Όρκα: Φάλαινα δολοφόνος
Η όρκα ή όρκη (Orcinus orca), η οποία εξαιτίας της κοινής αγγλικής ονομασίας της (killer whale) μεταφράζεται και ως φάλαινα δολοφόνος, ανήκει στην οικογένεια κητών δελφινίδες (Delphinidae).
Σε αντίθεση με ότι φρονεί η κοινή γνώμη, οι όρκες είναι γνήσια δελφίνια, για την ακρίβεια τα μεγαλύτερα του είδους τους, καθώς εμφανίζουν περισσότερες ομοιότητες με αυτά, παρά με τα λοιπά μέλη της οικογένειας των οδοντοκητών. Οι όρκες απαντώνται σε όλους τους ωκεανούς, από τις παγωμένες περιοχές της Αρκτικής και της Ανταρκτικής έως τις τροπικές θάλασσες. Ως είδος, έχουν ποικίλη διατροφή, αν και συχνά επιμέρους πληθυσμοί εξειδικεύονται σε συγκεκριμένα είδη θηραμάτων. Κάποιες τρέφονται αποκλειστικά με ψάρια, ενώ άλλες κυνηγούν θαλάσσια θηλαστικά όπως θαλάσσιους λέοντες, φώκιες, θαλάσσιους ίππους, ακόμη και μεγάλες φάλαινες. Οι όρκες θεωρούνται κορυφαίοι θηρευτές, καθώς δεν έχουν φυσικούς εχθρούς και τρέφονται ακόμα και με μεγάλους καρχαρίες.
| Όρκα | ||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Δύο όρκες πηδούν πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας. | ||||||||||||||||
| Συστηματική ταξινόμηση | ||||||||||||||||
| ||||||||||||||||
| Διώνυμο | ||||||||||||||||
| Orcinus orca (Linnaeus, 1758) | ||||||||||||||||
 Χάρτης των γεωγραφικών περιοχών που ζει η όρκα (μπλε) | ||||||||||||||||
| Συνώνυμα | ||||||||||||||||
| Orca gladiator |
Οι όρκες είναι ιδιαίτερα κοινωνικές. Κάποιοι πληθυσμοί αποτελούνται από οικογένειες βασιζόμενες στη γραμμή αίματος της μητέρας, οι οποίες είναι οι σταθερότερες από τις αντίστοιχες κάθε άλλου ζωικού είδους. Οι πολύπλοκες κυνηγετικές τεχνικές και οι φωνητικές συμπεριφορές τους, οι οποίες είναι συχνά διαφορετικές σε ξεχωριστές ομάδες και κληροδοτούνται στις επόμενες γενιές, έχουν χαρακτηριστεί ως εκδηλώσεις πολιτισμού.
Οι άγριες όρκες δεν αποτελούν απειλή για τον άνθρωπο, αν και έχουν καταγραφεί περιπτώσεις φαλαινών-δολοφόνων σε αιχμαλωσία που τραυμάτισαν ή σκότωσαν τους εκπαιδευτές τους σε θαλάσσια πάρκα. Οι όρκες έχουν σημαντική θέση στις παραδόσεις ιθαγενών, με δοξασίες που ποικίλλουν: κάποιοι τις θωρούν ως τις ψυχές των ανθρώπων, ενώ άλλοι ως ανελέητους δολοφόνους.
Εξέλιξη
Η όρκα είναι ένα από τα 35 είδη στην οικογένεια δελφινίδες, η οποία πρωτοεμφανίστηκε περίπου πριν από 11 εκατομμύρια χρόνια.
Το γενεαλογικό δένδρο της όρκας πιθανότατα αποκόπηκε νωρίς από τα υπόλοιπα είδη. Παρότι έχει μορφολογικές ομοιότητες με την πυγμαία φάλαινα-δολοφόνο, τη «λανθασμένη» φάλαινα δολοφόνο, και τις φάλαινες-πιλότους, μια μελέτη των γονιδιακών αλληλουχιών του κυτοχρώματος β από τον Richard Leduc έδειξε ότι οι πιο κοντινοί σωζώμενοι συγγενείς του είναι τα δελφίνια snubfin του γένους Orcaella.
Περιγραφή
Οι όρκες έχουν μαύρη πλάτη, άσπρο στέρνο και πλευρές, και μια λευκή περιοχή πάνω και πίσω από το μάτι. Τα νεογνά γεννιούνται με μια κιτρινωπή ή πορτοκαλί απόχρωση που αργότερα ξεθωριάζει έως ότου γίνει λευκή. Οι όρκες έχουν βαρύ και στιβαρό σώμα (σε μεγαλύτερο βαθμό από άλλα δελφίνια) και ένα μεγάλο ραχιαίο πτερύγιο ύψους μέχρι 2 μέτρων. Πίσω από το πτερύγιο, έχουν μία «κηλίδα-σέλα» κατά μήκος της πλάτης. Στις όρκες της Ανταρκτικής η απόχρωση της πλάτης μπορεί να κυμαίνεται από ανοιχτό γκρι μέχρι σχεδόν λευκό. Οι ενήλικες όρκες είναι ευδιάκριτες και σπανίως συγχέονται με οποιοδήποτε άλλο θαλάσσιο πλάσμα. Αντίθετα, οι νεαρές όρκες, όταν βρίσκονται σε μεγάλη απόσταση από τον παρατηρητή μπορεί να θεωρηθούν λαθεμένα ως ψευδόρκες (Pseudorca crassidens) ή γράμπος.
Η όρκα είναι το μεγαλύτερο σωζόμενο μέλος της οικογένειας των δελφινιών. Το αρσενικό συνήθως έχει μήκος που κυμαίνεται μεταξύ 6 και 8 μέτρων, και ζυγίζει πάνω από 6 τόνους. Τα θηλυκά είναι μικρότερα, και το μήκος τους μπορεί να είναι από 5 έως και 7 μέτρα, ενώ ζυγίζουν 3-4 τόνους.
Η μεγαλύτερη αρσενική όρκα η οποία καταγράφηκε ποτέ είχε μήκος 9,8 μέτρα και ζύγιζε 10 τόνους, ενώ η μεγαλύτερη θηλυκή είχε μήκος 8,5 μέτρα και ζύγιζε 7,5 τόνους. Τα νεογέννητα ζυγίζουν περίπου 180 κιλά και έχουν μήκος 2,4 μέτρα. Το μεγάλο μέγεθος της όρκας και η δύναμή της την καθιστούν ένα από τα γρηγορότερα θαλάσσια θηλαστικά, καθώς είναι ικανή να κινηθεί με ταχύτητες που ξεπερνούν τα 56 χιλιόμετρα την ώρα.
| Multimedia relating to the Orca | |||
| |||
Κύκλος ζωής
Οι θηλυκές όρκες ωριμάζουν γύρω στα 15 τους χρόνια. `Εχουν περιόδους πολυοιστρικών κύκλων και μη κυκλικές περιόδους διάρκειας τριών έως 16 μηνών. Η εγκυμοσύνη διαρκεί από 15 έως 18 μήνες. Προς αποφυγή της ενδογαμίας, τα αρσενικά ζευγαρώνουν με θηλυκά από άλλα κοπάδια. Τα θηλυκά γεννούν συνήθως ένα μικρό κάθε πέντε περίπου χρόνια. Σε εγκατεστημένα κοπάδια γεννήσεις συμβαίνουν κάθε περίοδο του χρόνου, αν και τον χειμώνα είναι πιο συνηθισμένες. Η θνησιμότητα είναι εξαιρετικά μεγάλη κατά τους πρώτους έξι με επτά μήνες ζωής, όταν το 37-50% των μικρών πεθαίνει. Ο απογαλακτισμός ξεκινά στους 13 περίπου μήνες και ολοκληρώνεται στα δύο χρόνια. Σύμφωνα με παρατηρήσεις σε διάφορες περιοχές, όλες οι αρσενικές και θηλυκές όρκες του κοπαδιού συμμετέχουν στη φροντίδα των μικρών. Οι όρκες και οι φάλαινες πιλότοι είναι δύο από τα πολλά είδη (ανάμεσα στα οποία και ο άνθρωπος) των οποίων τα θηλυκά περνούν περίοδο εμμηνόπαυσης και ζουν για δεκαετίες αφού σταματήσουν να αναπαράγονται. Οι όρκες είναι τα μοναδικά κητώδη των οποίων το κεφάλι γίνεται κοντύτερο όσο μεγαλώνουν.
Τα θηλυκά αναπαράγονται μέχρι περίπου το 40ό έτος ήλικίας τους, που πρακτικά σημαίνει ότι κατά μέσο όρο μεγαλώνουν πέντε μικρά στη ζωή τους. Το μέσο προσδόκιμο ζωής για θηλυκά στο φυσικό τους περιβάλλον είναι 50 χρόνια, με μέγιστο τα 80-90 χρόνια. Ένα θηλυκό ονόματι Granny (J2) είναι η γηραιότερη γνωστή όρκα και εκτιμάται ότι είναι 103 ετών. Τα αρσενικά ωριμάζουν σεξουαλικά στην ηλικά των 15 ετών, όμως τυπικά δεν αναπαράγονται μέχρι τα 21. Τα αρσενικά στο φυσικό τους περιβάλλον ζουν κατά μέσο όρο 29 χρόνια, με μέγιστο 50-60. Ένα αρσενικό, γνωστό ως «Old Tom», αναφέρεται ότι εντοπιζόταν κάθε χειμώνα από τη δεκαετία του 1840 έως το 1930 ανοικτά της Νέας Νότιας Ουαλίας, στην Αυστραλία. Αν αυτό αληθεύει θα ήταν έως και 90 ετών. Η εξέταση των δοντιών του έδειξε ότι πέθανε σε ηλικία περίπου 35 ετών, όμως αυτή η μέθοδος προσδιορισμού ηλικίας πιστεύεται πλέον ότι είναι ανακριβής για γηραιότερα ζώα. Ένα αρσενικό, γνωστό στους ερευνητές ως Pacific Northwest (με αναγνωριστικό J1) εκτιμάται ότι ήταν 59 ετών όταν πέθανε το 2010. Η διάρκεια ζωής σε αιχμαλωσία είναι τυπικά σημαντικά συντομότερη, συνήθως κάτω από 25 χρόνια. Ωστόσο πολλά άτομα είναι ζωντανά στην τέταρτη δεκαετία της ζωής τους, ενώ κάποια ζουν και μετά τα 40 τους.
Ευφυΐα
Οι όρκες έχουν το δεύτερο βαρύτερο εγκέφαλο από όλα τα θαλάσσια θηλαστικά. Όταν βρίσκονται σε αιχμαλωσία μπορούν να εκπαιδευτούν και συχνά περιγράφονται ως ευφυείς, αν και είναι δύσκολο να προσδιοριστεί η ευφυΐα ειδών των οποίων το φυσικό περιβάλλον και η συμπεριφορά είναι πολύ διαφορετικά από των ανθρώπων
Οι όρκες μιμούνται η μία την άλλη, και φαίνεται πως διδάσκουν εκούσια διάφορες τεχνικές σε άλλους συγγενείς τους. Αυτό γίνεται πιο εμφανές όταν φάλαινες-δολοφόνοι βγαίνουν εσκεμμένα στις παραλίες για να πιάσουν φώκιες. Στη Χερσόνησο Valdés, μερικές φορές ενήλικες όρκες αρπάζουν φώκιες από την ακτή, και τις αφήνουν κοντά στα μικρά τους, βοηθώντας τις νεαρές φάλαινες να εξασκηθούν στις δύσκολες τεχνικές αρπαγής με τα εξασθενημένα πλέον θηράματα. Στα νησιά Crozet, οι μητέρες σπρώχνουν τα μικρά τους στις ακτές, περιμένοντας ώστε, αν χρειαστεί, να τραβήξουν τα μικρά τους πίσω στη θάλασσα.
Άτομα που έχουν έρθει σε στενή επαφή με τις όρκες, αναφέρουν πληθώρα συμβάντων που δείχνουν την περιέργεια αυτών των φαλαινών, τη διάθεσή τους για παιχνίδι και την ικανότητά τους να λύνουν προβλήματα. Για παράδειγμα, οι όρκες της Αλάσκα έχουν μάθει όχι μόνο να κλέβουν ψάρια από παραγάδια, αλλά αντιμετώπισαν και ποικίλες τεχνικές σχεδιασμένες για να τις σταματήσουν, όπως τη χρήση γραμμών χωρίς δόλωμα ως δέλεαρ. Σε μια περίπτωση κάποιοι ψαράδες τοποθέτησαν τα πλοία τους σε θέσεις που απείχαν μεταξύ τους αρκετά μίλια, και εκ περιτροπής ανέσυραν μικρές ποσότητες από την ψαριά τους, με την ελπίδα ότι οι φάλαινες δε θα προλάβαιναν να κινούνται ανάμεσα στα πλοία για να κλέψουν ψάρια καθώς θα συλλέγονται. Ένας μελετητής περιέγραψε αυτό που ακολούθησε ως εξής:
«Για λίγη ώρα πέτυχε. Μετά από λίγο οι φάλαινες χωρίστηκαν σε δύο ομάδες. Χρειάστηκε λιγότερο από μία ώρα για να βρουν τη λύση. Ήταν τόσο χαρούμενες όταν τα κατάφεραν, που παίζαμε παιχνίδια. Πηδούσαν έξω από το νερό, δίπλα στα πλοία.» —Craig Matkin
Οι ερευνητές περιγράφουν επίσης περιπτώσεις στις οποίες άγριες όρκες προκαλούν παιχνιδιάρικα ανθρώπους μετακινώντας επανειλημμένα αντικείμενα που οι άνθρωποι προσπαθούν να φτάσουν ή ξαφνικά εκτοξεύουν ένα κομμάτι πάγου αφότου κάποιος τους πετάξει μια χιονόμπαλα. Η χρήση διαλέκτων που κάνουν οι όρκες και η μεταβίβαση τεχνικών που έχουν μάθει από γενιά σε γενιά έχουν περιγραφεί ως ένα είδος πολιτισμού. Οι πολύπλοκες και σταθερές διάλεκτοι και οι συμπεριφορές ομάδων φαλαινών-δολοφόνων που ζουν στις ίδιες περιοχές φαίνεται πως δεν εμφανίζονται σε κανένα άλλο είδος, με εξαίρεση τους ανθρώπους, και συνιστούν ανεξάρτητη εξέλιξη πολιτισμικών χαρακτηριστικών.
Πληθυσμός
Παγκοσμίως, οι εκτιμήσεις του πληθυσμού των φαλαινών δολοφόνων είναι αβέβαιες, αλλά πρόσφατες εκτιμήσεις συμφωνούν σε ένα ελάχιστο 50.000. Ντόπιες εκτιμήσεις συμπεριλαμβάνουν 25.000 όρκες στον Ατλαντικό, 8.500 στον τροπικό Ειρηνικό, 2.250-2.700 στον πιο ψυχρό βορειοανατολικό Ειρηνικό και 500-1.500 στη Νορβηγία. Ο Οργανισμός Αλιείας της Ιαπωνίας υπολόγισε ότι οι όρκες που βρίσκονται στις θάλασσες γύρω από την Ιαπωνία είναι 2.321.
Βιβλιογραφία
- Baird, Robin W.: Killer Whales of the World, Voyageur Press, Stillwater, MN., 2002. ISBN 0-7603-2654-1.
- Carwardine, Mark: Killer Whales. BBC Worldwide Ltd., Λονδίνο 2001. ISBN 0-7894-8266-5.
- Ford, John K. B.; Ellis, Graeme M.; Balcomb, Kenneth C.: Killer Whales, 2nd Edition. UBC Press, Vancouver, BC, 2000. ISBN 0-7748-0800-4.
- Heimlich, Sara; Boran, James: Killer Whales. Voyageur Press, Stillwater, MN, 2001. ISBN 0-89658-545-X.
- Σκόπα, Χρυσάφω: «Orcinus orca: Ο μύθος της φάλαινας-δολοφόνου», Περισκόπιο της Επιστήμης, τεύχος 217 (Μάιος 1998), σσ. 46-53
Παραπομπές
This article uses material from the Wikipedia Ελληνικά article Όρκα, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Το περιεχόμενο είναι διαθέσιμο υπό CC BY-SA 4.0 εκτός αν αναφέρεται διαφορετικά. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Ελληνικά (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.