Καλμούκοι: εθνοτική ομάδα

Είναι η κυρίαρχη εθνότητα της Δημοκρατίας της Καλμίκια, ενός από τα 83 ομοσπονδιακά υποκείμενα της Ρωσικής Ομοσπονδίας.

Οι Καλμίκοι μιλούν την Καλμίκ (Хальмг келн; ή Καλμούκ ή Οϊράτ), μία μογγολική γλώσσα. Πιστεύουν στον βουδισμό - είναι μάλιστα ο μοναδικός βουδιστικός λαός της Ευρώπης. Σύμφωνα με την παρρωσική απογραφή του 2002 Αρχειοθετήθηκε 2011-07-19 στο Wayback Machine., ο συνολικός πληθυσμός τους ανέρχεται σε περίπου 174.000 μέλη. Σχεδόν όλοι ζουν στην Καλμίκια, εκτός από ένα συμπαγή πληθυσμό 7.000 ατόμων που ζει στο γειτονικό Άστραχαν και άλλους 11.000 που είναι μεμονωμένοι εσωτερικοί μετανάστες σε άλλες περιοχές της Ρωσίας.

Πρόγονοι των Καλμίκων ήταν μια ομάδα νομαδικών φύλων που ονομάζονταν γενικά Οϊράτες (μογγ. Οϊραντίν) και προέρχονταν από τη μογγολική Τζουγκαρία. Οι Οϊράτες εγκαταστάθηκαν στις ακατοίκητες στέπες πέριξ του Κάτω Βόλγα το 1630, συγκροτώντας δικό τους βασίλειο (χανάτο). Η ρωσική κυβέρνηση ανέχθηκε την παρουσία τους, φοβούμενη πως σε διαφορετική περίπτωση θα τους εξωθούσε σε συμμαχία με τα ταταρικά φύλα της περιοχής του Βόλγα. Σύντομα οι οϊράτες ιππείς έγιναν οι εγγυητές της εξουσίας του Ρωσικού Βασιλείου στην περιοχή, εξεδίωξαν τους τουρκομογγόλους Νογκάι και κέρδισαν ειδικά προνόμια από τον τσάρο. Σταδιακά έλαβαν και την ονομασία Καλμίκ από τους τουρκόφωνους γείτονές τους.

Με το πέρασμα του χρόνου, και μολονότι ήταν σχετικά πιστοί στην τσαρική εξουσία, η Ρωσία προσπάθησε να τους ελέγξει ποικιλλόμορφα. Ενθάρρυνε τη δημιουργία σλαβικών και γερμανικών οικισμών στα εδάφη τους, δοκίμασε να τους εκχριστιανίσει, επενέβαινε όλο και περισσότερο στους πολιτικούς θεσμούς τους. Έτσι τον χειμώνα του 1770 - 1771 το μεγαλύτερο κομμάτι του πληθυσμού, αυτοί που ζούσαν ανατολικά του Βόλγα, αποφάσισαν να επιστρέψουν στην κοιτίδα τους Τζουγκαρία. Από τους 200.000 που έφυγαν, μόλις οι μισοί κατάφεραν τελικά να φθάσουν στην Τζουγκαρία - οι υπόλοιποι πέθαναν στον δρόμο από τις κακουχίες, την πείνα και τις ενέδρες ληστών.

Μετά τη μετανάστευσή των περισσότερων καλμίκων, η τσαρίνα Αικατερίνη Β΄ κατήργησε το Χανάτο της Καλμίκια και ενέταξε τα εδάφη του στην επικράτεια του Άστραχαν. Οι εναπομείναντες κράτησαν ένα χαμηλό επίπεδο αυτοδιοίκησης, αλλά ήταν πλέον πρωτίστως υπήκοοι του ρωσικού κράτους. Με τον καιρό άρχισαν να εγκαθίστανται σε πιο μόνιμους οικισμούς - σε αυτό το πλαίσιο το 1865 ιδρύθηκε η Ελιστά, που σήμερα είναι πρωτεύουσα της Δημοκρατίας τους.

Μετά την Οκτωβριανή Επανάσταση (1917) και αντιδρώντας στην κολλεκτιβοποίηση που επέβαλε το νέο καθεστώς, αρκετοί καλμίκοι διέφυγαν στη Δύση και δημιούργησαν κοινότητες εμιγκρέδων στο Βελιγράδι, τη Σόφια, την Πράγα και το Παρίσι. Με την έναρξη του Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και την κατάληψη των Βαλκανίων, κάποιοι από αυτούς στρατολογήθηκαν στους ναζί. Όταν τα χιτλερικά στρατεύματα κατέλαβαν την Καλμίκια (αρχές 1942), οι ντόπιοι τους υποδέχθηκαν ως ελευθερωτές και συγκρότησαν ένα δωσιλογικό εθελοντικό σώμα ιππικού, δύναμης 5.000 ανδρών.

Ο Κόκκινος Στρατός ανακατέλαβε την περιοχή στα τέλη του 1942. Η Καλμίκια καταργήθηκε ως ομοσπονδιακό υποκείμενο και τα εδάφη της διαμοιράσθηκαν στις όμορες περιφέρειες του Στάλινγκραντ, της Σταυρούπολης και του Άστραχαν. Οι Καλμίκοι εξορίσθηκαν ομαδικά στη Σιβηρία, ενώ ρώσοι και ουκρανοί από κατεστραμμένες περιοχές στάλθηκαν για να εποικίσουν τα εδάφη που άφησαν.

Η επιστροφή των Καλμίκων στη γη τους επετράπη τον Ιανουάριο του 1957. Αργότερα τον ίδιο χρόνο ανασυστάθηκε και το κρατικό τους μόρφωμα - αρχικά ως Αυτόνομη Περιφέρεια και κατόπιν ως Δημοκρατία εντός της Σοβιετικής Ρωσίας. Την ίδια μορφή διατήρησε και μετά τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης μέχρι και σήμερα.

• Βασική πηγή για τη συγγραφή του άρθρου υπήρξε η αγγλόφωνη wikipedia.

• Η Καλμικική Γλώσσα στο Ethnologue.com.