Έλληνες Της Αιγύπτου

Είχαν μια ιδιαίτερα ακμάζουσα παρουσία στη χώρα κατά την κλασική αρχαιότητα, ρωμαϊκή και πρωτοβυζαντινή περίοδο, και κατόπιν από τον 19ο αιώνα έως τη δεκαετία του 1960. Οι σύγχρονοι Αιγυπτιώτες για εκατό και πλέον χρόνια απολάμβαναν μεγάλη οικονομική και πολιτική ισχύ ενώ έπαιξαν πρωταγωνιστικό ρόλο στον εκσυγχρονισμό και την εκκοσμίκευση της χώρας. Ο πληθυσμός και η αίγλη της κοινότητας αποκορυφώθηκε περίπου το 1940, όποτε και αριθμούσε γύρω στα 250.000 άτομα. Η έλευση του καθεστώτος Νάσερ το 1953 και οι αντιδυτικές μεταρρυθμίσεις που εφάρμοσε ήταν καταστροφικές για τους Αιγυπτιώτες και τους ανάγκασε να εγκαταλείψουν τη χώρα. Σήμερα η κοινότητα αριθμεί γύρω στα 9.000 μέλη, συγκεντρωμένα κυρίως στην Αλεξάνδρεια και το Κάιρο.

Έλληνες της Αιγύπτου

Οι μαθητές της Αμπετείου σχολής στο Κάιρο, 1954.
Συνολικός πληθυσμός
[ασαφές]
Γλώσσες
Ελληνικά, Αραβικά, Γαλλικά, Ιταλικά, Αγγλικά
Θρησκεία
κυρίως Χριστιανοί Ορθόδοξοι με ομάδες Σουνιτών Μουσουλμάνων και Ιουδαϊστών

 

Η σχέση ανάμεσα στον αιγυπτιακό και ελληνικό πολιτισμό χρονολογείται χιλιάδες χρόνια πριν. Οι Έλληνες ζούσαν στην Αίγυπτο ήδη από τα αρχαία χρόνια, με τον Ηρόδοτο ο οποίος επισκέφτηκε την Αίγυπτο τον 4ο αιώνα π.Χ. να αναφέρει πως οι Έλληνες ήταν μια από τις πρώτες ομάδες ξένων που είχαν ζήσει ποτέ στη χώρα. Ο Διόδωρος ο Σικελιώτης αναφέρει πως η μυθολογική Ρόδια Ακτίς, έκτισε την πόλη της Ηλιουπόλεως πριν από τον μεγάλο κατακλυσμό, και με τον ίδιο τρόπο οι Αθηναίοι έκτισαν την Σαΐδα, και ενώ όλες οι Ελληνικές πόλεις καταστράφηκαν κατά τον κατακλυσμό -πιθανή αναφορά στη Μινωική έκρηξη-, οι Ελληνικές πόλεις της Αιγύπτου επέζησαν.

Πρώτες Ελληνικές αποικίες

Σύμφωνα με τον Ηρόδοτο (Β. 154), ο φαραώ Ψαμμύτιχος Α´ (664–610 π.Χ.) τοποθέτησε μια φρουρά ξένων μισθοφόρων στη Δάφνη, κυρίως Κάρες και Έλληνες της Ιωνίας.

Τον 7ο αιώνα π.Χ., η πόλη της Ναυκράτιδος ιδρύθηκε στην Αρχαία Αίγυπτο. Ήταν τοποθετημένη στην Κανώπιαια διακλάδωση του Νείλου ποταμού, 72 χιλιόμετρα από την ανοικτή θάλασσα. Ήταν η πρώτη, και για το μεγαλύτερο μέρος της πρώιμης ιστορίας της, η μοναδική μόνιμη Ελληνική αποικία στην Αίγυπτο -εξαιρώντας αυτές της γειτονικής Κυρήνης-, έχοντας τον ρόλο του συνδετικού κρίκου στη συμβίωση και ανταλλαγή στοιχείων του Ελληνικού με τον Αιγυπτιακό πολιτισμό.

Την ίδια περίπου περίοδο, η πόλη του Ηρακλείου της Αιγύπτου, η πλησιέστερη προς της θάλασσα, εξελίχθηκε σε ένα σημαντικό λιμάνι του Ελληνικού εμπορίου. Εκεί στεγάζονταν και ο διάσημος ναός του Ηρακλή. Η πόλη βυθίστηκε στη θάλασσα κατά τη διάρκεια σεισμού, όμως ανακαλύφθηκε πρόσφατα.

Από τον καιρό του Ψαμμύτιχου και έπειτα, οι Ελληνικοί μισθοφορικοί στρατοί διαδραμάτισαν ένα σημαντικό ρόλο σε κάποιους από τους πολέμους της Αιγύπτου. Ένας από αυτούς τους στρατούς ήταν και αυτός του Μέντωρα του Ροδίου, καθώς και αυτός του Φάνη της Αλικαρνασσού.

Ελληνιστική περίοδος

Ο Μέγας Αλέξανδρος κατέκτησε την Αίγυπτο κατά το πρώιμο στάδιο των εκστρατειών του, η οποία βρισκόταν υπό τον έλεγχο των Περσών την εποχή εκείνη και παραδόθηκε χωρίς μάχη. Σεβάστηκε τις φαραωνικές θρησκείες και τις τοπικές παραδόσεις και έθιμα, και ανακηρύχθηκε από το Αιγυπτιακό ιερατείο ως Φαραώ της Αιγύπτου. Ίδρυσε την πόλη της Αλεξάνδρειας, και μετά τον θάνατο του το 323 π.Χ., όταν η γιγαντιαία αυτοκρατορία του διανεμήθηκε στους διαδόχους του με τη Συμφωνία της Βαβυλώνας, η Αίγυπτος δόθηκε στον Πτολεμαίο.

Ο Πτολεμαίος νομιμοποίησε την κυριαρχία του αποκτώντας το σώμα του Αλέξανδρου το 321 π.Χ., αποκτώντας το από την πομπή που το μετέφερε προς τη Μακεδονία, και το τοποθέτησε σε ένα χρυσό φέρετρο αρχικά στη Μέμφιδα και κατόπιν στην Αλεξάνδρεια. Ο τάφος του Μεγάλου Αλεξάνδρου ήταν ένα από τα πιο διάσημα θεάματα της πόλης για πολλά χρόνια, μέχρι που τα ίχνη του χάθηκαν τον 3ο αιώνα μ.Χ..

 

Ο αρχικός στόχος του Πτολεμαίου ήταν να σταθεροποιήσει τα σύνορα του νεόκτιστου βασιλείου του, κάτι που οδήγησε σε πολλούς και μακρόχρονους πολέμους με τους Διαδόχους του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Κατά καιρούς, το Πτολεμαϊκό βασίλειο είχε την Παλαιστίνη, Κύπρο, διάφορα νησιά του Αιγαίου, ακόμα και περιοχές της ηπειρωτικής Ελλάδας. Με τη λήξη των πολέμων, έγινε και επίσημα ο Φαραώ της Αιγύπτου το 306 π.Χ.. Το 285 π.Χ. όταν και παραιτήθηκε από τον θρόνο σε μεγάλη ηλικία, και τον διαδέχτηκε ο γιος του, η Πτολεμαϊκή κυριαρχία ήταν σταθερή.

Οι διάδοχοι του Πτολεμαίου, αποτέλεσαν την τελευταία βασιλική δυναστεία της Αιγύπτου, μια ένδοξη δυναστεία, με έντονη την ελληνική χροιά, και πρωτεύουσα την πόλη της Αλεξάνδρειας. Ο Πτολεμαίος και οι απόγονοι του σεβάστηκαν τις Αιγυπτιακές παραδόσεις, και τις χρησιμοποίησαν προς το δικό τους όφελος, και η Αλεξάνδρεια έγινε το εμπορικό κέντρο του Ελληνιστικού κόσμου και η πνευματική πηγή των τεχνών και των επιστημών. Ο Φάρος της Αλεξάνδρειας, κατά την κυριαρχία του Πτολεμαίου Β´ ήταν ένα από τα Επτά Θαύματα του αρχαίου κόσμου, ενώ η βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας ήταν η μεγαλύτερη βιβλιοθήκη του κόσμου μέχρι τα διαδοχικά στάδια καταστροφής της, από Ρωμαίους, Χριστιανούς, και Άραβες.

Το τελευταίο μέλος των Ελλήνων Φαραώ, ήταν η Κλεοπάτρα ΣΤ´, η οποία αυτοκτόνησε το 30 π.Χ., ένα έτος μετά τη ναυμαχία του Ακτίου. Με την ήττα της, η Ρωμαϊκή αυτοκρατορία έγινε ο νέος κυρίαρχος της Αιγύπτου, καθώς και ολόκληρης της Μεσογείου, όπου και παρέμεινε για τους επόμενους έξι αιώνες.

Ρωμαϊκή περίοδος

 

Υπό τη Ρωμαϊκή κυριαρχία, το Ελληνικό στοιχείο παρέμεινε έντονο στην Αίγυπτο, και η γλώσσα που χρησιμοποιούνταν ήταν τα Ελληνικά -εκτός των διοικητικών και στρατιωτικών υποθέσεων όπου η επίσημη γλώσσα ήταν τα Λατινικά-. Έτσι κατά την Ελληνορωμαϊκή κυριαρχία, η Αίγυπτος φιλοξενούσε πολλούς Ελληνικούς οικισμούς, κυρίως περιμετρικά της Αλεξάνδρειας, αλλά και σε κάποιες άλλες πόλεις, όπου οι Έλληνες άποικοι ζούσαν δίπλα στους γηγενείς Αιγυπτίους.

Οι πρώτοι Έλληνες κάτοικοι του Φαγιούμ, ήταν βετεράνοι στρατιώτες και κληρούχοι -διακεκριμένοι ανώτεροι αξιωματικοί του στρατού- οι οποίοι τοποθετήθηκαν από τους βασιλείς των Πτολεμαίων στις νέες περιοχές. Οι αυτόχθονες Αιγύπτιοι επίσης μεταφέρθηκαν στο Φαγιούμ, από σχεδόν όλη τη χώρα, κυρίως το Δέλτα του Νείλου, Άνω Αίγυπτο, Οξύρρυνγχο, και Μέμφιδα, για να εργαστούν στην απαλλοτρίωση της γης, όπως φανερώνεται από τις προσωπικές ονομασίες τους, τοπικά έθιμα και ανακαλυφθέντες παπύρους. Εκτιμάται πως έως και 30 τοις εκατό του πληθυσμού του Φαγιούμ ήταν Έλληνες κατά την Πτολεμαϊκή περίοδο, με το υπόλοιπο να αποτελείται από Αιγύπτιους. Με την έλευση των Ρωμαίων, το μεγάλο μέρος του Ελληνικού πληθυσμού αποτελούνταν πλέον από εξελληνισμένους Αιγύπτιους ή κάτοικους με Ελληνοαιγυπτιακή καταγωγή. Κατά την εποχή του Ρωμαίου αυτοκράτορα Καρακάλλα τον 2ο αιώνα π.Χ., ο μόνος τρόπος να ξεχωρίσει κάποιος τους Έλληνες της Αλεξάνδρειας από τους γηγενείς Αιγύπτιους, ήταν από τον τρόπο ομιλίας τους.

Συχνά θεωρείται πως οι προσωπογραφίες του Φαγιούμ αναπαριστούν τους Έλληνες αποίκους της Αιγύπτου, ωστόσο υποστηρίζεται πως είναι πιο ακριβές να ειπωθεί πως αναπαριστούν την περίπλοκη σύνθεση του κυρίαρχου Αιγυπτιακού πολιτισμού και αυτή της προνομιούχας Ελληνικής άνω τάξης της πόλης. Έχει υποστηριχτεί επίσης πως οι πρώτοι Έλληνες άποικοι παντρεύτηκαν γυναίκες από την τοπική κοινωνία και ακολούθησαν τις Αιγυπτιακές λατρευτικές δοξασίες, και μέχρι τον καιρό των Ρωμαίων, 3 αιώνες αργότερα, οι απόγονοι τους θεωρούνταν ως Αιγύπτιοι από τους Ρωμαίους, παρά τον αυτοπροσδιορισμό των ιδίων ως Έλληνες.

Η οδοντική μορφολογία των μουμιών που έχουν βρεθεί στο Φαγιούμ και χρονολογούνται στη Ρωμαϊκή περίοδο, συγκρίθηκε με αυτή των Αιγυπτιακών μουμιών πριν την έλευση των Μακεδόνων της Ελληνιστικής εποχής, και βρέθηκε πως είναι πολύ πιο κοντά στους αρχαίους Αιγύπτιους παρά στους Έλληνες ή άλλους Ευρωπαϊκούς πληθυσμούς. Πιθανώς αυτό να οφείλεται στον σημαντικό βαθμό επιμειξίας μεταξύ των Αιγυπτιακών και Ελληνικών πληθυσμών.

Άραβες

Με τον διαχωρισμό της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας σε Δυτική και Ανατολική (Βυζαντινή), η Αίγυπτος πέρασε στους Βυζαντινούς και οργανώθηκε σε επαρχία με τον τίτλο Διοίκηση Αιγύπτου το 381 μ.Χ., σχεδόν 250 χρόνια αργότερα όμως, σε μια περίοδο τριών ετών από το 639 έως το 642, η Μουσουλμανική κατάκτηση της Αιγύπτου έγινε σχετικά εύκολα από το Αραβικό χαλιφάτο και τη γενικότερη εξάπλωση του Ισλάμ στις αρχές του Μεσαίωνα, το οποίο έκανε την εμφάνιση του λίγες δεκαετίες νωρίτερα, και παρέμεινε υπό Αραβική διοίκηση από τότε. Μέρος των αυτοχθόνων Αιγυπτίων καθώς και σημαντικό μέρος των Ελλήνων της Αιγύπτου αποχώρησαν στα υπόλοιπα μέρη της Βυζαντινής αυτοκρατορίας, με αυτούς που επέλεξαν να μείνουν να πληρώνουν τον κεφαλικό φόρο σύμφωνα με τα έθιμα του Ισλάμ.

 

Οθωμανικό χαλιφάτο

Το 1517 η Αραβική Αίγυπτος κατακτήθηκε από την Οθωμανική αυτοκρατορία και έγινε επαρχία της, με τους Οθωμανούς να την κρατούν ως πλήρως ενσωματωμένη επαρχία του κράτους τους έως το 1867, ενώ κατόπιν με την παρέμβαση των Άγγλων κατέστη ανεξάρτητο προτεκτοράτο (Χεδιβάτο της Αιγύπτου) έως το 1914, οπότε έγινε ανεξάρτητο κράτος (σουλτανάτο).

Η επιρροή του ελληνικού πολιτισμού συνεχίστηκε και κατά το Οθωμανικό χαλιφάτο, όπου υπήρξαν πολλοί Οθωμανοί σουλτάνοι και πασάδες Ελληνικής καταγωγής. Ο πιο διάσημος ήταν ο Ραγίβ Πασάς ο οποίος έγινε πρωθυπουργός της Αιγύπτου, είχε γεννηθεί στην Ελλάδα από Έλληνες γονείς αλλά είχε παρθεί από τους Οθωμανούς σε μικρή ηλικία ως μέρος του παιδομαζώματος.

Κατά την περίοδο του 19ου αιώνα εμφανίζονται και οι πρώτοι οργανωμένοι Ελληνικοί σύνδεσμοι και σύλλογοι των Ελλήνων της Αιγύπτου και οι πρώτες σημαντικές προσωπικότητες του νεώτερου Ελληνισμού της Αιγύπτου (Καβάφης, Παρθένης και άλλοι), κάτι για το οποίο υπάρχουν γενικά λίγα στοιχεία από την περίοδο της Αραβικής κατάκτησης και μετά.

Ελληνικές κοινότητες

Το 1907 η επίσημη απογραφή κατέγραψε 62.973 Έλληνες στην Αίγυπτο. Έως το 1940 οι Έλληνες ανήλθαν στις 250.000. Η Ελληνική παροικία της Αλεξάνδρειας βρισκόταν γύρω από την εκκλησία και το μοναστήρι του Αγίου Σάββα. Στην ίδια περιοχή βρίσκονταν ένας ξενώνας για Έλληνες ταξιδιώτες, ένα ελληνικό νοσοκομείο και αργότερα ένα ελληνικό σχολείο. Ο ορθόδοξος επίσκοπος βρισκόταν στη Δαμιέττη στην εκκλησία του Αγίου Νικολάου.

Η ελληνική κοινότητα του Καΐρου ιδρύθηκε το 1856 -ως ίδρυση αναφέρεται η τοπική επίσημη οργάνωση της κοινότητας-, με την κοινότητα να είναι εδραιωμένη στις περιοχές Τζουόνια, Χαρέτ ελ Ρουμ (Δρόμος των Ελλήνων) και στη Χαμζάουι. Το πατριαρχείο βρισκόταν στη Χαρέτ ελ Ρουμ, κοντά στην εκκλησία του Αγίου Νικολάου. Το μοναστήρι του Αγίου Γεωργίου στο παλαιό Κάιρο υπάρχει ακόμη και περιβάλλεται από έναν ψηλό τοίχο, ενώ στην κορυφή του έχει ένα πέτρινο πύργο. Μέσα του υπάρχει ακόμα το ελληνικό νοσοκομείο, ένα σχολείο και ένας οίκος ευγηρίας.

Πέρα από τις Ελληνικές κοινότητες της Αλεξάνδρειας και του Καΐρου υπήρχαν και οι παρακάτω σημαντικές αριθμητικά Ελληνικές κοινότητες:

• Μανσούρα, ιδρύθηκε το 1860.
• Πορτ Σάιντ, ιδρύθηκε το 1870.
• Ζαγκαζίγκ, ιδρύθηκε το 1870.
• Τάντα, ιδρύθηκε το 1880.
• Σουέζ, ιδρύθηκε το 1888.

   

Υπήρχαν επίσης 15 άλλες μικρότερες κοινότητες, κυρίως γύρω από το Κάιρο και την Αλεξάνδρεια. Στην Άνω Αίγυπτο η αρχαιότερη Ελληνική κοινότητα είναι αυτή της Μίνιας, που ιδρύθηκε το 1862.

Η συνεισφορά του ελληνικού πληθυσμού στην οικονομική ζωή της Αιγύπτου ήταν ιδιαίτερα σημαντική. Οι πρώτες τράπεζες της Αιγύπτου δημιουργήθηκαν από Έλληνες, όπως η Τράπεζα της Αλεξανδρείας, ή η Αγγλοαιγυπτιακή τράπεζα (ιδιοκτησίας της οικογένειας Συναδινού) και η Γενική Τράπεζα της Αλεξανδρείας. Υπήρχαν επίσης πολλά Ελληνικά θέατρα και κινηματογράφοι. Οι κύριες ελληνικές εφημερίδες ήταν Τα Γράμματα, Ταχυδρόμος και Νέα Ζωή. Ήταν οι Έλληνες αγρότες αυτοί που πρώτοι με συστηματικό τρόπο και επιστημονικό σχεδιασμό οργάνωσαν την καλλιέργεια του βαμβακιού και του καπνού. Βελτίωσαν την ποσότητα και ποιότητα της παραγωγής και ήταν κυρίαρχοι στις μεγάλες εξαγωγές των προϊόντων αυτών. Διάσημες οικογένειες ήταν αυτές του Σαλβάγου, Μπενάκη, Ροδοκανάκη, Ζερβουδάκη, Τσανακλή και Καραβόπουλου. Οι ποικιλίες καπνού για την παραγωγή τσιγάρων ήταν ελληνικής παραγωγής, όπως στα τσιγάρα των αδερφών Κυριαζή (μάρκα Kyriazi frères), κάποτε πρώτα σε εξαγωγές.

Άλλοι τομείς της έντονης Ελληνοαιγυπτιακής εμπορικής δραστηριότητας ήταν η εστίαση, οινοπαραγωγή, αρωματικά σαπούνια, ξυλοτεχνία και η βιομηχανία της εκτύπωσης. Στην παραγωγή τροφίμων οι βιομηχανίες μακαρονιού του Μελαχροινού του Αντωνίου, τα Italia των αδελφών Οικονόμου, η μακαρονοποιία Ibis των Στ.Ζενιώδη - Χ.Αναστασιάδη και Π. Πουλίδη η οποία ήταν η πρώτη και η μοναδική η οποία παρήγαγε μακαρόνια για διαβητικούς -πατέντα η οποία δεν καταχωρήθηκε - από σιμιγδάλι καθώς και ήταν η πρώτη η οποία συσκεύασε τα προιόντας της σε κλειστά πακέτα και σακούλες του μισού κιλού σύμφωνα με τα ευρωπαικά πρότυπα, ήταν οι πλέον ευρέως γνωστές μακαρονοποιίες. Στην παραγωγή τυριού και βουτύρου οι Αργυρίου, Ρουσσόγλου και Παλαιορούτας. Σε σοκολάτες, μπισκότα και καραμέλες τα γνωστότερα ονόματα ήταν οι Δαλόγλου, Ρούσσος και Ρεπαπής. Ελαιόλαδο και παράγωγα ελαίου ο Ζερμπίνης που βρίσκονταν στο Καφρ ελ Ζαγιάτ.

Από την Ελληνική κοινότητα της Αιγύπτου προήλθαν επίσης πολλοί συγγραφείς, καλλιτέχνες, διπλωμάτες και πολιτικοί διεθνούς φήμης. Ο πιο διάσημος από αυτούς είναι ο ποιητής Κωνσταντίνος Καβάφης, καθώς και ο ζωγράφος Κωνσταντίνος Παρθένης.

Κατά τη διάρκεια των Βαλκανικών πολέμων στην Ελλάδα, οι ελληνικές κοινότητες της Αιγύπτου έστειλαν πολλούς εθελοντές, ίδρυσαν νοσοκομεία και φιλοξένησαν οικογένειες από την Ελλάδα. Κατά το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο πάνω από 7.000 Έλληνες της μειονότητας πολέμησαν με τους συμμάχους στη Μέση Ανατολή εναντίον των δυνάμεων του Άξονα, με τους νεκρούς στις τάξεις τους να ανέρχονται στους 142. Η οικονομική τους συνεισφορά έφτασε τα 2,5 δισεκατομμύρια Αιγυπτιακές λίρες.

Μετά την Κρίση του Σουέζ οι Βρετανοί και Γάλλοι εργάτες αποχώρησαν, ενώ οι Έλληνες έμειναν.

Οι μεγάλοι εθνικοί ευεργέτες

Η άνοδος της Ελληνικής αριστοκρατίας η οποία αποτελούνταν από πλούσιους βιομηχάνους, εμπόρους και τραπεζίτες οδήγησε στο μεγάλο κύμα του Ελληνοαιγυπτιακού φιλανθρωπισμού. Οι ευεργέτες αυτοί συνεισέφεραν σημαντικά ποσά για το κτίσιμο σχολείων, ακαδημιών, νοσοκομείων και ιδρυμάτων σε Αίγυπτο και Ελλάδα.

• Ο Μιχαήλ Τοσίτσας (γεννημένος στο Μέτσοβο αλλά κατόπιν κάτοικος Αλεξανδρείας, όπου και είχε τις επιχειρήσεις του), δώρησε μεγάλα ποσά για την ίδρυση του Πανεπιστημίου Αθηνών, το Αμαλιείο ορφανοτροφείο και το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο.
• Η σύζυγος του, Ελένη Τοσίτσα, δώρησε το οικόπεδο για τη δημιουργία του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου της Ελλάδος.
• Ο Γεώργιος Αβέρωφ (επίσης από το Μέτσοβο) βοήθησε οικονομικά στην κατασκευή του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου, και επίσης με την ίδρυση της Στρατιωτικής Σχολής Ευελπίδων, την αναμαρμάρωση του Παναθηναϊκού Σταδίου, τις Φυλακές Εφήβων και τη δωρεά του θωρηκτού Αβέρωφ στο Ελληνικό Πολεμικό Ναυτικό.
• Ο Εμμανουήλ Μπενάκης βοήθησε οικονομικά στην κατασκευή της Εθνικής Πινακοθήκης.
• Ο γιος του, Αντώνης Μπενάκης, ήταν ο ιδρυτής του μουσείου Μπενάκη.

Άλλοι μεγάλοι ευεργέτες ήταν οι Θεόδωρος και Θεοχάρης Κότσικας, Νέστορας Τσανακλής, Κωνσταντίνος Χωρέμης, Πηνελόπη Δέλτα, Πανταζής Βασσάνης και Βασίλης Σιβιτανίδης.

Αναχώρηση και Μετανάστευση

Η αναχώρηση των Ελλήνων από την Αίγυπτο ξεκίνησε τη δεκαετία του 1930-40 με τους εφαρμοστικούς νόμους που ψηφίστηκαν στην οικονομία της χώρας. Η δυνατότητα προσαρμογής των Ελλήνων στις νέες κοινωνικές και οικονομικές αλλαγές που ξεκινούν αυτή την περίοδο και συνεχίζονται και καθ' όλη τη διάρκεια της επόμενης δεκαετίας 1940-50 θα αποτελέσουν τη βασικότερη αιτία αναχώρησης και αναζήτησης νέας πατρίδας. Στατιστικές απογραφές των Κοινοτικών σχολείων της αντίστοιχης περιόδου επιβεβαιώνουν πώς το συγκεκριμένο χρονικό διάστημα ξεκινά η εθελούσια αναχώρηση και μετανάστευση των Ελλήνων της Αιγύπτου.

Ο εκτοπισμός των Ελλήνων από την Αίγυπτο ξεκίνησε κατά τη διάρκεια της Αιγυπτιακής επανάστασης του 1952 και συνεχίστηκε και μετά από αυτή. Με την ανάδειξη του νέου κυρίαρχου καθεστώτος του Γκαμάλ Αμπντέλ Νάσερ, η άνοδος του Παναραβισμού και εθνικισμού, και η εθνικοποίηση των πολλών βιομηχανιών που ακολούθησε από το 1957 και αργότερα, έκανε πολλούς χιλιάδες Έλληνες να εγκαταλείψουν τη χώρα. Πολλοί από αυτούς μετανάστευσαν στην Αυστραλία, Ηνωμένες Πολιτείες, Καναδά, Βραζιλία,Νότιο Αφρική, Δυτική Ευρώπη, και Ελλάδα.

Ως συνέπεια, πολλά Ελληνικά σχολεία, εκκλησίες, μικρές κοινότητες και ιδρύματα τερμάτισαν τη λειτουργία τους. Η διακυβέρνηση του Νάσερ ήταν μια μεγάλη καταστροφή για την Ελληνική διασπορά, η οποία από εκατοντάδες χιλιάδες στην Αίγυπτο έφτασε να αριθμεί λιγότερες από 5.000. Η επικίνδυνη κατάσταση στη Μέση Ανατολή δυσχέρανε τις συνθήκες για τους Έλληνες που επέλεξαν να παραμείνουν στην Αίγυπτο. Εκτιμάται πως την περίοδο 1957 - 1967 οι περισσότεροι Έλληνες έφυγαν από τη χώρα.

21ος αιώνας

Σήμερα, η Ελληνική κοινότητα επίσημα αριθμεί περίπου στους 9.000 κατοίκους. Θεωρείται πως ο πραγματικός αριθμός είναι υψηλότερος μια και πολλοί Έλληνες άλλαξαν την επίσημη εθνικότητα τους σε Αιγυπτιακή, για να μπορούν να συνεχίσουν τις οικονομικές τους δραστηριότητες. Στην Αλεξάνδρεια, πέρα από το Πατριαρχείο, υπάρχει και μια Πατριαρχική θεολογική σχολή η οποία επαναλειτουργεί μετά από 480 έτη αφότου είχε κλείσει. Η εκκλησία του Αγίου Νικολάου στο Κάιρο και αρκετά άλλα κτίρια, έχουν ανακαινιστεί πρόσφατα με έξοδα του Ελληνικού κράτους και ο Καθεδρικός Ναός του Ευαγγελισμού στην Αλεξάνδρεια με χορηγία του ιδρύματος Αλέξανδρος Ωνάσης. Η Μονή του Αγίου Γεωργίου στο Παλαιό Κάιρο ανακαινίστηκε λαμπρά με χορηγία του ζεύγους Θ. Μαρτίνου.

Από τη δεκαετία του 2000 υπήρξε ένα ανανεωμένο ενδιαφέρον από την Αιγυπτιακή κυβέρνηση για τη σύσφιξη των διπλωματικών και στρατιωτικών σχέσεων με την Ελλάδα, κάτι που βελτίωσε τις συνθήκες της εκεί Ελληνικής διασποράς, η οποία και δέχεται συχνές επισκέψεις από πολλούς Έλληνες πολιτικούς. Οι οικονομικές σχέσεις είναι ανεπτυγμένες ανάμεσα στην Αίγυπτο και την Ελλάδα, και υπάρχει σημαντικός αριθμός Ελληνικών επενδύσεων στη χώρα. Το 2009, υπογράφηκε ένα πενταετές μνημόνιο συνεργασίας ανάμεσα στο Εθνικό Κέντρο Έρευνας Φυσικών Επιστημών «Δημόκριτος» της Αθήνας και το Πανεπιστήμιο Αλεξανδρείας, σχετικά με την έρευνα στον χώρο της Αρχαιομετρίας και τους παράπλευρους τομείς. Η Αιγυπτιακή κυβέρνηση έχει δηλώσει πως επιθυμεί να δώσει κίνητρα στους επαναπατρισμένους Έλληνες να επιστρέψουν στην Αίγυπτο, αλλά μέχρι στιγμής λίγοι σκέφτονται σοβαρά μια τέτοια απόφαση.

Στον παρακάτω πίνακα αναφέρονται και οι Έλληνες της Κυρήνης -σημερινή ανατολική Λιβύη- η οποία κατά την αρχαιότητα ήταν στενά συνδεδεμένη με την Αίγυπτο, και κατά καιρούς, μέρος του Πτολεμαϊκού βασιλείου. Η παρουσία αστερίσκου (*) υποδηλώνει τόπο γέννησης εκτός Αιγύπτου, αλλά και ότι το μεγαλύτερο μέρος της ζωής ή το σημαντικότερο έργο του ατόμου έγινε στην Αίγυπτο.

	Αρχαιότητα 7ος - 1ος αιώνας π.Χ.		Ρωμαϊκή και Βυζαντινή εποχή 1ος - 7ος αιώνας μ.Χ.		Αραβικό Χαλιφάτο & Οθωμανική εποχή 8ος - 19ος αιώνας		Σύγχρονοι 20ος - 21ος αιώνας
	Βάττος ο Α΄ * Ηγεμόνας, 7ος αιώνας π.Χ., Κυρήνη		Ήρωνας Μηχανικός, 1ος αιώνας π.Χ. ή μ.Χ., Αλεξάνδρεια		Γκοχάρ Αλ Ρούμι* Στρατιωτικός, 10ος αιώνας - 992, Κάιρο		Μιχαήλ Κ. Σαλβάγος Επιχειρηματίας, αγν. - 1948, Αλεξάνδρεια
	Αρκεσίλαος Α´ Ηγεμόνας, 6ος αιώνας π.Χ., Κυρήνη		Βάλβιλλος Πολιτικός, 3 - 79 μ.Χ., Αλεξάνδρεια		Κωνσταντίνος Βαρδαλάχος * Μαθηματικός, 1755 - 1830, Κάιρο		Γιάννης Ντεσσές Σχεδιαστής, 1904 - 1970, Αλεξάνδρεια
	Θεόδωρος ο Κυρηναίος Μαθηματικός, 5ος αιώνας π.Χ., Κυρήνη		Φίλων ο Αλεξανδρεύς Φιλόσοφος, 20 π.Χ. - 50 μ.Χ., Αλεξάνδρεια		Μιχαήλ Τοσίτσας * Επιχειρηματίας, 1787 - 1856, Αλεξάνδρεια		Ιωάννα Αναγνώστου Μπουκουβάλα Συγγραφέας, 1904 - 1992, Κάιρο
	Αρίστιππος ο Κυρηναίος Φιλόσοφος, 435 - 356 π.Χ., Κυρήνη		Χαιρήμων ο Αλεξανδρεύς Φιλόσοφος, 1ος αιώνας μ.Χ., Αλεξάνδρεια		Ραφαήλ και Ανανίας Αμπέτ * Έμποροι, Κάιρο Ραφαήλ 1780 - 1866, Ανανίας 1790 - 1860		Αλέξανδρος Ιόλας Συλλέκτης, 1907 - 1987, Αλεξάνδρεια
	Αρισταίος ο Πρεσβύτερος * Μαθηματικός, 370 - 300 π.Χ., Αλεξάνδρεια		Μενέλαος ο Αλεξανδρεύς Μαθηματικός, 70 - 140 μ.Χ., Αλεξάνδρεια		Γεώργιος Αβέρωφ * Επιχειρηματίας, 1815 - 1899, Αλεξάνδρεια		Κίμων Ε. Μαραγκός Γελοιογράφος, 1907 - 1988, Ζίφτα
	Πτολεμαίος ο Σωτήρ * Ηγεμόνας, 367 - 282 π.Χ., Αλεξάνδρεια		Κλαύδιος Πτολεμαίος Γεωγράφος, 90 - 168 μ.Χ., Αλεξάνδρεια		Εμμανουήλ Μπενάκης * Πολιτικός, 1843 - 1929, Αλεξάνδρεια		Νίκος Τσιφόρος Σκηνοθέτης, 1909 - 1970, Αλεξάνδρεια
	Φιλητάς ο Κώος * Ποιητής, 340 - 285 π.Χ., Αλεξάνδρεια		Σωσιγένης ο Αλεξανδρεύς Αστρονόμος, 1ος αιώνας μ.Χ., Αλεξάνδρεια		Ιωάννης Πεσμαζόγλου * Οικονομολόγος, 1857 - 1906, Αλεξάνδρεια		Δήμος Σταρένιος Ηθοποιός, 1909 - 1983, Κάιρο
	Θεόδωρος ο άθεος Φιλόσοφος, 340 - 250 π.Χ., Κυρήνη		Θράσυλλος ο Μενδεύς Μαθηματικός, 1ος αιώνας μ.Χ., Αλεξάνδρεια		Αλέξανδρος Πεσμαζόγλου * Οικονομολόγος, 1859 - 1939, Αλεξάνδρεια		Στρατής Τσίρκας Συγγραφέας, 1911 - 1980, Κάιρο
	Ευκλείδης * Μαθηματικός, 325 - 265 π.Χ., Αλεξάνδρεια		Κλήμης ο Αλεξανδρεύς Θεολόγος, 150 - 211 μ.Χ., Αλεξάνδρεια		Κωνσταντίνος Καβάφης Ποιητής, 1863 - 1933, Αλεξάνδρεια		Μαίρη Γιατρά Λεμού Συγγραφέας, 1915 - 1989, Αλεξάνδρεια
	Μάγας ο Κυρηναίος Ηγεμόνας, 317 - 250 π.Χ., Κυρήνη		Ωριγένης Θεολόγος, 185 - 251 μ.Χ., Αλεξάνδρεια		Αντώνης Μπενάκης Επιχειρηματίας, 1873 - 1954, Αλεξάνδρεια		Ντίνος Ηλιόπουλος Ηθοποιός, 1915 - 2001, Αλεξάνδρεια
	Πτολεμαίος Β΄ Φιλάδελφος Ηγεμόνας, 309 - 246 π.Χ., Αλεξάνδρεια		Πλωτίνος Φιλόσοφος, 203 - 270 μ.Χ., Αλεξάνδρεια		Δημήτριος Κάσδαγλης * Αθλητής, 1872 - 1931, Αλεξάνδρεια		Άγγελος Σ. Βλάχος Συγγραφέας, 1915 - 2003, Αλεξάνδρεια
	Καλλίμαχος Ποιητής, 305 - 240 π.Χ., Κυρήνη		Διόφαντος Μαθηματικός, ~210 - ~290 μ.Χ., Αλεξάνδρεια		Πηνελόπη Δέλτα Συγγραφέας, 1874 - 1941, Αλεξάνδρεια		Βούλα Ζουμπουλάκη Ηθοποιός, 1924, Κάιρο
	Κτησίβιος ο Αλεξανδρεύς Μηχανικός, 285 - 222 π.Χ., Αλεξάνδρεια		Αγία Αικατερίνη Θεολόγος, 282 - 305 μ.Χ., Αλεξάνδρεια		Κωνσταντίνος Παρθένης Ζωγράφος, 1878 - 1967, Αλεξάνδρεια		Γιάννης Χρήστου Συνθέτης, 1926 - 1970, Κάιρο
	Κόνων ο Σάμιος * Αστρονόμος, 280 - 220 π.Χ., Αλεξάνδρεια		Πάππος Μαθηματικός, 290 - 350 μ.Χ., Αλεξάνδρεια		Κωνσταντίνος Τσαλδάρης Πολιτικός, 1884 - 1970, Αλεξάνδρεια		Νέλλη Μασλούμ Χορεύτρια, 1929 - 2003, Αλεξάνδρεια
	Ερατοσθένης Μαθηματικός, 276 - 194 π.Χ., Αλεξάνδρεια		Θέων ο Αλεξανδρεύς Μαθηματικός, 335 - 405 μ.Χ., Αλεξάνδρεια		Γεώργιος Πεσμαζόγλου Οικονομολόγος, 1890 - 1984, Αλεξάνδρεια		Κωνσταντίνος Ξενάκης Καλλιτέχνης, 1931, Κάιρο
	Απολλώνιος ο Ρόδιος * Ποιητής, 3ος αιώνας π.Χ., Αλεξάνδρεια		Υπατία Μαθηματικός, 370 - 416 μ.Χ., Αλεξάνδρεια		Γιάννης Κεφαλληνός Ζωγράφος, 1894 - 1957, Αλεξάνδρεια		Σούλη Σαμπάχ Ηθοποιός, 1932-2023, Αλεξάνδρεια
	Σώστρατος ο Κνίδιος * Μηχανικός, 3ος αιώνας π.Χ., Αλεξάνδρεια		Παλλαδάς Ποιητής, 4ος αιώνας μ.Χ., Αλεξάνδρεια				Αντιγόνη Κωνσταντά Μοντέλο, 1934, Αλεξάνδρεια
	Υψικλής ο Αλεξανδρεύς Μαθηματικός, 190 - 120 π.Χ., Αλεξάνδρεια		Ισίδωρος ο Αλεξανδρεύς Φιλόσοφος, 450 - 520 μ.Χ., Αλεξάνδρεια				Ζωρζ Μουστακί Συνθέτης, 1934 - 2013, Αλεξάνδρεια
	Διονύσιος ο Κυρηναίος Μαθηματικός, 2ος αιώνας π.Χ., Κυρήνη		Ιεροκλής ο Αλεξανδρινός Φιλόσοφος, 5ος αιώνας μ.Χ., Αλεξάνδρεια				Χρήστος Πάρλας Ηθοποιός, 1936 - 2012, Αλεξάνδρεια
	Εύδωρος ο Αλεξανδρεύς Φιλόσοφος, 1ος αιώνας π.Χ., Αλεξάνδρεια		Ησύχιος ο Αλεξανδρεύς Συγγραφέας, 5ος αιώνας μ.Χ., Αλεξάνδρεια				Μάνος Λοΐζος Συνθέτης, 1937 - 1982, Αλεξάνδρεια
	Αρεταφίλα η Κυρηναία Επαναστάτρια, 1ος αιώνας π.Χ., Κυρήνη						Γιώργος Λεονάρδος Δημοσιογράφος, 1937, Αλεξάνδρεια
	Κλεοπάτρα Ζ΄ Ηγεμόνας, 69 - 30 π.Χ., Αλεξάνδρεια						Χρήστος Ζερεφός Φυσικός, 1943, Κάιρο
	Σωσιγένης ο Αλεξανδρεύς Αστρονόμος, 1ος αιώνας π.Χ., Αλεξάνδρεια						Ιωάννης Χατζηφώτης Συγγραφέας, 1944 - 2006, Αλεξάνδρεια
							Νίκος Περάκης Σκηνοθέτης, 1944, Αλεξάνδρεια
							Ευστράτιος Δημητρίου Τραγουδιστής, 1945 - 1979, Αλεξάνδρεια
							Ευγενία Φακίνου Συγρραφέας, 1945, Αλεξάνδρεια
							Ντέμης Ρούσσος Τραγουδιστής, 1946 - 2015, Αλεξάνδρεια
							Ανδρέας Μιχαλιτσιάνος Αστρονόμος, 1947 - 1997, Αλεξάνδρεια
							Νόρα Βαλσάμη Ηθοποιός, 1948, Κάιρο
							Ελένη Χαβιαρά Θεατρική συγγραφέας, ;, Σουέζ
							Άλκηστις Πρωτοψάλτη Τραγουδίστρια, 1954, Αλεξάνδρεια
							'Αλεξ Πρόγιας Σκηνοθέτης, 1963, Κάιρο

• Πατριαρχείο Αλεξανδρείας
• Αλεξάνδρεια και Αρχαία Αλεξάνδρεια
• Πορτραίτα Φαγιούμ
• Δυναστεία των Πτολεμαίων
• Αιγυπτιώτες Λήμνιοι

• Ελληνική κοινότητα Αλεξανδρείας
• Ελληνική κοινότητα Καΐρου
• Ειδησεογραφία Αιγυπτιώτου Ελληνισμού - pyramisnews.gr
• Αφιέρωμα στους Έλληνες της Αιγύπτου, της Κάτιας Τσιμπλάκη, 20.03.2016 - CNN.gr
• Οι Έλληνες στην Αίγυπτο. Η ελληνική παροικία της Αλεξάνδρειας, του Φάνη Καψομάνη, 31.03.2013 - Ερανιστής
• Συλλογή βιβλίων και εγγράφων σχετικά με τον Αιγυπτιώτη Ελληνισμό - Ψηφιακή βιβλιοθήκη Ανέμη