες συνεννοήσεων που έγιναν με τους πολιτικούς αρχηγούς για σχηματισμό κυβέρνησης απέτυχαν, σύμφωνα με το τότε σύνταγμα, ο Βασιλεύς κατέφυγε και πάλι στον Δεμερτζή προκειμένου να σχηματίσει κυβέρνηση και στη συνέχεια να κριθεί από το Κοινοβούλιο με λήψη ψήφου εμπιστοσύνης. Εν τέλει η διαδικασία αυτή δεν ολοκληρώθηκε, διότι το πρωί της 13ης Απριλίου 1936 ο Κωνσταντίνος Δεμερτζής άφησε την τελευταία του πνοή από ανακοπή καρδιάς. Τη θέση του ανέλαβε ο μέχρι τότε αντιπρόεδρος του κόμματός του και πρώην αντιπρόεδρος της κυβέρνησής του, Ιωάννης Μεταξάς.

 

Γενικά ο Κωνσταντίνος Δεμερτζής υπήρξε μια εξέχουσα πανεπιστημιακή και πολιτική φυσιογνωμία. Ήταν ένας τίμιος, ειλικρινής και ευφυής πολιτικός, αλλά και βαθύς γνώστης της νομικής επιστήμης. Δημοσίευσε πολλά άρθρα οικονομικού περιεχομένου και σχετικά με το κληρονομικό δίκαιο των Ρωμαίων και του γερμανικού κώδικα (1904). Αυτή ιδιαίτερα η μελέτη του χάρισε την υφηγεσία του στο Πανεπιστήμιο. Το 1913 δημοσίευσε το δίτομο έργο του «Επί των Οικονομικών του Κράτους» καθώς και «Περί ευθύνης του Κράτους εκ των παρανόμων πράξεων και παραλείψεων των υπαλλήλων του» που ήταν πρωτοποριακό για την εποχή του. Αυτά υπήρξαν το έναυσμα της δημιουργίας στη συνέχεια του Αστικού Κώδικα όπου ο Δεμερτζής ορίσθηκε πρόεδρος της επιτροπής μελέτης του. Εκτός από την ακαδημαϊκή, συγγραφική και πολιτική του σταδιοδρομία, ασχολήθηκε επίσης και με τη δημοσιογραφία. Ήταν επίσης εκδότης της εφημερίδας «Ημερήσιος Τηλέγραφος». Γιος του ήταν ο Αλέξανδρος Δεμερτζής, διπλωματικός υπάλληλος, ο οποίος πέθανε νέος στην Ελβετία.

• Γρηγόριος Δαφνής, «Η Ελλάς μεταξύ δύο πολέμων 1923-1940», τόμος δεύτερος, εκδ. Κάκτος, Αθήνα, 1997
• «Νεώτερον Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν Ηλίου» τομ. 5ος, σελ. 865.
• Αντώνης Μακρυδημήτρης, «Οι υπουργοί των εξωτερικών της Ελλάδας 1829-2000», εκδ. Καστανιώτης, Αθήνα, 2000, σελ. 89-90