ბჟა

ზიტყვას „ბჟა“ უღჷ შხვა შანულობეფი ხოლო, ქოძირით ბჟა (მიარეშანულამი).

ბჟა დახე იდეალურო სფერული ფორმაში რე დო აკმოდირთუ ჩხე პლაზმაშე, ნამუსჷთ ინორე ჭაჭმენტური ველეფი. ბჟაშ დიამეტრი დოხოლაფირო 1 392 684 კილომეტრი რე — დიხაუჩაშ დიამეტრშე 109-შახ დიდი. ბჟაშ მასა (1.989×10³⁰ კილოგრამი; დიხაუჩაშ მასაშე დოხოლაფირო 330 000-შახ უმოსი) ბჟაშ სისტემაშ ედომუშამი მასაშ 99,86%-ს იკენს. ქიმიურო, ბჟაშ მასაშ 3/4-ს წყარბადი აკმადგინანს, შხვა დოსქილადირი უმენტაშო ჰელიუმი რე. დოსქილადირი 1,69% (ნამუთ დიხაუჩაშ მასაშე 5600-შახ უმოსი რე) იკენს მონკა ელემენტეფი, თიჯგურა მუჭომით რე: ჟანგბადი, ნოშქერბადი, ნეონი, რკინა დო შხვა.

ბჟა

ბჟაშ სურათი, ნამუსჷთ ეხანტილი რე ჟიპიჯიშ ტურბულენტალა. (ავტორი: ნასა-ბდო, გინოღალირი რე 2015 წანაშ 1 ღურთუთას)
დოკვირაფეფიშ მუნაჩემეფი
ოშქაშე მეძენა დიხაუჩაშე	1,496x108 8 წთ. 19 წმ. სინთეშ ბიწორიშე
ვიზუალური სიბარჩხალე (V)	−26,74
აბსოლუტური მურიცხული სიკაბეტე	4,83
სპექტრული კლასიფიკაცია	G2V
მეტალურალა	Z = 0,0122
კუნთხური ზჷმა	31,6–32,7′
ორბიტალური მუშობურობეფი
ოშქაშე მეძენა მეშხურეშ შარაშ გვირზილშე	≈2,7x1017 კმ. 27200 სინთეშ წანმოწანა
გალაქტიკური პერიოდი	(2,25–2,50)x108 წანმოწანა
ბიწორი	≈220 კმ/სთ (გალაქტიკაშ ცენტრიშ ელმოლს ორბიტაში) ≈20 კმ/წმ (მურიცხეფოშქაშე სამეძობოს რინელი მურიცხეფიშ ოშქაშე ბიწორიშოთ) ≈370 კმ/წმ (კოსმოსური მიკრორეღმული ფონიშოთ)
ფიზიკური მუშობურობეფი
ეკვატორული რადიუსი	696342 ± 65 კმ. 109 × დიხაუჩაში
ეკვატორიშ სიგჷრძა	4,3796 კმ. 109 × დიხაუჩაში
სიბირტყა	9x10-6
ხანი	6,09x1012 კმ.2 12000 × დიხაუჩაში
ნტირა	1,41x1018 კმ3 1300000 × დიხაუჩაში
მასა	(1,98855±0,00025)×1030 კგ. 333000 × დიხაუჩაში
ოშქაშე გვიგვი	1,408 გ/სმ3 1,408×103 კგ/მ3 0.255 × დიხაუჩაში
გვიგვი ცენტრის (მოდელირაფილი)	1,622x102 გ/სმ3 1.622x105 კგ/მ3
ეკვატორიული ჟიპიჯიშ გრავიტაცია	274,0 მ/წმ2 27,94 g 27542.29
კოსმოსური ბიწორი (ჟიპიჯიშე)	617,7 კმ/წმ 55 × დიხაუჩაში
ტემპერატურა ცენტრის (მოდელირაფილი)	1,57x107 K ფოტოსფეროში: 5778 K გურგინიში: ≈ 5x106
სიბარჩხალე (Lბჟა)	3,846x1026 ვ ≈
ოშქაშე გჷმოჩხორიაფა (Iბჟა)	2,009x107u=ვ·მ−2·სრ−1
ხანერობა	≈4,6 მილიარდი წანმოწანა
რთაფაშ მუშობურობეფი
ლირული დოკინა	7,25° (ეკლიპტიკაშოთ) 67.23° (გალაქტიკაშ სიბირტყაშოთ)
ბონი ეშულა ოორუე პოლუსის	286,13° 19 სთ. 4 წთ. 30 წმ.
დოკუნალა ოორუე პოლუსიშოთ	+63,87° 63° 52' ოორუე
სიდერული რთაფაშ პერიოდი (ეკვატორს)	25,05 დღა
(16° განედის)	25,38 დღა 25 დ. 9 სთ. 7 წთ. 12 წმ.
(პოლუსეფს)	34,4 დღა
რთაფაშ ბიწორი (ეკვატორს)	7,189x103 კმ/სთ
ფოტოსფეროშ აკოდგინალუა მასაშ მეჯინათ
წყარბადი	73,46%
ჰელიუმი	24,85%
ჟანგბადი	0,77%
ნოშქერბადი	0,29%
რკინა	0,16%
ნეონი	0,12%
აზოტი	0,09%
სილიციუმი	0,07%
მაგნიუმი	0,05%
წურწუფა	0,04%

ბჟაქ 4,568 მილიარდი წანაშ კინოხ გჷმიქიმინჷ დიდ მოლეკულურ მუნაფასი რსებულ რეგიონიშ გრავიტაციული კოლაფსით. მატერიაშ უმეტნტაშობა ცენტრის რე შაყარელი, დოსქილადირქ გიტატურუ მართუ დისკოთ, ნამუქჷთ უკულ ბჟაშ სისტემათ გჷნირთჷ. ცენტრალური მასა უმოს დო უმოს ჩხე დო მანგარო გჷნირთჷ, საბოლოოთ - ქიდიჭყჷ თერმოგვირზილური სინთეზიქ თიშ გვირზილს. მერჩქინელი რე, ნამჷ-და დახე არძო მურიცხი თე პროცესიშ უკული გჷმიქიმინჷ. ბჟა სპექტრულ კლასით რე G ტიპიშ თარი გეჸვენჯობაშ მურიცხი (G2V) დო თის ვაფორმალურაო ყვინთელ ჯუჯათ (ციქათ) მითმიშინუანა, მუშენ-და თიში იძირენფერი გჷმოსხივაფა სპექტრიშ ყვინთელ-წვანე ნორთის რე არძოშე ინტენსიური. თიშ უმკუჯინალო, ნამჷ-და სინანდულეს თინა ჩე ფერიში რე, დიხაუჩაშ ჟინპიჯიშე ყვინთელო ჩქჷ ატმოსფეროშენ ლენი სინთეშ გოფაჩუაშ გეშა. სპექტრული კლასიშ მეჯინათ, G2 ოძირანს ჟინპიჯიშ ტემპერატურას (დოხ. 5505°C) დო V მოძირანს, ნამჷ-და ბჟა, შხვა მურიცხეფიშობურო, თარი გეჸვენჯობაშ მურიცხი რე დო, თაურეშე გიშულირი, ენერგიას წჷმოქიმინუნს წყარბადიშ ჰელიუმო სინთეზით. ბჟა მუშ გვირზილს 620 მილიონი ტონა წყარბადიშ სინთეზის ოჭიშუანს 1 მერქაშ განობას.

ართ ბორჯის ასტრონომეფი ბჟას მორჩილ დო ელაზჷმაფათ ახირაფილ მურიცხო გებულენდეს, მარა ასე მერჩქინელი რე, ნამჷ—და მეშხურეშ შარას მარენჯი მურიცხეფიშ 85%-შე ბარჩხალა რე, ნამუშ უმენტაშობა ჭითა ჯუჯეფი რე. ბჟაშ აბსოლუტური მურიცხიერი სიდიდა +4,83 რე. მარა, თიშ გეშა ნამჷ-და ბჟა დიხაუჩაწკჷმა მადვალუ უახოლაში მურიცხი რე, თინა არძონერ ობიექტშე მაბარჩხალე რე ცას, ნამუშ თოლოძირუე მურიცხიერი სიდიდა -26,74 რე. თენა რე დოხოლაფირო 13 მილიარდშახ მაბარჩხალე, ვინემ მაჟირა უმოს მაბარჩხალე ობიექტი სირიუსი, ნამუშ თოლოძირუ მურიცხიერი სიდიდა -1,46 რე. ბჟაშ გოთართალერი გარგუნჯელა უმუჭყორდუო იფართოებჷ დო აკმოქიმინუნს ბჟაშ ბორიას — დომუხტული ნორთეფიშ ნოველი, ნამუთ იფართებუ ჰელიოპაუზაშახ, 100 ასტრონომიული ართაულიშ გოძვენას. ჰელიოსფერო (ბურთულაშობური სტრუქტურა), ნამუთ მურიცხეფშქაფონი სივრცეს ბჟაშ ბორიაქ გჷმოქიმინუნ, რე უდიდაში უმუჭყორდუო სტრუქტურა ბჟაშ სისტემას.

ასე ბჟა აბანობური მურიცხეფშქაფონი მუნაფათ (G-მუნაფაწკჷმა არხოს) აბანობური ბურთულაშ ზონას ყარენს — მეშხურეშ შარაშ ორიონიშ კილეშ დინოხოლენ რგუალს. 17 სინთეშ წანაშ რადიუსით (დიხაუჩაშე) უახოლაში 50 მურიცხული სისტემაშე (უახოლაში რე პროქსიმა კენტავრი, ნამუთ 4,2 სინთეშ წანათი რე დათხინაფილი დიხაუჩაშე) ბჟა მაანთხა რე მასაშ მეჯინათ. ბჟა გალაქტიკაშ ცენტრიშე 24 000-26 000 სინთეშ წანაშ გოძვენას ირთანს. ართ რსულ საათიშ კოპულიშჸურე ორბიტას (თუ გალაქტიკაშ ოორუე პოლუსიშე დევეკვირებუთ-და) 225-250 მილიონ წანმოწანას არსულენს. თიშ გეშა ნამჷ-და ბჟა კოსმოსური მიკრორეღმული ფონიშობურო (კმფ) ჰიდრაშ წორომურიცხედიშჸურე 550 კმ/მქ სიჩქარეთ ყარენს, ბჟაშ მანგმოქიმინჯე სიჩქარე კმფ-შჸურე რე დოხოლაფირო 370 კმ/მქ ნარგისიშ ვარდა ნჯილოშ წორომურიცხედიშჸურე.

დიხაუჩაშ დო ბჟაშ შქას ოშქაშე გოძვენა 1 ასტრონომიული ართაული რე (150 000 000 კილომეტრი), მარა დისტანცია ითირუ, მუჟამსჷთ დიხაუჩა გინმურს პერიჰელიუმიშე (ღურთუთას) აფელიუმშა (კვირკვეს). თე ოშქაშე გოძვენას სინთეს ბჟაშე დიხაუჩაშა მიოჭირჷნაფალო 8 წუნი დო 19 მერქა ოხვილჷ (ქძ. სინთეშ სიჩქარე). ბჟაშ სინთეშ ენერგია დიხაუჩას რსებულ თელარაშ დახე არძო ფორმას ონინალჷ ფოტოსინთეზით დო დიხაუჩაშ კლიმატშე დო ამინდშე რე გამამინჯალი. დიხაუჩას ბჟაშ ქვერსემი ეფექტი დიო ხოლო პრეისტორიულ ხანეფს იძირაფედჷ დო ბჟას მიარე კულტურა ღორონთო აღიქმენდჷ. ბჟაშ ზუსტი მენცარული გაგება რჩქალას გევითარჷ დო ბოლო ხანეფიშ (მა-19 ოშწანურაშ) გიშარჩქინელ მენცარეფს ბჟაშ ფიზიკურ აკოდგინალუაშე დო ენერგიაშ წყუშე ძალამი დაღარი რჩქინა უღუდეს. თე გაგება დიო ხოლო ივითარებუ: დიო ხოლო არსებენს გორკვიაფილი მუდანობაშ ანომალია ბჟაშ ქიმინჯალაშენი, ნამუთ ასე ხოლო უგუნწყუმუ დო უსხუნუე რე.

• Nasa SOHO (Solar & Heliospheric Observatory) satellite (ინგლ.)
• National Solar Observatory (ინგლ.)
• Astronomy Cast: The Sun (ინგლ.)
• A collection of spectacular images of the sun from various institutions (The Boston Globe) (ინგლ.)