Βανουάτου: χώρα στην Ωκεανία

Το Βανουάτου (γαλλικά: République de Vanuatu, αγγλικά: Republic of Vanuatu, Μπισλάμα: Ripablik blong Vanuatu, παλαιότερη ονομασία Νέες Εβρίδες) είναι αρχιπέλαγος που βρίσκεται στον νότιο Ειρηνικό, 1000 χλμ. δυτικά των νησιών Φίτζι. Από τα 82 νησιά του αρχιπελάγους του Βανουάτου τα δύο μεγαλύτερα είναι το Εσπίριτου Σάντου και το Μαλακούλα. Δύο από τα νησιά, τα Μάθιου και Χάντερ, διεκδικούνται και από τη Νέα Καληδονία. Η πρωτεύουσα της χώρας είναι η Πορτ Βίλα και βρίσκεται στο Εφάτε. Από το 1906, οι τότε Νέες Εβρίδες τελούσαν υπό κοινή αγγλογαλλική διοίκηση ως το 1980, οπότε το Βανουάτου απέκτησε την ανεξαρτησία του. Ο πληθυσμός της χώρας ανέρχεται σε 300.019 κατοίκους, σύμφωνα με την απογραφή του 2020. Οι 113 γλώσσες που χρησιμοποιούνται στα νησιά του Βανουάτου κατατάσσουν τη χώρα ανάμεσα σε αυτές με τη μεγαλύτερη γλωσσική ποικιλία.

Δημοκρατία του Βανουάτου Ripablik blong Vanuatu République de Vanuatu Republic of Vanuatu
Σημαία Εθνόσημο
Εθνικό σύνθημα: "Long God yumi stanap" (Στον Θεό στηριζόμαστε)
Εθνικός ύμνος: Yumi, Yumi, Yumi (Εμείς, Εμείς, Εμείς)
Πρωτεύουσα και μεγαλύτερη πόλη	Πορτ Βίλα 17°44′25″S 168°19′15″E / 17.74028°S 168.32083°E / -17.74028; 168.32083 (Πορτ Βίλα)
Επίσημες γλώσσες	Αγγλικά Γαλλικά Μπισλάμα
Πολίτευμα	Κοινοβουλευτική Δημοκρατία
Πρόεδρος Πρωθυπουργός	Νικενίκε Βουρομπαράβου Σαρλό Σαλουάι
Ανεξαρτησία από Γαλλία και Ηνωμένο Βασίλειο Ισχύον Σύνταγμα	30 Ιουλίου 1980
Έκταση  • Σύνολο  • % Νερό Ακτογραμμή	12.189 km2 (161η) αμελητέο 2.528 km
Πληθυσμός  • Απογραφή 2020   • Πυκνότητα	300.019 (185η)  24,6 κατ./km2 (197η)
ΑΕΠ (ΙΑΔ)  • Ολικό  (2016)  • Κατά κεφαλή	0,723 δισ. $ (174η)   2.631 $ (118η)
ΑΕΠ (ονομαστικό)  • Ολικό  (2016)  • Κατά κεφαλή	0,773 δισ. $ (174η)   2.814 $ (114η)
ΔΑΑ (2021)	0,607 (140η) – μεσαίος
Νόμισμα	Βάτου (VUV)
Ζώνη ώρας	(UTC +11)
Internet TLD	.vu
Οδηγούν στα	δεξιά
Κωδικός κλήσης	+678

Η προϊστορία της χώρας δεν είναι ακριβώς γνωστή. Αρχαιολογικά ευρήματα υποστηρίζουν την πιο κοινή θεωρία ότι στα νησιά έφτασαν πρώτοι λαοί που ομιλούσαν τις αυστραλονησιακές γλώσσες. Αυτό έγινε περίπου πριν από 4.000 χρόνια. Έχουν βρεθεί αγγεία από πηλό που ανάγονται στο 1.300- 1.100 π.Χ..

Το πρώτο νησί του αρχιπελάγους στο οποίο έφτασαν οι Ευρωπαίοι ήταν το Εσπίριτου Σάντο, όταν το 1606 έφτασε εκεί ο Πορτογάλος εξερευνητής, Πέδρο Φερνάντες ντε Κιρός. Οι Ευρωπαίοι δεν επέστρεψαν παρά μόνο το 1768, όταν ο Λουί Αντουάν ντε Μπουγκενβίλ ανακάλυψε ξανά τα νησιά. Το 1774 μετονομάστηκαν σε Νέες Εβρίδες από τον Τζέιμς Κουκ. Το όνομα αυτό είχαν ως την ανεξαρτησία τους, το 1980.

Τη δεκαετία του 1860 ιδιοκτήτες φυτειών από την Αυστραλία, τα Φίτζι, τη Νέα Καληδονία και τα νησιά Σαμόα, ξεκίνησαν δουλεμπόριο στην περιοχή. Αυτό ονομάστηκε blackbirding. Την ίδια εποχή Καθολικοί και Προτεστάντες ιεραπόστολοι έφτασαν στα νησιά και στη συνέχεια έποικοι, με σκοπό να καλλιεργήσουν βαμβάκι. Έπειτα από την κατάρρευση των διεθνών τιμών στο τελευταίο, οι έποικοι άλλαξαν καλλιέργειες (καφές, κακάο, μπανάνες, κοκοφοίνικες). Το 1882 ιδρύθηκε η Καληδονική Εταιρεία Νέων Εβρίδων. Σύντομα, οι Γάλλοι ξεπέρασαν σε αριθμό τους Βρετανούς στα νησιά.

Τα γαλλικά και τα βρετανικά συμφέροντα στο νησί αποτέλεσαν αιτία να κινηθούν οι δύο μεγάλες δυνάμεις σε προσάρτηση του εδάφους. Το 1906 όμως συμφώνησαν σε κοινή διοίκηση, που ήταν μοναδικός τύπος διακυβέρνησης με αυτόνομα κυβερνητικά συστήματα, τα οποία συνενώθηκαν σε ένα δικαστήριο. Απαγορεύτηκε στους Μελανήσιους να αποκτήσουν υπηκοότητα αγγλική ή γαλλική.

Τη δεκαετία του 1940 η συγκυβέρνηση αυτή άρχισε να αντιμετωπίζει προκλήσεις. Ο εθνικισμός αυξήθηκε μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο στα νησιά, εξαιτίας της έλευσης των Αμερικανών, οι οποίοι ήταν σχετικά πλούσιοι. Η πίστη σε ένα μυθολογικό άτομο, με το όνομα Τζον Φραμ ήταν η βάση για μια αυτόχθονη αίρεση, που εξελίχθηκε σε θρησκεία μαζί και σε πολιτικό κόμμα.

Τη δεκαετία του 1970 ιδρύθηκε το πρώτο πολιτικό κόμμα με την ονομασία Εθνικό Κόμμα Νέων Εβρίδων. Συνιδρυτής του ήταν ο μετέπειτα πρωθυπουργός, Γουόλτερ Λίνι. Το κόμμα μετονομάστηκε σε Vanua'aku Pati το 1974 και πίεζε για ανεξαρτησία. Τελικά, η ανεξάρτητη δημοκρατία του Βανουάτου δημιουργήθηκε στις 30 Ιουλίου του 1980.

Τη δεκαετία του ' 90 η χώρα γνώρισε πολιτική αστάθεια. Το 1996 έγινε αποτυχημένη απόπειρα πραξικοπήματος από την Κινητή Δύναμη του Βανουάτου, μία παραστρατιωτική οργάνωση, εξαιτίας διαμάχης για τις πληρωμές. Την περίοδο της διακυβέρνησης από τον Μαξίμ Καρλότ Κορμάν ήρθαν στο φως καταγγελίες για διαφθορά. Από το 1997 διεξάγονταν συνεχείς εκλογές. Ο Μπόλντουιν Λόνσντεϊλ εξελέγη πρόεδρος και ανέλαβε καθήκοντα τον Σεπτέμβριο του 2014.

Τα 65 από τα συνολικά 82 νησιά του αρχιπελάγους κατοικούνται. Μεγαλύτερες πόλεις είναι η Πορτ Βίλα και η Λουγκανβίλ. Υψηλότερο σημείο της χώρας είναι στο όρος Ταμπουεμασάνα, στα 1.879 μ..

Το κλίμα είναι υποτροπικό, με 9 μήνες ζέστη με λίγες βροχές και την πιθανότητα κυκλώνων και 3-4 μήνες ξηρό και δροσερό καιρό, με χαρακτηριστικό τους ανέμους από τα νοτιοανατολικά. Από τον Μάιο έως τον Οκτώβριο πνέουν οι αλληγείς άνεμοι. Η περίοδος βροχοπτώσεων είναι σημαντική, με τις βροχές να πέφτουν κάθε μήνα. Οι υγρότεροι και θερμότεροι μήνες είναι από τον Δεκέμβριο έως τον Απρίλιο, οπότε είναι και η περίοδος των κυκλώνων. Από τον Ιούνιο μέχρι τον Νοέμβριο επικρατεί ξηρασία.

 

Ο πληθυσμός της χώρας είναι 300.019, σύμφωνα με την απογραφή του 2020. Το προσδόκιμο ζωής στο σύνολο του πληθυσμού, σύμφωνα με εκτιμήσεις του 2019 του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας ήταν 65,3 χρόνια (62,7 χρόνια οι άνδρες και 68,3 οι γυναίκες).

Το πολίτευμα είναι κοινοβουλευτική δημοκρατία, με αρχηγό κυβέρνησης τον πρωθυπουργό, στα πλαίσια ενός πολυκομματικού συστήματος. Η εκτελεστική εξουσία ασκείται από την κυβέρνηση, ενώ η νομοθετική από την κυβέρνηση και το Κοινοβούλιο. Η Δικαιοσύνη είναι ανεξάρτητη από την κυβέρνηση και το Κοινοβούλιο. Η κυβέρνηση και η κοινωνία τείνουν να διαχωρίζονται σε γλωσσολογικές – γαλλικές και αγγλικές- γραμμές. Η σύσταση κυβερνήσεων συνασπισμού, ωστόσο, αποδεικνύεται δυσχερής τα τελευταία χρόνια, εξαιτίας των διαφορών ανάμεσα στους αγγλόφωνους και στους γαλλόφωνους. Δικαίωμα ψήφου στις εκλογές έχουν όσες και όσοι είναι ηλικίας 18 ετών και άνω.

 

Από το 1994 η νησιωτική χώρα υποδιαιρείται σε 6 επαρχίες.

1. Μαλάμπα
2. Πενάμα
3. Σανμά
4. Σέφα
5. Ταφέα
6. Τόρμπα

Η Αυστραλία βοηθά και στην αστυνομική δύναμη στη χώρα, η οποία διαθέτει και μία παραστρατιωτική πτέρυγα. Ο στρατός της χώρας είναι μικρές κινητές μονάδες από 300 εθελοντές. Η Αστυνομία - Vanuatu Police Force (VPF) συμπεριλαμβάνει την Κινητή Δύναμη του Βανουάτου (Vanuatu Mobile Force, VMF).

Γενικά, το κράτος θεωρείται υγιεινό για να ζήσει κανείς σε αυτό. Δεν υπάρχουν καθόλου επικίνδυνα έντομα και ερπετά, στο νερό και στη στεριά. Επίσης, απουσιάζουν από τη χώρα οι σοβαρές τροπικές ασθένειες ή έχουν τεθεί υπό έλεγχο. Οι αυτόχθονες πληθυσμοί αντιμετωπίζουν πρόβλημα με την ελονοσία.

Στην Πορτ Βίλα και σε τρία άλλα κέντρα, υπάρχουν παραρτήματα του Πανεπιστημίου του Νοτίου Ειρηνικού, ενός εκπαιδευτικού ιδρύματος του οποίου ιδιοκτήτες είναι 12 χώρες του Ειρηνικού. Οι σχολές που είναι στην Πορτ Βίλα είναι γνωστές ως Emalus Campus και εκεί στεγάζεται η Νομική Σχολή του εν λόγω Πανεπιστημίου.

Η οικονομία της νησιωτικής χώρας βασίζεται πρώτιστα στη γεωργία. Το 65% του συνολικού πληθυσμού είναι γεωργοί και περισσότερο ασχολούνται με την καλλιέργεια κόπρας αλλά και κάβας (kava). Η τελευταία είναι πιο επικερδής και έχει αποτέλεσμα πολλοί αγρότες να εγκαταλείπουν τις καλλιέργειες φρούτων και λαχανικών. Αντί αυτών, καλλιεργούν kava και με τα χρήματα που κερδίζουν αγοράζουν τρόφιμα. Ο τουρισμός και η κτηνοτροφία επίσης συνεισφέρουν στα έσοδα της χώρας. Το 1997 επισκέφθηκαν το κράτος 50.000 επισκέπτες. Τα αποθέματα ορυκτών και η αλιεία δεν επαρκούν για την οικονομική ανάπτυξη.
Από την άλλη μεριά, το Βανουάτου είναι φορολογικός παράδεισος και μόλις το 2008 συμμορφώθηκε με τα διεθνή πρότυπα έπειτα από πιέσεις κρατών όπως η Αυστραλία, για πάταξη της φοροδιαφυγής. Υφίσταται Φόρος Προστιθέμενης Αξίας σε κάποια αγαθά της τάξης του 12,5%. Εξαιτίας των φορολογικών διευκολύνσεων μεγάλος αριθμός πλοιοκτητριών εταιρειών χρησιμοποιεί τη σημαία της χώρας, ως σημαία ευκαιρίας. Στο νησιωτικό κράτος δεν υφίστανται πολλοί φόροι και γι' αυτό πολλές εταιρείες ανταλλαγής αρχείων, όπως η Kazaa και η WINMX ξεκίνησαν να λειτουργούν με έδρα το Βανουάτου.

Προβλήματα για την οικονομία αποτελούν οι συχνοί σεισμοί, οι κυκλώνες και οι μεγάλες αποστάσεις μεταξύ των νησιών. Τον Νοέμβριο του 1999 σημειώθηκε ισχυρός σεισμός και ακολούθησε τσουνάμι, προξενώντας εκτεταμένες καταστροφές στο βόρειο Νησί της Πεντηκοστής. Τον Ιανουάριο του 2002 άλλος ισχυρός σεισμός προκάλεσε καταστροφές στην Πορτ Βίλα και ακολουθήθηκε επίσης από τσουνάμι. Στις 2 Αυγούστου του 2007 τα νησιά σείστηκαν από δόνηση 7,2 βαθμών της κλίμακας Ρίχτερ. Επίσης, οι εξαγωγές του Βανουάτου είναι λίγες. Το κατά κεφαλήν ΑΕΠ αυξήθηκε λιγότερο από 3%, κατά μέσον όρο, στη δεκαετία του 1990. Στα μέσα του 2002 η κυβέρνηση αύξησε τις προσπάθειες για αύξηση του τουριστικού ρεύματος στα νησιά. Κυριότεροι προμηθευτές εξωτερικής βοήθειας είναι η Αυστραλία και η Νέα Ζηλανδία. Εθνικό νόμισμα είναι το Βάτου.

Η οδήγηση γίνεται στα δεξιά.

Ο πληθυσμός του Βανουάτου είναι 221.506. Οι περισσότεροι από αυτούς ζουν στην ύπαιθρο, ενώ δεκάδες χιλιάδες ζουν στην Πορτ Βίλα και στη Λουγκανβίλ. Οι κάτοικοι, που ονομάζονται Ni-Vanuatu είναι στην πλειοψηφία τους (98,5%) μελανησιακής καταγωγής, ενώ οι υπόλοιποι είναι ένα μείγμα από Ευρωπαίους, Ασιάτες και κατοίκους από άλλα νησιά του Ειρηνικού. Τρία νησιά ιστορικά κατοικήθηκαν από τους Πολυνήσιους. Περίπου 2.000 κάτοικοι ζουν και εργάζονται στη Νέα Καληδονία. Το 2006 το Νέο Οικονομικό Ίδρυμα και οι Φίλοι της Γης (περιβαλλοντική οργάνωση) κατέταξαν το Βανουάτου ως το ευτυχέστερο μέρος για να ζήσει κανείς ανάμεσα σε 178 κράτη σε όλο τον κόσμο, χρησιμοποιώντας τον Δείκτη Ευτυχισμένου Πλανήτη (Happy Planet Index).

Αναφορικά με τις γλώσσες, τρεις είναι οι επίσημες στη χώρα: τα αγγλικά, τα γαλλικά και η μπισλάμα.

Η τελευταία είναι πίτζιν διάλεκτος και σήμερα κρεολική σε αστικές περιοχές. Αυτό σημαίνει ότι συνδυάζει τη μελανησιακή γραμματική με το αγγλικό λεξιλόγιο. Πρόκειται για τη μόνη γλώσσα που ομιλούν και κατανοούν οι περισσότεροι από τους κατοίκους του Βανουάτου και την έχουν ως δεύτερη γλώσσα (lingua franca). Επιπρόσθετα ομιλούνται 113 ιθαγενείς γλώσσες. Μόλις 2.000 ομιλητές ανά γλώσσα είναι ο μέσος όρος στη χώρα, ένας από τους υψηλότερους στον πλανήτη. Όλες αυτές οι γλώσσες ανήκουν στην αυστραλονησιακή οικογένεια γλωσσών.

Κυρίαρχη θρησκεία στο κράτος είναι ο χριστιανισμός. Οι Πρεσβυτεριανοί αποτελούν το ένα τρίτο του συνολικού πληθυσμού, ενώ κοινά δόγματα είναι αυτά των Ρωμαιοκαθολικών (15% του συνολικού χριστιανικού πληθυσμού) και των Αγγλικανών (επίσης 15%). Υπάρχουν επίσης Αντβεντιστές της Έβδομης Ημέρας, Μάρτυρες του Ιεχωβά (547 μέλη), και Μορμόνοι της Εκκλησίας του Ιησού Χριστού των Αγίων των Τελευταίων Ημερών (6.103 μέλη) και πολλές άλλες θρησκευτικές σέκτες και δόγματα.

Στο νησί Τάνα, ακόμα και σήμερα αφθονούν οι οπαδοί του Τζον Φραμ, που είναι δημοφιλής αίρεση ανάμεσα στα μέλη του Κοινοβουλίου, ενώ υπάρχει και το Κίνημα του Πρίγκιπα Φιλίππου, οι οπαδοί του οποίου λατρεύουν τον Πρίγκιπα Φίλιππο, δούκα του Εδιμβούργου. Οι χωρικοί της φυλής Γιαοχάνεν πίστευαν στον αρχαίο μύθο για έναν γιο του πνεύματος των βουνών με δέρμα χρώματος κίτρινου, ο οποίος θα ταξίδευε περί τους ωκεανούς για να παντρευτεί την αγαπημένη του. Όταν λοιπόν ο πρίγκιπας Φίλιππος επισκέφθηκε το νησί με τη νέα σύζυγό του, Ελισάβετ, ο ίδιος ταίριαζε στον μύθο και οι νησιώτες τον λάτρεψαν και ακόμα και σήμερα τον λατρεύουν σαν θεό.

Περίπου 200 άτομα έχουν προσηλυτιστεί στο Ισλάμ, αρχικά από τον Ναγκάνμπα, που ήταν αρχικά Χριστιανός ιεραπόστολος.

 

Οι επιδράσεις από τους αυτόχθονες αλλά και από τα άλλα κράτη κατέστησαν το Βανουάτου μια χώρα με πολιτιστική ποικιλία. Στα βόρεια, ο πλούτος ορίζεται από το πόσο κάποιος μπορεί να προσφέρει. Σύμβολο πλούτου θεωρούνται τα γουρούνια, ειδικά αυτά με τους γυριστούς χαυλιόδοντες. Στο κέντρο της νησιωτικής χώρας, κυριαρχούν περισσότερο παραδοσιακά πολιτιστικά συστήματα της Μελανησίας. Στον Νότο έχει αναπτυχθεί ένα σύστημα απονομής αξιωμάτων και συναφών προνομίων.

Οι νεαροί άνδρες υποβάλλονται σε διάφορες τελετές ενηλικίωσης και συχνά σε αυτές συμπεριλαμβάνεται η περιτομή.

Τα περισσότερα χωριά έχουν ένα σημείο συνάντησης γα τους άνδρες και μέρος για να πιουν κάβα. Αυτό το μέρος λέγεται νακαμάλ (nakamal). Στα χωριά υπάρχουν επίσης περιοχές (τομείς) αποκλειστικά για καθένα από τα δύο φύλα. Υπάρχουν μάλιστα ειδικοί χώροι για τις γυναίκες, όπου πηγαίνουν για όσο χρονικό διάστημα έχουν περίοδο.

Η παραδοσιακή μουσική του Βανουάτου υπάρχει ακόμα στις αγροτικές περιοχές της νησιωτικής χώρας. Τα μουσικά όργανα περιλαμβάνουν σχεδόν αποκλειστικά κρουστά με διαφορετικό σχήμα και μέγεθος, γκονγκ, όπως επίσης και κρόταλα. Στη διάρκεια του 20ού αιώνα ένα ακόμα μουσικό είδος που έγινε δημοφιλές είναι η μουσική ορχήστρας εγχόρδων (string band). Αυτή περιλαμβάνει κιθάρες, ουκουλέλε και δημοφιλή τραγούδια. Πιο σύγχρονα είδη μουσικής είναι η μουσική ζουκ (zouk) και η ρέγκετον (reggaeton). Η τελευταία είναι παραλλαγή της χιπ χοπ στα ισπανικά και παίζεται ειδικά από τα νυχτερινά κέντρα στο Βανουάτου, όπου συχνάζουν τουρίστες και άτομα από χώρες της Δύσης.

Ελάχιστοι είναι οι επιφανείς συγγραφείς που έχουν καταγωγή από το Βανουάτου. Ωστόσο, η αγωνίστρια για τα γυναικεία δικαιώματα, Γκρέις Μέρα Μολίσα, που πέθανε το 2002, απέκτησε διεθνή φήμη για τα περιγραφικά της ποιήματα.

Το πιο δημοφιλές άθλημα στο αρχιπέλαγος είναι το κρίκετ. Υπάρχουν 8.000 εγγεγραμμένοι παίκτες του αθλήματος. Τα αθλήματα διαχωρίζονται αναφορικά με την προτίμηση με βάση το φύλο, Η πετοσφαίριση θεωρείται γενικά γυναικείο άθλημα, ενώ το ποδόσφαιρο παίζεται σχεδόν αποκλειστικά από άνδρες.

Η κουζίνα του Βανουάτου (aelan kakae) περιλαμβάνει ψάρι, ρίζες λαχανικών, όπως τάρο και γλυκοπατάτες, φρούτα και λαχανικά. Οι περισσότερες οικογένειες στα νησιά καλλιεργούν λαχανικά σε κήπους, με σκοπό την εγχώρια κατανάλωση. Είναι σπάνια η έλλειψη τροφής. Σχεδόν όλο τον χρόνο αφθονούν οι παπάγιες, οι ανανάδες, τα μάνγκο και οι γλυκοπατάτες. Το γάλα από καρύδα και η κρέμα από καρύδα χρησιμοποιούνται για να νοστιμίσουν πολλά φαγητά. Τα περισσότερα φαγητά μαγειρεύονται σε πέτρες ή με βράσιμο και έπειτα στον ατμό. Ελάχιστα φαγητά τηγανίζονται.

Το Βανουάτου είναι μέλος οργανισμών όπως η Ασιατική Τράπεζα Ανάπτυξης, η Παγκόσμια Τράπεζα, το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, ο Διεθνής Οργανισμός Γαλλοφωνίας και η Κοινοπολιτεία των Εθνών.

Από το 1980 το μεγαλύτερο μέρος της οικονομικής βοήθειας προς το κράτος χορηγούν οι Αυστραλία, Ηνωμένο Βασίλειο, Γαλλία και Νέα Ζηλανδία. Το 2005 το Ηνωμένο Βασίλειο σταμάτησε να προσφέρει βοήθεια προς τα νησιά.

• Φορολογικός παράδεισος

• Διαδραστικοί χάρτες
• Κυβέρνηση
• «In pictures: Vanuatu volcano». BBC News. 2005-12-08. http://news.bbc.co.uk/2/hi/in_pictures/4510982.stm#. Ανακτήθηκε στις 2008-08-05. 
• Βανουάτου στο Curlie