Ghana: Staatâ Viestâr-Afrikist

Ghana täsiväldi; Republic of Ghana (eŋgâlâskielân)
; lippu	; vaakun
	; Ghana sajadâh Afrikist
Staatâhäämi	täsiväldi
President; Väripresident	Nana Akufo-Addo; Mahamudu Bawumia
Uáivikaavpug	Accra
Eres kaavpugeh	Kumasi
Vijđodâh	238 537 km²
Ässeeloho (2020)	31 094 420
– ässeesaahâdvuotâ	137 ässed/km²
– aalmugstuárrum	2,15 % (2020)
Virgáliih kielah	eŋgâlâskielâ
Vaaluut	cedi (GHS)
Äigi	UTC
Jiečânâsvuotâ
– Ovtâstum kunâgâskoddeest	6. njuhčâmáánu 1957
Uánádâs	GH
– fiävruin	GH
– kirdemmašinijn	9G
Jotolâh	uálgispiälásâš
Sundenummeer	+233
Internet TLD	.gh
Aalmuglâšlaavlâ	God Bless Our Homeland Ghana
	;
Oovdiš staatâ(h)	Ghana (Commonwealth realm); (1957–1960); Brittilâš Kolleriddo; (1821–1957); Ašanti; (1670–1957)

Ton uáivikaavpug lii Accra. Ghana ránnjástaatah láá Elefanttähtiriddo, Burkina Faso já Togo. Ghana nommâ meerhâš "suátikunâgâs" soninkekieláin.

Historjá

Eennâmtiätu

Sajadâh já rääjih

Ghana sajadâh lii Viestâr-Afrikist, Guinealuovtâ riddoost. Ton nuorttiibeln lii Togo, tavveen Burkina Faso já viestârist Elefanttähtiriddo. Mäddin rääji jotá Atlant väldimeerâ rido ohtsis 539 km. Ghana vijđodâh lii 238 537 km².

Šoŋŋâdâh

Peeivitäsideijee aldavuotâ taha tom, ete Ghanast lii trooppisâš šoŋŋâdâh. Tavveen lii liegâs já viehâ koške, mäddin oppeet kume já laavtâs. Meccikuávluh väldih 21 % Ghana vijđoduvvâst. Mäddin já viestârist lii arvemecci, tavveen eenâb saavaan. Ghanast lii suulân 736 km² stuárusâš Mole aalmuglâšmecci, mii lii luándusuojâlemkuávlu. Ghanast láá meid maaŋgâpiälálávt elleeh: ohtsis aainâs-uv 222 eres njomâtteijeešlaaijâd já 206 loddešlaaijâd (2014).

Haldâttâh já politiik

Kuávlulâš jyehim

Ghanast láá love haldâttâhkuávlud: Greater Accra, Ashanti, Brong-Ahafo, Central, Eastern, Northern, Upper East, Upper West, Volta já Western. Haldâttâhkuávluid jyehih vala pirrâdâhkuddijd.

Viehâdâh

Ässeeloho

Ghana suulân 31 miljovn ässest 56,7 % ääsih kaavpugijn. Mediaanahe Ghanast lii 21,5 ihheed já suullân 57 % ghanalijn láá vuálá 25-ihásiih. Ässeesaahâdvuotâ lii 115 ässed per km².

Ristâosko lii stuárráámus oskoldâh Ghanast. 71,2 % ghanalijn láá ristâliih já 17,6 % muslimeh.

Käldee: Wikidata

Etnisâš- já kielâjuávhuh

Ghana viehâduvâst lii máhđulâš iäruttiđ aainâs-uv 75 eres juávkkud, main stuárráámus uási láá hirmâd uceh, mutâ suullân 10 láá nummeerlávt merhâšitteeh. Stuárráámuuh tain juávhuin láá Akaneh (mii siskeeld Anyih, Ašantih, Bauleh, Fanteh, já Guangeh), Mole-Dagombah, Eweh, Ga-Adangbeh já Gurmah.

Ghana virgálâškielâ lii eŋgâlâskielâ, mutâ tobbeen sárnuh suullân 80 eres kielâd, moh juáháseh kuávlui mield. Veikkâ kielah láá maaŋgah, toh láá iberdetteeh, jis máttá kielâ, mii kulá siämmáá etnisâš juávkun. Kielâin akankielâ lii vijđásumosávt sarnum Ghanast.

**Kielah Ghanast**
nommâ	%	lasetiäđuh
Ašantikielâ	16 %	akankielâ kuávlukielâ
Ewekielâ	14 %
Fantekielâ	11,6 %	akankielâ kuávlukielâ
Abronkielâ	4,9 %	akankielâ kuávlukielâ
Dagombakielâ	4,4 %
Adangmekielâ	4,2 %
Dagarikielâ	3,9 %
Kokombakielâ	3,5 %
Akyemkielâ	3,2 %
Gakielâ	3,1 %
eres kielah	31,2 %

Kulttuur

Hävdijááh

Hävdijááh láá Ghanast stuorrâ äšši. Toi peht ghanaliih iä tuše muurâšt jáámmám ulmuu, peic meiddei juhloh suu eellim. Hävdijááh láá sosiaallâš tábáhtus, kost sättih leđe uásálisteeh čuođij teikâ tuháttij-uv mield. Toh láá kuávdášlii roolâst ghanalij sosiaallâš elimist. Maŋgii ghanaliih kevttih-uv siämmáá verd ruuđâ hävdijáid ko heejáid - jis iä eenâb-uv. Kistoh láá ivnááh já deetaaljááh, já távjá muštotteh hamijnis jo-uv ulmuu mielâtiiŋgâ teikkâ kovvejeh suu luándu teikkâ pargo. Ovdâmerkkân kiästnii sáttá leđe Coca-Cola -puttâl hámásâš kisto, jis sun lijkkui Coca-Colan, já suuvdárist oppeet sáttá leđe veikkâ kammuuhámásâš kisto.

Motomin mana kuhháá-uv ovdilgo ghanaliih hävdideh jaammušâidis. Kuittâg talle ko hävdijááh láá, te seremonia sáttá pišteđ joba čiččâm peivid.

Almai Ghanast tánssáámin keta-taansâ, moin sun kunnijât jaammuš.
Kyesih hävdijáin Ghanast, Volta Regionist.
Hävdijáin juhlom Amanfrost, Ghanast.
Kyelihámásâš kisto
Kaakaopáávu hámásâš kisto
Nike-kaččâmkammuu hámásâš kisto

Fáádást eres soojijn

Wiki Commonsist láá koveh teikkâ eres tiätuvuárháh fáádást Ghana.

Käldeeh

Afrik staatah

Algeria • Angola • Benin • Botswana • Burkina Faso • Burundi • Djibouti • Egypt • Elefanttähtiriddo • Eritrea • Eswatini • Etiopia • Gabon • Gambia • Ghana • Guinea • Guinea-Bissau • Kamerun • Kap Verde • Kenia • Komoreh • Kongo demokraatlâš täsiväldi • Kongo täsiväldi • Koskâ-Afrik täsiväldi • Lesotho • Liberia • Libya • Maadâ-Afrik • Maadâ-Sudan • Madagaskar • Malawi • Mali • Marokko • Mauritania • Mauritius • Mosambik • Namibia • Niger • Nigeria • Peeivitäsideijee Guinea • Ruanda • Sambia • Senegal • Seychelleh • Sierra Leone • Somalia • Sudan • São Tomé já Príncipe • Tansania • Togo • Tšad • Tunisia • Uganda • Zimbabwe

This article uses material from the Wikipedia Anarâškielâ article Ghana, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Sisältö on käytettävissä lisenssillä CC BY-SA 4.0, ellei toisin mainita. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Anarâškielâ (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.