Svizra

Articul per Ladin Gherdëina

La ie na cunfederazion de 26 ciantons che cunfina a nord cun la Germania, a est cun l Liechtenstein y l'Austria, a sud cun la Talia y a vest cun la Franzia.

Confederazion svizra
5 inuemes ufiziei Schweizerische Eidgenossenschaft (tudësch) Confédération suisse (franzëus) Confederazione Svizzera (talian) Confederaziun svizra (rumanc) Confoederatio Helvetica (latin)
Bandiera	Blason
Inn Psalm Svizer
Inuem ufiziel	5 inuemes ufiziei Schweizerische Eidgenossenschaft (tudësch) Confédération suisse (franzëus) Confederazione Svizzera (talian) Confederaziun svizra (rumanc) Confoederatio Helvetica (latin)
Rujeneda ufiziela	4 rujenedes ufizieles tudësch franzëus talian rumanc (recunesciù coche lingaz naziunel)
Capitela	deguna (de jure)  Bern (de facto)
Geografia
Spersa	41 285 km²
Ega	4,34
Demografia
Populazion	8 902 308 ab. (30 Juni 2023)
Densità	215,6 ab./km²
Cumpëida dla fertilità	1,52 (2014)
Guviern
Forma de guviern	Republica federela diretëurela sota na democrazia semi-ndrëta
Presidënt	Ignazio Cassis
Prim minister	Élisabeth Borne
Economia
PIB (numinel) • de ndut • a persona	(2022) $808 miliarc $90 730
PIB (VPC) • de ndut • a persona	(2020) $584 miliarc $65 601
Munëida	Franch svizer (CHF)
CVN	7,7%
Auter
Prefis dl telefon	+41
Furnea a	man drëta
Codesc ISO 3166	CH
Indesc dl Svilup Uman	0,962 (scialdi aut)
Coefizient Gini	33,1 (mesan)

L inuem ufiziel ie Cunfederazion elvetica (per tudësch Schweizerische Eidgenossenschaft, per franzëus Confédération Helvétique, per talian Confederazione Svizzera y per rumanc Confederaziun Svizra, la sigla CH vën dal latin Confoederatio Helvetica). La capitela ie Bern, che ie al medem tëmp ence la capitela dl cianton dal medemo inuem.

I svizri ne ie donca nia na nazion coche cumenanza de na grupa etnica, linguistica y religëusa. L sentimënt de perteniënza se basa plutosc sun l troi storich chemun, sun la condivijion de mic naziunei y de fundamëntes istituzioneles (federalism, democrazia dreta, neutralità), sun la geografia (l'Elpes), sun la pitla dimenscions amesa i jeanc européesc y pert sun l stolz de reprejenté n caje particulèr te Europa.

La Svizra ie stata na cunfederazion de ciantons mé fin dl 1848. Da chësta data iela de facto na republica federela cun 26 ciantons.

Cun na reunida pro persona de 52.600 francs svizri dl 2004 (33.000 Euro), ie la Svizra un di paejes economicamënter plu pruspèrs al mond. Trëi cherc dla forza lëurativa ie atifs tl setëur terzièr.

La pulitiga furesta ie carateriseda dala neutralità tradizionela. La Svizra fej pert dla Nazions Unides, dl'EFTA, dl Cunsëi europée, dl'Urganisazion mundiela dl cumerz ma nia dl'Union européa.

La Svizra ie spartida te cater raions geografics, lenguistics y culturei desferënc: l raion tudësch, l raion franzëus, l raion talian y l raion grijon.

L tudësch, l franzëus y l talian ie i lingac ufiziei; l rumanc vën cunsciderà coche lingaz naziunel, y gode dl status de lingaz ufiziel tla Grijon. I documënc ufiziei dl'aministrazion federela muessa vester a disposizion ti trëi lingac ufiziei, na verscion per rumanc iel mé sun dumanda. L lingaz arpetan vën cunsciderà coche lingaz de mendranza. Variantes dl lingaz lumbard ie rujená tla raions dl cianton Tesin et dl Grijon.

 

Svizra 6 1833 Svizzera (DeRüM, TütParecé1833-1995:255)
gad. Svizera grd. Svizra fas. Svizra fod. Svizera amp. Svizera LD Svizra MdR Svizera
topon.
(gad. DLS 2002, grd. F 2002; DLS 2002, fas. DLS 2002; DILF 2013, fod. DLS 2002, amp. DLS 2002, LD DLS 2002, MdR) Ⓘ Svizzera Ⓓ Schweiz ◇ a) Chëst ćiajó é delicat. Ći ćiajó él? / Ël é de la Svizera. Quest çhiaŝó é delicat. Çhi çhiaŝó él? / Ël é de la Svizzera. DeRüM, TütParecé1833-1995:255 (MdR).