Εθνική Υπηρεσία Πληροφοριών: ελληνική υπηρεσία αντικατασκοπίας

Εθνική Υπηρεσία Πληροφοριών

Γενικές πληροφορίες
Σύσταση	Φεβρουάριος 1949 (ως Κ.Υ.Π.Ε.)
Δικαιοδοσία	Ελληνική Δημοκρατία
Έδρα	Παναγιώτη Κανελλόπουλου 4, Αθήνα
Ρητό	λόγων ἀπορρήτων ἐκφορὰν μὴ ποιοῦ (Περίανδρος)
Υπάλληλοι	(περίπου) 1.800
Ετήσιος προϋπολογισμός	απόρρητο
Διοικητής	Θεμιστοκλής Δεμίρης
Υπαγωγή	Πρωθυπουργός της Ελληνικής Δημοκρατίας
Ιστότοπος	nis.gr
δεδομένα (π • σ • ε )

Η Ε.Υ.Π. έχει ως κύριες δραστηριότητες τη συλλογή, επεξεργασία και διανομή, στις αρμόδιες αρχές, πληροφοριών οι οποίες αφορούν στην εθνική ασφάλεια της Ελλάδας, αλλά και την αντιμετώπιση της κατασκοπευτικής, σε βάρος της χώρας, δραστηριότητας των ξένων οργάνων πληροφοριών.

Πρόδρομες υπηρεσίες

Η πρώτη σύγχρονη υπηρεσία πληροφοριών, το Τμήμα Πληροφοριών του Υπουργείου Εξωτερικών δημιουργήθηκε τον Φεβρουάριο του 1908. Επικεφαλής του ήταν ο Παναγιώτης Δαγκλής, στρατιωτικός και μέλος του Μακεδονικού Κομιτάτου. Στόχος του Τμήματος Πληροφοριών ήταν η προώθηση της ελληνικής προπαγάνδας καθώς και η συλλογή οικονομικών και στρατιωτικών πληροφοριών, μέσω ενός δικτύου ελληνικών προξενείων στην -ελεγχόμενη από τους Οθωμανούς- Μακεδονία. Το Τμήμα δεν απορρόφησε ούτε συνεργάστηκε με ιδιωτικές ελληνικές μυστικές οργανώσεις που συνέχιζαν να δρουν ανεξάρτητα. Γεγονότα όπως το Κίνημα στο Γουδί και η Επανάσταση των Νεότουρκων, προκάλεσαν μια απότομη μείωση της ελληνικής δραστηριότητας στη Μακεδονία με την τελική διάλυση του Τμήματος τον Νοέμβριο του 1909.

Το 1923, η Ιταλία κατέλαβε την Κέρκυρα αφού κατηγόρησε την τελευταία ότι δολοφόνησε τον Ιταλό στρατηγό Ενρίκο Τελίνι. Το περιστατικό στην Κέρκυρα ώθησε την Ελλάδα να δημιουργήσει το Κέντρο Πληροφοριών Κερκύρας υπό τον Γεώργιο Φεσσόπουλο. Το κέντρο ήταν επιφορτισμένο με την αντιμετώπιση της ιταλικής προπαγάνδας, τη διακοπή του εμπορίου με την Ιταλία, τον περιορισμό του καθολικού προσηλυτισμού και της χρήσης της ιταλικής γλώσσας. Εκτός από αυτό, το κέντρο παρακολουθούσε επίσης τις δραστηριότητες των Αρμενίων προσφύγων και ειρηνιστών που κατοικούσαν στο νησί, από φόβο μήπως ήταν πράκτορες κομμουνιστών. Στις 25 Σεπτεμβρίου 1925, ο Θεόδωρος Πάγκαλος ίδρυσε την Υπηρεσία Εθνικής Ασφαλείας υπό την αιγίδα της Ελληνικής Χωροφυλακής. Στις 27 Δεκεμβρίου, ο Φεσσόπουλος ανέλαβε την ΥΕΑ και στις 29 Ιανουαρίου 1926 μετονομάζεται σε Υπηρεσία Γενικής Ασφάλειας του Κράτους, η οποία τώρα υπαγόταν στο Υπουργείο Εσωτερικών. Η ΥΓΑΚ συνέχισε να συγκεντρώνει πληροφορίες για κομμουνιστές και λαθρομετανάστες. Τον Αύγουστο του 1926 ο Πάγκαλος ανετράπη με αντιπραξικόπημα από τον Γεώργιο Κονδύλη. Ο Κονδύλης διέλυσε την ΥΓΑΚ λόγω της στενής της σχέσης με τον Πάγκαλο, αφήνοντας την Ελλάδα χωρίς υπηρεσία πληροφοριών για τα επόμενα 10 χρόνια.

Τον Ιανουάριο του 1936 ιδρύθηκε η Υπηρεσία Αμύνης του Κράτους με υπαγωγή στο Υπουργείο Στρατιωτικών. Στις αρμοδιότητές της περιελάμβανε «παρακολούθηση της ξένης προπαγάνδας που διεξάγεται κατά του Κράτους, της μετακίνησης και διαμονής ξένων υπηκόων στη χώρα, της συλλογής πληροφοριών σχετικά με την ασφάλεια του κράτους και της εισαγωγής αντίμετρων». Στις 5 Νοεμβρίου του ίδιου έτους, η υπηρεσία διαλύθηκε από το καθεστώς Μεταξά και αντικαταστάθηκε από το Υφυπουργείο Δημοσίας Ασφαλείας.

Το 1944, κάνει την εμφάνισή της η Υπηρεσία Προστασίας Στρατεύματος, με πρωτοβουλία του Σοφοκλή Βενιζέλου. Το 1945 μετονομάζεται σε Διεύθυνση Υπηρεσίας Πληροφοριών.

Κεντρική Υπηρεσία Πληροφοριών

Τον Φεβρουάριο του 1949, ιδρύεται η Κεντρική Υπηρεσία Πληροφοριών και Ερευνών, κατά το πρότυπο της CIA. Με το νομοθετικό διάταγμα 2421 της 9ης Μαΐου 1953, λαμβάνει πλέον τη γνωστή ονομασία, Κεντρική Υπηρεσία Πληροφοριών. Πρώτος διοικητής της ΚΥΠ ανέλαβε ο Συνταγματάρχης Πυροβολικού (αργότερα Αντιστράτηγος) Αλέξανδρος Νάτσινας (1908-1997). Καθ' όλη τη διάρκεια των κυβερνήσεων Παπάγου και Καραμανλή, η ελληνική ΚΥΠ ήταν υπό τον απόλυτο έλεγχο της αμερικανικής CIA. Τόσο μεγάλος ήταν ο βαθμός υποτέλειας, ώστε οι μισθοί των πρακτόρων πληρώνονταν απευθείας από τους Αμερικανούς, χωρίς καμία ανάμειξη του ελληνικού κράτους, έως ότου την πρακτική αυτή σταμάτησε ο Γεώργιος Παπανδρέου το 1964.

Οι ηγέτες της Χούντας των Συνταγματαρχών αναδείχθηκαν μέσω της ΚΥΠ. Ο Συνταγματάρχης Πυροβολικού Γεώργιος Παπαδόπουλος υπηρέτησε εκεί για πέντε χρόνια (1959-1964), αναμείχθηκε στην προετοιμασία του Σχεδίου Περικλής και διατέλεσε προσωπικός γραμματέας του Νάτσινα, επικεφαλής του Β' Κλάδου, που είχε να κάνει με την εσωτερική ασφάλεια της χώρας και σύνδεσμος ΚΥΠ-CIA. Ο επίσης Συνταγματάρχης Πυροβολικού Νικόλαος Μακαρέζος διορίστηκε το 1966 επί κυβερνήσεων των "αποστατών", επικεφαλής του επίλεκτου Α' Κλάδου της ΚΥΠ, που ήταν υπεύθυνος για τους Έλληνες κατασκόπους σε ξένες χώρες. Επί Χούντας Παπαδόπουλου, την ΚΥΠ διοίκησαν διαδοχικά ο Ταξίαρχος Πυροβολικού Αλέξανδρος Χατζηπέτρος, γόνος αρχοντικής στρατιωτικής οικογένειας, της οποίας γενάρχης ήταν ο Χριστόδουλος Χατζηπέτρος, και ο Αντισυνταγματάρχης Πυροβολικού (αργότερα Υποστράτηγος) Μιχάλης Ρουφογάλης. Ο Ρουφογάλης ήταν γνωστός περισσότερο για την κοσμική ζωή του και την αδυναμία του στο ωραίο φύλο και λιγότερο για τις κατασκοπευτικές του ικανότητες. Το βάρος της καταστολής του αντιδικτατορικού κινήματος ανέλαβε η ΕΣΑ του Δημήτρη Ιωαννίδη, και όχι τόσο η ΚΥΠ.^{[εκκρεμεί παραπομπή]} Επειδή όμως υπήρχε μεγάλη αντιζηλία μεταξύ της ΚΥΠ και της ΕΑΤ-ΕΣΑ,^{[εκκρεμεί παραπομπή]} μετά την ανατροπή του Παπαδόπουλου το 1973 ο Ιωαννίδης αντικατέστησε τον Ρουφογάλη με τον Λάμπρο Σταθόπουλο.

Ίδρυση της ΕΥΠ

Ο επόμενος μεγάλος σταθμός στην ιστορία της Υπηρεσίας είναι το 1981. Ο Ανδρέας Παπανδρέου είναι αποφασισμένος να ελέγξει απόλυτα τις υπηρεσίες πληροφοριών και ασφάλειας. Στην ηγεσία της ΚΥΠ τοποθετείται ο απόστρατος Αντιστράτηγος Πεζικού Γεώργιος Πολίτης, στενός φίλος του Στρατηγού και Υπουργού του ΠΑΣΟΚ, Αντώνη Δροσογιάννη. Υπαρχηγός αναλαμβάνει ο Ταξίαρχος Βασίλης Τσαγρής, που στη διάρκεια της Χούντας είχε δραπετεύσει στην Ιταλία και είχε αναλάβει το παραστρατιωτικό τμήμα του ΠΑΚ. Το 1986, με τον νόμο 1645, η υπηρεσία που έως τότε συνέχισε να ονομάζεται "Κεντρική Υπηρεσία Πληροφοριών" (Κ.Υ.Π.) μετονομάσθηκε σε "Εθνική Υπηρεσία Πληροφοριών" και αποτελεί αυτοτελή πολιτική δημόσια υπηρεσία με έργο τη συλλογή, επεξεργασία και διανομή πληροφοριών που αφορούν στην ασφάλεια της χώρας. Το καθεστώς λειτουργίας της Ε.Υ.Π. ρυθμίζεται από προεδρικά διατάγματα που εκδίδονται κατ' εφαρμογή του ιδρυτικού της νόμου. Πρώτος Διοικητής της νέας ΕΥΠ διορίζεται με απόφαση του Ανδρέα Παπανδρέου, ο Κώστας Τσίμας.

Ο πολιτικός προϊστάμενος της Ε.Υ.Π. ήταν, μεταξύ 1996 και 2019, ο εκάστοτε αρμόδιος υπουργός για θέματα Δημοσίας Τάξεως/Προστασίας του Πολίτη. Από τον Αύγουστο του 2019, βάσει του Ν.4622/2019, υπήχθη εκ νέου στην Προεδρία της Κυβερνήσεως.

Η ΕΥΠ έχει τον γενικό συντονισμό των υπηρεσιών ασφαλείας της χώρας, και σε αυτήν υπάγεται το Συμβούλιο Πληροφοριών. Στο Συμβούλιο μετέχουν:

• Ο Διοικητής της ΕΥΠ, ως Πρόεδρος
• Ο Διευθυντής της Διακλαδικής Διεύθυνσης Στρατιωτικών Πληροφοριών (ΔΔΣΠ) των Ενόπλων Δυνάμεων
• Ο Διευθυντής της Αντιτρομοκρατικής Υπηρεσίας (ΔΑΕΕΒ) της Ελληνικής Αστυνομίας
• Ο Διευθυντής της Διεύθυνσης Κρατικής Ασφάλειας (ΔΙΚΑ) του Αρχηγείου της Ελληνικής Αστυνομίας
• Οι Γενικοί Γραμματείς και Διευθυντές των αρμόδιων Υπουργείων

Οι διατελέσαντες διοικητές της ΚΥΠ και της ΕΥΠ είναι οι εξής:

• Αντγος Αλέξανδρος Νάτσινας 06.06.53 – 10.12.63
• Υπτγος Στέφανος Δούκας 11.12.63 – 10.03.64
• Υπτγος Γεώργιος Αγόρος 11.03.64 – 18.05.65
• Σχης Παναγιώτης Αναγνωστόπουλος 18.05.65 – 15.07.65
• Αντγος Κυριάκος Παπαγεωργόπουλος 16.07.65 – 24.04.67
• Αντγος Αλέξανδρος Χατζηπέτρος 24.04.67 – 02.06.72
• Υπτγος Μιχαήλ Ρουφογάλης 03.06.72 – 28.11.73
• Αντγος Λάμπρος Σταθόπουλος 29.11.73 – 21.08.74
• Αντγος Κωνσταντίνος Φέτσης 27.09.74 – 30.05.76
• Αντγος Παντελής Καλαμάκης 31.05.76 – 19.10.79
• Αντγος Γεώργιος Βάμβας 20.10.79 – 07.09.81
• Αντγος Ευάγγελος Παπαζαχαρίας 07.09.81 – 02.11.81
• Αντγος Γεώργιος Πολίτης 02.11.81 – 29.05.86
• Απτχος Φίλιππος Μακέδος 29.05.86 – 04.05.87
• Ε.Θ. Κωνσταντίνος Τσίμας 05.05.87 - 19.04.89
• Αντγος Γεώργιος Πολίτης 19.04.89 - 09.07.89
• Αντγος Γεώργιος Γεωργουλάκης 10.07.89 – 31.07.89
• Αντγος Δημήτριος Αγγελόπουλος 01.08.89 – 31.03.90
• Αντγος Παντελής Καλαμάκης 01.04.90 – 10.12.90
• Απτχος Παναγιώτης Μπαλές 10.12.90 – 17.10.93
• Ανχος Λεωνίδας Βασιλικόπουλος 18.10.93 – 24.04.96
• Απτχος Χαράλαμπος Σταυρακάκης 25.04.96 – 16.03.99
• Πρέσβυς Παύλος Αποστολίδης 16.03.99 – 22.11.04
• Πρέσβυς Ιωάννης Κοραντής 22.11.04 – 14.07.09
• τ.Αντ.Εφετ.Αθ. Δημήτριος Παπαγγελόπουλος 14.07.09 – 13.10.09
• Πρέσβυς Κωνσταντίνος Μπίκας 13.10.09 – 19.07.12
• τ.Γ.Γ.Υπ.Πολ. Θεόδωρος Δραβίλλας 19.07.12 - 29.01.15
• Γιάννης Ρουμπάτης 30.01.15 - 01.08.19
• Παναγιώτης Κοντολέων 01.08.19 - 05.08.22
• Θεμιστοκλής Δεμίρης 05.08.22 - σήμερα

Τον Ιούλιο του 2022, η ΕΥΠ παραδέχθηκε κατά τη διάρκεια κλειστής συνεδρίασης στην Βουλή, μέσω του Παναγιώτη Κοντολέοντα, ότι προχώρησε σε παρακολούθηση του δημοσιογράφου Θανάση Κουκάκη με την αιτιολόγηση ότι πρόκειται περί εθνικής απειλής. Η Ελληνική κυβέρνηση σε συνδυασμό με την ΕΥΠ βρέθηκαν επίσης στο στόχαστρο ερευνών για πιθανή χρήση του κακόβουλου λογισμικού παρακολούθησης Predator, το οποίο χρησιμοποιείται για τηλεφωνικές υποκλοπές. Η ΕΥΠ αρνήθηκε την χρήση του Predator. Σύμφωνα με έρευνες ξένων μέσων και οργανισμών, το κινητό τηλέφωνο του Θανάση Κουκάκη μολύνθηκε με το Predator, ενώ το ίδιο επιβεβαιώθηκε και στην περίπτωση του αρχηγού του ΠΑΣΟΚ, Νίκου Ανδρουλάκη, τον Σεπτέμβριο του 2021 όταν και έγινε ανεπιτυχής απόπειρα. Αργότερα, ο Νίκος Ανδρουλάκης απέστειλε αίτημα στην ΕΥΠ ζητώντας διευκρινίσεις για την υπόθεση. Ύστερα από ημέρες διαψεύσεων από την κυβέρνηση και σειρά φιλικά προσκείμενων ΜΜΕ, τα οποία υποστήριξαν ότι δεν υπήρξε παραδοχή του αρχηγού της ΕΥΠ για τις υποκλοπές, το πρακτορείο Reuters επιβεβαίωσε το ρεπορτάζ κάνοντας λόγο για πλήρη ανάληψη ευθύνης της ΕΥΠ κατά τη διάρκεια της συνεδρίασης.

Στις 4 Αυγούστου 2022, Η Εφημερίδα των Συντακτών και οι Reporters United προχώρησαν σε δημοσίευση έρευνας για τις παρακολουθήσεις. Συγκεκριμένα, τα δύο μέσα έκαναν αναφορές σε συνδέσεις του Γενικού Γραμματέα του Πρωθυπουργού, Γρηγόρη Δημητριάδη, με την εταιρία λογισμικού που διανέμει το λογισμικό Predator στην Ελλάδα. Στις 5 Αυγούστου 2022, ο πρόεδρος της ΕΥΠ, οι Παναγιώτης Κοντολέων και Γρηγόρης Δημητριάδης δήλωσαν αμφότεροι παραίτηση - ο πρώτος λόγω των χειρισμών του, ενώ ο δεύτερος έκανε λόγο για «τοξικότητα» γύρω από το όνομα του και τόνισε ότι δεν σχετίζεται με την υπόθεση. Οι εξηγήσεις τόσο των δύο πολιτικών, αλλά και της κυβέρνησης, έλαβαν έντονη κριτική από μεγάλη μερίδα του Ελληνικού και ξένου τύπου, που μεταξύ άλλων κατηγόρησαν την κυβέρνηση για αποπροσανατολισμό της κοινής γνώμης και αδιαφανείς πρακτικές. Σε δηλώσεις του στην εφημερίδα ΒΗΜΑ της Κυριακής που κυκλοφόρησε στις 7 Αυγούστου, ο πρωθυπουργός απολογήθηκε στον Νίκο Ανδρουλάκη, τονίζοντας ότι δεν γνώριζε για τις παρακολουθήσεις, αλλά υποσχέθηκε ότι θα χυθεί φως στην υπόθεση. Παράλληλα, αρνήθηκε ότι η κυβέρνηση χρησιμοποιεί το κακόβουλο λογισμικό Predator. Την ίδια ημέρα, το γραφείο του πρωθυπουργού αρνήθηκε ότι οι δηλώσεις αυτές έγιναν στον δημοσιογράφο του Βήματος.

Ο Ανδρουλάκης μαζί με άλλα κόμματα της αντιπολίτευσης κατηγόρησαν την κυβέρνηση για άμεση εμπλοκή στις παρακολουθήσεις της ΕΥΠ, ενώ στις 5 Αυγούστου ξεκίνησαν διαδικασίες σύστασης εξεταστικής επιτροπής από την βουλή για την διαλεύκανση της υπόθεσης. Παράλληλα, το ΠΑΣΟΚ με ανακοίνωση του αναφέρθηκε σε δημοσιεύματα περί επαφών του Νίκου Ανδρουλάκη με «Αρμένιους, Ουκρανούς και Κινέζους» που φέρεται ότι οδήγησαν στην (νόμιμη, σύμφωνα με την κυβέρνηση) παρακολούθηση του. Με ανακοίνωση της πρεσβείας της Αρμενίας οι ισχυρισμοί της ΕΥΠ περί εντολής παρακολούθησης, διαψεύστηκαν. Το ΠΑΣΟΚ αποκάλεσε τις εξηγήσεις της ΕΥΠ «άθλια προπαγάνδα». Αργότερα, η κυβέρνηση ανακοίνωσε την παρέμβαση του Αρείου Πάγου με σκοπό να ερευνηθούν οι διαρροές από την ΕΥΠ, καθώς και οι τρόποι με τους οποίους δημοσιογράφοι απέκτησαν πρόσβαση σε πληροφορίες για τις υποκλοπές και παρακολουθήσεις.

Τον Δεκέμβριο του 2022, υπήρξαν δημοσιεύματα που ανέφεραν ότι παρακολουθούσε το τηλέφωνο του Αρχηγού ΓΕΕΘΑ, Κωνσταντίνου Φλώρου, χωρίς η κυβέρνηση ή το γραφείο του πρωθυπουργού, στο οποίο υπάγεται η ΕΥΠ, να διαψεύδουν ή να επιβεβαιώνουν το γεγονός, ενώ τον Ιανουάριο του 2023 το ΚΥΣΕΑ ανακοίνωσε την ανανέωση της θητείας του Κωνσταντίνου Φλώρου για έναν ακόμη χρόνο.

Η ΚΥΠ (και μετέπειτα ΕΥΠ) αρχικά υπήχθη στον Πρωθυπουργό. Η υπαγωγή αυτή διατηρήθηκε επί 43 συναπτά έτη, έως ότου η Α΄ Κυβέρνηση Κώστα Σημίτη την μετέθεσε στο Υπουργείο Εσωτερικών, Δημόσιας Διοίκησης και Αποκέντρωσης. Κατόπιν, η ΕΥΠ άλλαξε ξανά υπαγωγή 4 φορές μέσα σε διάστημα 14 ετών (2001-2015), κυρίως λόγω των διοικητικών ανακατατάξεων που αφορούσαν το χαρτοφυλάκιο της Δημόσιας Τάξης (μετέπειτα Προστασίας του Πολίτη). Το 2009, ο Μιχάλης Χρυσοχοΐδης υπερασπίστηκε την μεταφορά της εποπτείας της ΕΥΠ στο Υπουργείο Προστασίας του Πολίτη , λέγοντας χαρακτηριστικά ότι "μια σοβαρή χώρα πρέπει να έχει ολοκληρωμένη πολιτική ασφάλειας και όλα τα σώματα να βρίσκονται κάτω από μία ομπρέλα".

Αν και η ΕΥΠ υπήρξε τυπικά ανεξάρτητη από τον Πρωθυπουργό, το Μάιο του 2015, ο διοικητής της ΕΥΠ Γιάννης Ρουμπάτης δήλωσε - με αφορμή τη συμμετοχή του σε συνεδριάσεις Υπουργικών Συμβουλίων- ότι "Έχω υποχρέωση να ενημερώνω το προϊστάμενό μου, που δεν είναι άλλος από τον Αλέξη [Τσίπρα]".

Το 2019, η ΕΥΠ πέρασε ξανά στην υπαγωγή του Πρωθυπουργού. O ΣΥΡΙΖΑ αντέδρασε σε αυτή την επιλογή της Κυβέρνησης Μητσοτάκη, αναφέροντας σε ανακοίνωσή του ότι "αντιλαμβάνεται [...] και την εθνική ασφάλεια ως κομματικά λάφυρα". Η απόφαση επανήλθε στο πολιτικό προσκήνιο με την αποκάλυψη του σκανδάλου τηλεφωνικών υποκλοπών. Ο Κυριάκος Μητσοτάκης υπερασπίστηκε την απόφασή του, υπογραμμίζοντας ότι "σε καμία περίπτωση δεν πρέπει η ΕΥΠ να υπάγεται στο Υπουργείο Προστασίας του Πολίτη. Η ΕΥΠ πρέπει να στρέφει τις επιχειρησιακές της δυνατότητες εκτός Ελλάδος. Η εγχώρια έννομη τάξη είναι αρμοδιότητα του Προστασίας του Πολίτη".

Από τον Ιούνιο του 2023 έως και την παραίτησή του τον Μάρτιο του 2024, την εποπτεία της ΕΥΠ και των λοιπών υπηρεσιών της ευθύνης του Πρωθυπουργού, ασκούσε ο Υφυπουργός παρά τω Πρωθυπουργώ, Γιάννης Μπρατάκος.

• ΙΔΕΑ
• Σχέδιο «Περικλής»
• Υπηρεσία Εθνικής Ασφαλείας
• Κατάλογος υπηρεσιών πληροφοριών
• Υπόθεση τηλεφωνικών παρακολουθήσεων (2022)

• Διαδικτυακός τόπος της Εθνικής Υπηρεσίας Πληροφοριών