Mangga

Matatagpuan ang karamihan ng mga uri nito sa kalikasan bilang mailap na mangga. Kabilang ang sari sa pamilya ng kasoy, Anacardiaceae. Katutubo ang mga mangga sa Timog Asya, kung saan ang "common mango" ("karaniwang mangga") o "Indian mango" ("manggang Indiyano"), Mangifera indica, ay naipamahagi sa buong mundo upang maging isa sa mga pinakanililinang na prutas sa tropiko. Pinatutubo ang mga ibang uri sa Mangifera (hal. horse mango, Mangifera foetida) sa mas lokal na batayan.

Sa buong mundo, mayroong daan-daang kultibar ng mangga. Depende sa kultibar, iba-iba ang mga sumusunod na katangian ng mangga: laki, hugis, tamis, kulay ng balat, at kulay ng laman na maaaring maging dilaw, ginto, o kahel. Ang mangga ay ang pambansang prutas ng India, at ang pambansang puno ng Bangladesh.

 

Ang mga puno ng mangga ay tumataas nang 30–40 m (98–131 tal), at 10–15 m (33–49 tal) ang radius ng korona (crown radius) nito. Nabubuhay ang mga puno nang matagal; ang ilan sa mga ispesimen ay namumunga pa rin pagkatapos ng 300 taon. Sa malalim na lupa, bumababa ang punong-ugat nang hanggang 6 m (20 ft), na may napakaraming at kalat na kalat na ugat na pangkain (feeder root) at ugat na angkla (anchor root) na tumatagos nang malalim sa lupa. Ang mga dahon ay laging-lunti, naghahalili, payak, 15–35 cm (5.9–13.8 pul) sa haba, and 6–16 cm (2.4–6.3 pul) sa lapad; kapag bata pa ang mga dahon, kahel-rosas ang mga ito, na nagbabago agad para maging matingkad at makintab na pula, tapos matingkad na berde habang tumatanda. Namumulaklak ang puno sa mga terminal panicle na may habang 10–40 cm (3.9–15.7 pul); ang bawat bulaklak ay maliit at puti na may limang talutot na may habang 5–10 mm (0.20–0.39 pul), na may banayad at mabangong amoy. Kilala ang higit sa 500 uri ng mangga, karamihan dito ay humihinog sa tag-init, habang ang mga iba ay humihinog nang dalawang beses sa isang taon. Ang pamumulaklak hanggang pagkahinog ng prutas ay tumatagal nang apat hanggang limang buwan.

Nag-iiba-iba ang hinog na prutas ayon sa kultibar sa laki, hugis, kulay, tamis, at kalidad kapag kinain. Depende sa kultibar, maaaring maging dilaw, kahel, pula, o berde ang kulay ng prutas. Ang prutas ay may iisang patag, pahabang buto na maaaring mahibla o mabuhok sa ibabaw, at hindi madaling ihiwalay sa sapal. Ang hugis ng prutas ay maaaring pabilog, hugis-itlog, o hugis-bato, na may 5–25 centimetro (2–10 pul) sa haba at 140 gram (5 oz) hanggang 2 kilogram (5 lb) sa timbang sa bawat indibidwal na prutas. Ang balat nito ay malakatad, mapagkit, makinis, at mabango, na may kulay na maaaring berde, dilaw, dilaw-kahel, dilaw-pula, o may kasamang kakulay ng pula, lila, rosas, o dilaw kapag hinog na hinog na.

Katangi-tanging malasahing at mabango ang amoy ng mga manggang hinog at buo. Sa loob ng buto na may kapal na 1–2 mm (0.039–0.079 pul) ay isang manipis na sapin na nagtatakip sa isang binhi na may 4–7 cm (1.6–2.8 pul) sa haba. Ang mga mangga ay may mga binhing mapagmatigas (recalcitrant seeds) na hindi na nabubuhay kapag pinayelo o pinatuyo. Tumutubo kaagad ang mga puno ng mangga mula sa mga binhi. Pinakamataas ang tagumpay ng pagtutubo kapag nakuha ang mga binhi sa mga hinog na prutas.