Γιαν Βαν Άικ: Φλαμανδός ζωγράφος της Αναγέννησης

1390 - 9 Ιουλίου 1441) ήταν Φλαμανδός ζωγράφος της εποχής της Αναγέννησης. Είναι γνωστός για τις προσωπογραφίες καθώς και για τις μικρογραφίες του, πολλές από τις οποίες κοσμούν μια πλειάδα ανακτόρων και εκκλησιών της Ευρώπης. Έδρασε κυρίως στην πόλη Μπρυζ του σημερινού Βελγίου και θεωρείται ένας από τους πρωτεργάτες της λεγόμενης Φλαμανδικής ζωγραφικής. Υπήρξε δε ένας από τους πρώτους ζωγράφους που υπέγραφαν τα έργα τους, ενώ οι τεχνικές που χρησιμοποίησε και επινόησε επηρέασαν μεγάλο αριθμό μετέπειτα καλλιτεχνών.

Γιαν βαν Άικ
Άνδρας με κόκκινο τουρμπάνι - αυτοπροσωπογραφία (πιθανή) του Γιαν βαν Άικ (1433). Εθνική Πινακοθήκη Λονδίνου
Όνομα στη μητρική γλώσσα	Jan van Eyck (Ολλανδικά)
Γέννηση	1390 (περίπου) Μάασεϊκ
Θάνατος	9  Ιουλίου 1441 και 9  Ιουνίου 1441 Μπρυζ
Τόπος ταφής	St. Donatian's Cathedral
Χώρα πολιτογράφησης	Νότιες Κάτω Χώρες
Ιδιότητα	ζωγράφος, εικονογράφος χειρογράφων, αρχιτέκτονας, σκιτσογράφος και σχεδιαστής
Σύζυγος	Μαργκαρέτα βαν Άικ
Αδέλφια	Χούμπερτ βαν Άικ (μεγαλύτερος αδελφός) Lambert van Eyck Margaretha van Eyck
Κίνημα	Πρώιμη φλαμανδική ζωγραφική και Αναγέννηση στη Βόρεια Ευρώπη
Είδος τέχνης	πορτραίτο, έργο θρησκευτικής θεματολογίας, ρωπογραφία και προσωπογραφία
Καλλιτεχνικά ρεύματα	Πρώιμη φλαμανδική ζωγραφική και Αναγέννηση στη Βόρεια Ευρώπη
Σημαντικά έργα	Ο γάμος των Αρνολφίνι, Dresden Triptych, Lucca Madonna, Πολύπτυχο της Γάνδης και Madonna of Chancellor Rolin
Χορηγός/οί	Φίλιππος Γ΄ της Βουργουνδίας και Ιωάννης Γ´ της Βαυαρίας
Υπογραφή
Σχετικά πολυμέσα
δεδομένα (π • σ • ε )

Τα πρώτα χρόνια

Από τις σωζόμενες πρωτογενείς πηγές δεν μας είναι γνωστό πού ακριβώς γεννήθηκε ο βαν Άικ· καταγράφεται ωστόσο το όνομά του στα λογιστικά βιβλία του Ιωάννη Γ΄ του Ανηλεούς στη Χάγη, όπου κάποιος Meyster Jan den malre (Μαστρο-Γιαν ο ζωγράφος) λαμβάνει πληρωμή τα έτη 1422-1424. Στα τέλη του 1500 οι ουμανιστές Marcus van Vaernewyck και Lucas de Heer από τη Γάνδη θεωρούν ως τόπο γέννησης την πόλη Μάασεϊκ (παλ. γραφή Maesheyck) κοντά στη Λιέγη, θεωρία που έχει ως βάση την ετυμολογική προσέγγιση του ονόματος Άικ εν συγκρίσει με την κατάληξη eyck της εικαζόμενης γενέθλιας πόλης.

Κατά γενική ομολογία ο Γιαν ήταν αδελφός του επίσης ζωγράφου Χούμπερτ βαν Άικ. Έργο της συνεργασίας τους θεωρείται το Πολύπτυχο της Γάνδης (επιλεγόμενο και "λατρεία του μυστικού αμνού"), το οποίο άρχισε ο Χούμπερτ περ. το 1420 και ολοκλήρωσε ο Γιαν το 1432· οι σύγχρονοι μελετητές δυσκολεύονται να αποφανθούν ως προς το ποιος από τους δύο φιλοτέχνησε τους διάφορους χαρακτήρες του έργου. Ένας ακόμη αδελφός ονόματι Λάμπερτ αναφέρεται σε κατάστιχα της Βουργουνδιανής αυλής· η εικασία ότι και αυτός υπήρξε ζωγράφος ενισχύεται από το ότι κατά πάσα πιθανότητα επέβλεψε το κλείσιμο του εργαστηρίου του αδελφού του. Ο συνεπώνυμος ζωγράφος Μπαρτελεμύ ντ' Άικ στη νότια Γαλλία ήταν πιθανώς συγγενής τους.

Άνοδος και επιτυχία

Ο βαν Άικ οφείλει την επιτυχία του κυρίως στην ανανέωση της τεχνικής της ελαιογραφίας. Το μέσο αυτό έδινε τη δυνατότητα της αποτύπωσης πολύ ζωντανών χρωμάτων αλλά και των πιο λεπτών τους αποχρώσεων, όλα με την παραμικρή λεπτομέρεια της φωτοσκίασης και της διαφορετικής υφής. Το 1425, μετά τον θάνατο του Ιωάννη της Βαυαρίας, ο βαν Άικ εντάσσεται στο καλλιτεχνικό δυναμικό του Φιλίππου Γ΄ του Καλού, στην υπηρεσία του οποίου θα παραμείνει για το υπόλοιπο της ζωής του.

Ως «ιδιαίτερος του βασιλέα» (valet de chambre) ο βαν Άικ αναλαμβάνει διάφορες καλλιτεχνικές παραγγελίες της Αυλής της Βουργουνδίας, για τις οποίες και πληρώνεται αδρά. Η αμοιβή του με τα χρόνια αυξάνει θεαματικά, δείκτης της σπουδαιότητας της θέσης του· σε έγγραφο του 1435 αναφέρεται ότι πρέπει να επισπευσθεί η πληρωμή του ζωγράφου, ειδάλλως υπάρχει ο κίνδυνος να φύγει και να χάσουν έναν απαράμιλλο ποιητή "τέχνης και επιστήμης". Ο Δούκας Φίλιππος του έτρεφε μεγάλη εκτίμηση, βαπτίζοντας ένα από τα παιδιά του, αλλά και χρηματοδοτώντας τη χήρα του μετά τον θάνατό του καθώς και προικοδοτώντας μια κόρη του.

Ο κύριος όγκος του έργου του βαν Άικ προέρχεται από τις παραγγελίες της βασιλικής αυλής στη Μπρυζ. Εντούτοις, δεν έλειπε η ιδιωτική πελατεία του, στις παραγγελίες της οποίας λογίζεται και το πιο γνωστό του ίσως έργο, η Πολύπτυχο για την Αγία Τράπεζα του Καθεδρικού της Γάνδης. Παραγγελία του Jodocus Vijdts και της συζύγου του Elisabeth Borluut, το μνημειώδες πολύπτυχο θεωρείται - κατά τον Ερνστ Γκόμπριχ - ως «η τελευταία κατάκτηση του ρεαλισμού στο Βορρά», καθώς κρατάει αποστάσεις από τον ιταλοπρεπή ιδεαλισμό, χάρην της πιστής αναπαράστασης της φύσης.

Αντίθετα με ότι συνηθιζόταν στην εποχή του, ο βαν Άικ συχνά υπέγραφε τα έργα του και χρονολογούσε τις κορνίζες τους· πίνακας και κορνίζα αμφότερα ήταν αδιαίρετα έργα τέχνης και παρότι η κορνίζα ήταν προϊόν διαφορετικού τεχνίτη, συχνά θεωρούνταν ισότιμης τέχνης ως προς το ζωγραφικό έργο. Η υπογραφή του "ALS IK KAN" (όπως μπορώ) προέρχεται από τη φλαμανδική ρήση όπως μπορώ, όχι όπως θα μπορούσα· σ' αυτήν οφείλεται εν πολλοίς η φήμη του, αλλά και η σχετικά αδιαμφισβήτητη ταυτότητα των έργων του, μεταξύ των καλλιτεχνών της λεγόμενης Φλαμανδικής Σχολής.

•  
  Ο καρδινάλιος Niccolò Albergati, 1431, Βιέννη, Μουσείο Ιστορίας της Τέχνης
•  
  Ο Γάμος των Αρνολφίνι , 1434, Λονδίνο, Εθνική Πινακοθήκη
•  
  Baudouin de Lannoy, 1435, Βερολίνο, Πινακοθήκη
•  
  Η Παρθένος του καγκελλαρίου Rolin, 1435, Παρίσι, Μουσείο του Λούβρου
•  
  Madonna Lucca, 1436, Φραγκφούρτη, Μουσείο Σταίντελ
•  
  Τρίπτυχο της Δρέσδης, 1437, Δρέσδη, Πινακοθήκη των Παλαιών Δασκάλων
•  
  Παρθένος και Βρέφος σε γοτθική εκκλησία, 1438-40, Βερολίνο, Πινακοθήκη
•  
  Πολύπτυχο της Γάνδης : Ο Αμνός του Θεού, 1430-32, Γάνδη, Sint Baafskathedraal

• Κατάλογος Φλαμανδών ζωγράφων

• Ainsworth, Maryan; Christiansen, Keith (eds). From Van Eyck to Bruegel Early Netherlandish Painting in The Metropolitan Museum of Art. New York: Metropolitan Museum of Art, 1998. ISBN 0-300-08609-1
• Bol, L.J. Jan Van Eyck. reprint: Barnes & Noble Art Series
• Borchert, Till-Holger. Van Eyck. London: Taschen, 2008. ISBN 3-8228-5687-8
• Borchert, Till-Holger ed. Age of Van Eyck: The Mediterranean World and Early Netherlandish Painting. Exh. cat. Groeningemuseum, Stedelijke Musea Brugge. Bruges: Luidon, 2002
• Campbell, Lorne. The Fifteenth Century Netherlandish Schools. London: National Gallery Publications, 1998. ISBN 1-85709-171-X
• Foister, Susan, Sue Jones and Delphine Cool, eds. Investigating Jan van Eyck. Turnhout: Brepols, 2000.
• Friedländer, Max J. Early Netherlandish Painting. Translated by Heinz Norden. Leiden: Praeger, 1967-76. ASIN B0006BQGOW
• Graham, Jenny. Inventing van Eyck: The remaking of an artist for the modern age. Oxford and New York: Berg, 2007
• Harbison, Craig. Jan van Eyck: The Play of Realism. Reaktion Books, 1997. ISBN 0-948462-79-5
• Kemperdick, Stephan. The Early Portrait, from the Collection of the Prince of Liechtenstein and the Kunstmuseum Basel. Munich: Prestel, 2006. ISBN 3-7913-3598-7
• Macfall, Haldane. "A History of Painting: The Renaissance in the North and the Flemish Genius Part Four". Whitefish, Montana: Kessinger Publishing, 2004. 15. ISBN 1-4179-4509-5
• Pächt, Otto. Van Eyck and the Founders of Early Netherlandish Painting. New York: Harvey Miller, 1994. ISBN 1-872501-81-8
• Panofsky, Erwin. Early Netherlandish Painting. London: Harper Collins, 1971. ISBN 0-06-430002-1
• Smith, Jeffrey. The Northern Renaissance (Art and Ideas). London: Phaidon Press, 2004. ISBN 0-7148-3867-5
• Thomas Köster, with contributions by Lars Röper. 50 Artists You Should Know. Munich - Berlin - London - New York: Prestel, 2006. ISBN 3-7913-3716-5

 

Η Βικιθήκη έχει το κείμενο a Encyclopædia Britannica, 11η έκδοση (1911), για το λήμμα Γιαν βαν Άικ.

• Η Παναγία με το Θείο Βρέφος (Μουσείο του Λούβρου), λεπτομερής ανάλυση
• Κέντρο Μελέτης έργων του 15ου αι. από τις Κάτω Χώρες^{[νεκρός σύνδεσμος]}
• Πινακοθήκη με έργα του βαν Άικ από το MuseumSyndicate
• Η Αγία Τράπεζα της Γάνδης σε 100 δις. πίξελ