Ελέφαντας: Θηλαστικό

Παραδοσιακώς, αναγνωρίζονται δύο είδη, ο αφρικανικός ελέφαντας (Loxodonta africana - Λοξόδοντα η αφρικανή) και ο ασιατικός ελέφαντας (Elephas maximus - Ελέφας ο μάξιμος). Ορισμένα στοιχεία δείχνουν ότι οι αφρικανικοί ελέφαντες της σαβάνας και οι αφρικανικοί ελέφαντες των δασών αποτελούν ξεχωριστά είδη (L. africana - Λ. αφρικανή και L. cyclotis - Λ. κύκλωτις αντιστοίχως). Οι ελέφαντες είναι διάσπαρτοι σε όλη την υποσαχάρια Αφρική, την νότια Ασία και την νοτιοανατολική Ασία. Οι Ελεφαντίδες είναι η μόνη επιζώσα οικογένεια της τάξεως των Προβοσκιδοειδών· άλλες, τώρα εξαφανισμένες, οικογένειες της τάξεως περιλαμβάνουν τα μαμούθ και τους μαστόδοντες. Οι αρσενικοί αφρικανικοί ελέφαντες είναι τα μεγαλύτερα επιζώντα χερσαία ζώα και μπορούν να φτάσουν σε ύψος τα 4 μέτρα και σε βάρος τα 7000 χιλιόγραμμα. Όλοι οι ελέφαντες έχουν πολλά ιδιαίτερα χαρακτηριστικά εκ των οποίων το πλέον αξιοσημείωτο είναι μία μεγάλη προβοσκίδα, χρησιμοποιούμενη για πολλούς σκοπούς, ιδιαίτερα στην αναπνοή, στην ανύψωση του νερού και στην σύλληψη αντικειμένων. Οι κοπτήρες τους αναπτύσσονται σε χαυλιόδοντες, οι οποίοι εξυπηρετούν ως όπλα και ως εργαλεία για τη μετακίνηση αντικειμένων και το σκάψιμο. Τα μεγάλα πτερύγια των αυτιών των ελεφάντων βοηθούν στον έλεγχο της θερμοκρασίας του σώματός τους. Τα πόδια τους, που μοιάζουν με κίονες, μπορούν να φέρουν το μεγάλο τους βάρος. Οι αφρικανικοί ελέφαντες έχουν μεγαλύτερα αυτιά και κοίλη ράχη ενώ οι ασιατικοί ελέφαντες έχουν μικρότερα αυτιά και κυρτή ή επίπεδη ράχη.

Ελέφαντες Χρονικό πλαίσιο απολιθωμάτων: 5–0Ma ΠροЄ Є O Σ Δ Λ Π Τ Ι Κ Πγ Ν ↓ Πλειόκαινο-Παρόν
Αφρικανικός ελέφαντας στο Εθνικό Πάρκο Μικούμι, στην Τανζανία
Συστηματική ταξινόμηση
Βασίλειο: Ζώα (Animalia) Συνομοταξία: Χορδωτά (Chordata) Υποσυνομοταξία: Σπονδυλωτά (Vertebrates) Ομοταξία: Θηλαστικά (Mammalia) Υπερτάξη: Αφροθήρια (Afrotheria) Τάξη: Προβοσκιδοειδή (Provoscidea) Οικογένεια: Ελεφαντίδες (Elephantidae) Γκρέι, 18211
Γένη
Λοξόδοντα Ελέφας

Οι ελέφαντες είναι χορτοφάγοι και μπορούν να βρεθούν σε διάφορα ενδιαιτήματα όπως οι σαβάνες, τα δάση, οι έρημοι και τα τενάγη. Προτιμούν να μένουν κοντά σε νερό. Θεωρούνται ότι είναι βασικά είδη λόγω της επιδράσεώς τους στα περιβάλλοντά τους. Τα άλλα ζώα τείνουν να κρατούν αποστάσεις και οι θηρευτές όπως τα λιοντάρια, οι τίγρεις, οι ύαινες και οι άγριοι σκύλοι συνήθως στοχεύουν μόνο τους νεαρούς ελέφαντες. Τα θηλυκά τείνουν να ζουν σε οικογενειακές ομάδες, οι οποίες μπορούν να αποτελούνται από ένα θηλυκό με τα μικρά της ή αρκετά συγγενικά θηλυκά με τα μικρά τους. Οι ομάδες έχουν επικεφαλής ένα άτομο, συνήθως το γηραιότερο θηλυκό. Οι ελέφαντες έχουν μία κοινωνία σχάσεως-συντήξεως στην οποία πολλαπλές οικογενειακές ομάδες ενώνονται για να κοινωνικοποιηθούν. Τα αρσενικά αφήνουν τις οικογενειακές τους ομάδες όταν φτάνουν στην εφηβεία και μπορεί να ζήσουν μόνα ή με άλλα αρσενικά. Τα ενήλικα αρσενικά κυρίως αλληλεπιδρούν με τις οικογενειακές ομάδες, όταν ψάχνουν ζευγάρι και εισέρχονται σε μία κατάσταση αυξημένης τεστοστερόνης και επιθετικότητας γνωστή ως μαστ, η οποία τους βοηθά να αποκτήσουν κυριότητα και αναπαραγωγική επιτυχία. Τα μικρά είναι το κέντρο της προσοχής στις οικογενειακές ομάδες τους και βασίζονται στις μητέρες μέχρι το τρίτο έτος της ηλικίας τους. Οι ελέφαντες μπορούν να ζήσουν έως και 70 χρόνια στην φύση. Επικοινωνούν με αγγίγματα, οπτικά, οσμές και ήχους· οι ελέφαντες χρησιμοποιούν υποήχους και σεισμική επικοινωνία για μεγάλες αποστάσεις. Η νοημοσύνη των ελεφάντων έχει συγκριθεί με αυτή των πρωτευόντων και των κητωδών. Φαίνεται να έχουν αυτοεπίγνωση και δείχνουν ενσυναίσθηση για ετοιμοθάνατα ή νεκρά άτομα του είδους τους.

Οι αφρικανικοί ελέφαντες κατατάσσονται ως εύτρωτο είδος από την Διεθνή Ένωση Προστασίας της Φύσης (IUCN), ενώ ο ασιατικός ταξινομείται ως κινδυνέυον. Μία από τις μεγαλύτερες απειλές των πληθυσμών των ελεφάντων είναι το εμπόριο ελεφαντοδόντου, καθώς τα ζώα θηρεύονται λαθραίως για τους χαυλιόδοντές τους. Άλλες απειλές για τους αγρίους ελέφαντες περιλαμβάνουν την καταστροφή των ενδιαιτημάτων και τις συγκρούσεις με τους τοπικούς πληθυσμούς. Οι ελέφαντες χρησιμοποιούνται ως ζώα εργασίας στην Ασία. Στο παρελθόν χρησιμοποιούνταν στον πόλεμο· σήμερα, συχνά εκτίθενται σε ζωολογικούς κήπους και σε τσίρκα. Οι ελέφαντες είναι εξαιρετικά αναγνωρίσιμοι και εμφανίζονται στην τέχνη, την λαογραφία, την θρησκεία, την λογοτεχνία και τον λαϊκό πολιτισμό.

Η λέξη "ελέφαντας" προέρχεται από το αρχαίο ελληνικό ἐλέφας (γενική ἐλέφαντος ), πιθανώς από μή ινδοευρωπαϊκή γλώσσα, όπως η Φοινικική. Η λέξη μαρτυρείται στην Μυκηναϊκή ελληνική ως e-re-pa και e-re-pa-to στην συλλαβική γραφή Γραμμική Β.Όπως στην μηκυναϊκή ελληνική, ο Όμηρος χρησιμοποίησε την λέξη για να εννοήσει το ελεφαντόδοντο, αλλά μετά τον καιρό του Ηροδότου, αναφέρεται εξίσου και στο ζώο.. Η λέξη πέρασε μέσω της λατινικής σε άλλες ευρωπαϊκές γλώσσες (αγγλ. elephant, γαλλ. éléphant κλπ.). Στα Σουαχίλι οι ελέφαντες είναι γνωστοί ως Ndovu ή Tembo. Στα Σανσκριτικά οι ελέφαντες ονομάζονται hastin, ενώ στα Χίντι είναι γνωστοί ως hāthī (हाथी). Λοξόδοντα, η γενική ονομασία για τους αφρικανικούς ελέφαντες, είναι ελληνική.

Ταξινόμηση, είδη και υποείδη

 

 

Οι ελέφαντες ανήκουν στην οικογένεια των Ελεφαντιδών, την μόνη οικογένεια της τάξεως των Προβοσκιδοειδών που έχει απομείνει. Οι στενότεροι σωζόμενοι συγγενείς τους είναι Σειρηνοειδή (ντουγκόνγκ και μανάτοι) και οι ύρακες, με τους οποίους αποτελούν τον κλάδο Paenungulata της υπερτάξεως Αφροθήρια. Οι ελέφαντες και τα σειρηνοειδή ομαδοποιούνται επιπλέον στον κλάδο Τηθυθήρια.Παραδοσιακώς, αναγνωρίζονται δύο είδη ελεφάντων· ο αφρικανικός ελέφαντας (Loxodonta africana - Λοξόδοντα η αφρικανή) της υποσαχάριας Αφρικής και ο ασιατικός ελέφαντας (Elephas maximus - Ελέφας ο μέγιστος) της νότιας και νοτιοανατολικής Ασίας. Οι αφρικανικοί ελέφαντες έχουν μεγαλύτερα αυτιά, κοίλη ράχη, πιο ζαρωμένο δέρμα, επικλινή κοιλιά και δύο δακτυλόμορφες προεκτάσεις στην άκρη της προβοσκίδας. Οι ασιατικοί ελέφαντες έχουν μικρότερα αυτιά, κυρτή ή επίπεδη ράχη, πιο λείο δέρμα, οριζόντια κοιλιά που σε ορισμένες περιπτώσεις κρεμά στη μέση και μία προέκταση στην άκρη της προβοσκίδας.

Το πιο χρήσιμο εργαλείο στον ελέφαντα είναι η προβοσκίδα, που είναι πιο ευέλικτη ακόμα και από τα ανθρώπινα χέρια. Είναι πολύ δυνατή και χρήσιμη για τη συλλογή τροφής και νερού και με αυτή μπορεί να ξεριζώνει θάμνους και μικρά δέντρα και να κόβει κλαδιά. Η άκρη της είναι τόσο επιδέξια που μπορεί να μαζεύει και τα πιο μικροσκοπικά αντικείμενα από το έδαφος. Επίσης η προβοσκίδα απορροφά σκόνη και λάσπη, ψεκάζοντάς τη στο σώμα του ελέφαντα και προστατεύοντάς τον από τη ζέστη και τον καυτό ήλιο, ενώ αποτελεί και ένα ισχυρό αμυντικό όπλο αφού λειτουργεί σαν πανίσχυρο ρόπαλο εναντίον των εχθρών του.

Χαρακτηριστικό στον ελέφαντα εκτός από την προβοσκίδα, είναι και οι χαυλιόδοντές του. Μεγάλοι κοπτήρες που φυτρώνουν στην άνω γνάθο και χρησιμοποιούνται ως όπλο και βοηθητικό εργαλείο. Κάθε χαυλιόδοντας στα ενήλικα αρσενικά φθάνει το μήκος των 3 μέτρων και βάρος από 25-50 κιλά, ενώ στα θηλυκά δεν ξεπερνά τα 10 κιλά. Στο παρελθόν το κυνήγι του ελέφαντα για τους πολύτιμους χαυλιόδοντες του, το ονομαστό ελεφαντόδοντο, γινόταν σε τέτοιο μεγάλο βαθμό που ήταν αιτία το είδος να απειληθεί με εξαφάνιση και χρειάστηκε την επέμβαση των αρχών για την προστασία του, με την δημιουργία μεγάλων πάρκων. Σήμερα πάντως και με την παρέμβαση πολλών οικολογικών οργανώσεων, το κυνήγι του ελέφαντα έχει σχεδόν σταματήσει. Σε μερικούς ελέφαντες στις περιοχές της Ζάμπιας και της Μοζαμβίκης οι χαυλιόδοντες απουσιάζουν εντελώς και κάποιοι επιστήμονες θεωρούν ότι αυτό έγινε από την φύση ώστε να προστατευτεί το είδος από τους κυνηγούς.

Ο ελέφαντας έχει μικρά μάτια, η όραση του δεν είναι καλή και δύσκολα μπορεί να διακρίνει ένα αντικείμενο σε απόσταση 50 μέτρων, όμως η όσφρηση του είναι πολύ ανεπτυγμένη. Παρά το τεράστιο κεφάλι που διαθέτει, ο εγκέφαλός του είναι πολύ μικρός, 4 μόνο φορές βαρύτερος από αυτόν του ανθρώπου. Είναι πανέξυπνο και συναισθηματικό ζώο, με πολύ καλή μνήμη, που την χρησιμοποιεί κυρίως για τον προσανατολισμό του, ενώ η ευφυΐα του θεωρείται πως είναι αντίστοιχη των δελφινιών.

Εκπαιδεύεται σχετικά εύκολα και εξημερώνεται, οι πρώτοι δε εξημερωμένοι ελέφαντες θεωρούνται αυτοί στην Ινδία στους προ Χριστού αιώνες που χρησιμοποιήθηκαν στις μάχες. Ακόμη και σήμερα οι ελέφαντες στις περιοχές της Ινδίας και της Μαλαισίας χρησιμοποιούνται για την μεταφορά βαριών αντικειμένων, στις παρελάσεις και τις μεγάλες γιορτές και παγκοσμίως σε διάφορα τσίρκα για επιδείξεις.

Οι ελέφαντες ζουν σε κοπάδια των 15-30 ατόμων και μετακινούνται συνεχώς μέρα και νύχτα για την αναζήτηση τροφής και νερού. Είναι ιδιαίτερα κοινωνικά ζώα και η αγέλη τους συνήθως αποτελείται από ένα ηλικιωμένο θηλυκό, από τη νεώτερη ώριμη κόρη και από διάφορες ηλικίες και των 2 φύλων. Το γηραιότερο θηλυκό εποπτεύει τις διάφορες δραστηριότητες.

Παρά το τεράστιο μέγεθος τους και το μεγάλο βάρος τους διανύουν συνήθως 10 χιλιόμετρα σε 1 ώρα, ενώ όταν βρεθούν σε κατάσταση πανικού φτάνουν και τα 40 χιλιόμετρα την ώρα.

Ο ελέφαντας δεν μπορεί να αναπαραχθεί πριν από την συμπλήρωση των 15 χρόνων, η κυοφορία του θηλυκού κρατάει 22-23 μήνες και το θηλυκό μπορεί να γεννάει ένα μωρό ανά 4 χρόνια. Το ύψος του νεογνού φτάνει τα 90 εκατοστά και το βάρος τα 120 κιλά. Η διάρκεια ζωής του φτάνει κατά μέσον όρο τα 70 χρόνια.