Democratic Republic Of The Congo

u Congo micuay atu kapulungan a kanatal (剛果民主共和國) sa i labu nu Africa, itiza i 0 00 N, 25 00 E

u ahebal nu lala’ mapulung sa 2,344,858 km²

u ahebal nu lalaay sa 2,267,048 km², u ahebal nu nanumay sa 77,810 km²

hamin nu tademaw sa 81,331,050.

kakalukan umah sa 11.40%, kilakilangan umah sa 67.90%, zumaay henay umah sa 20.70%

u tapang tusu nu kanatal sa u Kinshasa (金夏沙).

sapadateng nu kanatal demiad sa 30 bulad 6 demiad.

u tabakiay a tapang nu kanatal (congtung) ayza sa ci Félix Tshisekedi (Byelikese．Cisayketi 菲利克斯·齊塞克迪), 1963 a mihcaan 6 a bulad 13 a demiad nalecuhan. u tabakiay a tapang nu kanatal (congtung) nu Congo micuay atu kapulungan a kanatal (剛果民主共和國) ayza, micakat a demiad sa i 2021 a mihcaan 2 bulad 6 demiad.

u cunli nu Congo micuay atu kapulungan a kanatal  ayza sa ci Jean-Michel Sama Lukonde, micakat a demiad sa i 2021 a mihcaan 4 bulad 26 demiad.

Democratic Republic of the Congo (剛果民主共和國), France a kamu, République démocratique du Congo, miwada tu nisulitan,”RDC”,i tini i Africa (非洲)  i tepan nu kanatal, u kamu tu Mincuay a Congo (民主剛果)（DR Congo）han, Congo kim 剛果（金）（Congo-Kinshasa）han, tukus nu lala’ kaahebal pakala tu 234.5 a mang km², sakatusa tabakiay uynu dada’ i Algeria (阿爾及利亞) atu kitakit tu saka sabaw cacay a tabakiay a kanatal, u tademaw malabas tu 8,700 a mangaan i kitakit a tademaw saka sabaw enem ka katuud, Africa (非洲) a tademaw saka sepat nu katuuday a kanatal, satusa i kitakiday a tademaw saktuuday nu France kamu a kanatal ( 法語國家) a kamu nu kanatal, kahenulan a tuse u Cin-sia-sa(金夏沙).

(u kamu nu Hulam sa: Democratic Republic of the Congo (剛果民主共和國) （法語：République démocratique du Congo，簡寫為RDC），是位於非洲中部的國家，簡稱民主剛果（DR Congo）、剛果（金）（Congo-Kinshasa）。陸地面積約234.5萬平方公里，是非洲第2大（僅次於阿爾及利亞）、暨世界第11大的國家。人口超過8700萬[6]，是世界人口第16多、非洲人口第4多的國家，同時是世界人口最多的法語國家。首都暨最大都市為金夏沙。)

nu binawlanay a nisakaku Kang-kow-ze-yu-bang(剛果自由邦) kakuniza a sakaput atu By-su-kang-kow(比屬剛果), 1960 a mihcaan enem a bulad tulu bataan a demiad misakaku patizeng tu kanatal, uyni patizeng tu kanatal hasa, atu belaw i saayaway misateket tu uyzaanay u Fa-kow(法國) tungusay nu malecaday tu Kang-kow-kung-he-kow「剛果共和國」, mala u macu’ tu nu kanatal a syakay,

i tusaay a kanatal a ni pangangan hawsa, pasu kahenulan a tuse, u ngangan pala u kasazuma , namahini a singangan aca tu Kang-kow-kung-he-kow「剛果共和國」Li-aw-bo-de-wey-lr（利奧波德維爾）[, Cang-kow-cing剛果（金）（Congo-Kinshasa）han ku ngangan, 1964 a mihcaan pitu a bulad cacay a demiad, pasumat tu ngangan nu Congo micuay atu kapulungan a kanatal (剛果民主共和國)  han tu, 1971 a mihcaan cacay bataan a bulad tusa bataan izaw ku pitu a demiad i kala cung-tungan ni Men-bo-tuo(蒙博托) u tayzaay micumut a tademaw pasumat han ku ngangan nu kanatal Sa-yi(薩伊)（法語：Zaïre）han, 1997 a mihcaan lima a bulad sabaw pitu a demiad ci Luo-lang-ka-pi-la(洛朗·卡比拉) amikeliday tu Cang-kow-cya-fang-min-cu-li-lang-tung-meng(剛果解放民主力量同盟) micumut mingayaw tu Cing-sya-sa(金夏沙) pabaelin tu ni kuwanan Men-bo-tuo(蒙博托), mahiza a panukas tu ngangan nu Congo micuay atu kapulungan a kanatal (剛果民主共和國) katukuh ayza.

(u kamu nu Hulam sa: 民主剛果的前身為剛果自由邦與比屬剛果，1960年6月30日獨立建國。由於建國時與鄰近稍早獨立的原法屬剛果同樣以「剛果共和國」做為國號，國際社會在兩國名稱後括注首都名稱以作區別，因此又被稱作剛果共和國（利奧波德維爾）[註 2]，簡稱剛果（利）。1964年8月1日改國名為剛果民主共和國[8]。1971年10月27日，時任總統蒙博托為去殖民化而將國名更改為薩伊（法語：Zaïre），1997年5月17日，洛朗·卡比拉領導的剛果解放民主力量同盟攻占金夏沙推翻蒙博托政權，並恢復國名為剛果民主共和國至今。)

1998 a mihcaan malinga’tu tu sakatusa a ngangayaw nu  Congo(剛果), uynian a kanatal mapelpel tuway, zayhan uynian a ngangayaw macalap ku siwaay nu Fey-cow(非洲) a kanatal pakala’ tu 20 ku sibakudangay nu icelang, namahini pangangan han tu “Fey-cow(非洲) a ngangayaw i kitakit u kitakitay” a nu mahini i 2003 a mihcaan masasulit tu sakakapah a letek, nika winikalalebu, mahini tu malalid tunian a kanatal i nuwalian a kakitizaan, mipacici’ mipenec mikacaw tu tatayna atu zumaay tu kakaydihan nu uzip u kapelpel kahizaan i kitakit u sa talakaway, uynian a ngangayaw, namakay 1998 a mihcaan mapatay ku tademaw tu 540 a mang.

(u kamu nu Hulam sa: 1998年開始的第二次剛果戰爭，讓這個國家滿目瘡痍。因為這場戰爭涉及了9個非洲國家和大約20個武裝勢力，因此也被稱為「非洲的世界大戰」[9]。儘管在2003年簽署了和平協定，但戰鬥仍在該國東部地區繼續。在剛果東部，強姦和其他性暴力的發生率被認為是世界上最高的[10]。這場戰爭自1998年以來造成540萬人死亡。)

ayza nipangangan tu Kang-kow-kung-he-kow「剛果共和國」a kakitizaan, ayaw nu  waluay a mang a mihcaan izaw tu tademaw nu muengay, i saayaw nu kasumamadan a laylay malingatu tu ku Congo(剛果) Ban-tu-cen(班圖人) a tademaw mabulawamin uheni i ayaw nu kasumamadan tu 2000 a mihcaan katukuh ayaw nu kasumamadan tu 500 a mihcaan namakay saetipan nuwamisan mabulaw tayza i masahelingay a kakitizaan, uyniantu a mihcaan pasu nu ayaway mabulaway a mihcaan, katukuh tu pabelin tu micunuday a tademaw, Ban-tu(班圖) a tademaw mabilaw mikitay tu i tizaay nuenengay nu By-ke-mi-zen(俾格米人) binacadan a tademaw, kuheni u lalangawan papulung pacumut tu ayzaay a Congo(剛果) nu timulan a kakitizaan, Ban-tu(班圖) a tademaw namakay satipan  Si-fey(西非) a kakitizaan nu Fey(非 ), minanam tuway tu sakalu atu numukingnay a sadiket atu mikawaw, nu Congo(剛果) Ban-tu(班圖) a kamu ku angangan a kamu.

(u kamu nu Hulam sa: 現被稱為剛果民主共和國的地區，在8萬年前即有人類居住。早期的歷史開始於剛果班圖人的遷移浪潮，他們在公元前2000年到公元前500年從西北遷移到盆地地區，期間包括前殖民地時期至推翻殖民者時期。班圖人的遷徙取代了本地土著俾格米人，他們將其文化融合進現代剛果南部地區。班圖人從西非地區學習了農業和鐵器的使用方法，以剛果的班圖語系語言為主要方言。)

Min-cu-kang-ko(民主剛果) i tepanay nu kanatal satipan nu Fey-cow(非洲) , teleklal (赤道) mibaladay nu tepan a nuwamisan, nuwalian matatules tu U-kang-da(烏干達),Lu-an-da(盧安達),Pu-long-di(蒲隆地),Tan-san-niy-ya(坦尚尼亞), nuamisan nu belaw Nan-su-dan(南蘇丹), Cung-fay-cong-he-cow(中非共和國), nusatipan a kenis tuKang-kow-kung-he-kow(剛果共和國), nutimulan a kenis u An-ke-la(安哥拉),San-piy-ya(尚比亞) Kang-ko-he(剛果河) a sauwac, namakay nuwalian pasayza satipan malikit i mahamin nu kanatal, nuzuma izaw ku U-pan-ci(烏班基) a sauwac, Lu-a-la-pa(盧阿拉巴) a sauwac u kahenulan nu likit nu sauwac, nuwalian a lilis nu kenis namakay amis pasayza i nutimulan izaw ku Ay-bu-te(艾伯特) a taku,Ay-de-hua(愛德華) a taku,Ci-u(基伍) a taku,Tan-kan-i-ke(坦干依喀)a taku atu Mu-uay-lu(姆韋魯) a takuan.

(u kamu nu Hulam sa:民主剛果位於中部非洲西部，赤道橫貫其中北部，東接烏干達、盧安達、蒲隆地、坦尚尼亞，北鄰南蘇丹、中非共和國，西界剛果共和國，南界安哥拉、尚比亞。剛果河自東向西流貫全境，另外有烏班基河、盧阿拉巴河等重要支流。東部邊界自北向南有艾伯特湖、愛德華湖、基伍湖、坦干依喀湖和姆韋魯湖等湖泊。)

Democratic Republic of the Congo (剛果民主共和國) a kakitizaan i teban nu Fa-cow(非洲)nu kanatal , i tiza i Fey-cow(非洲) balicu’ nu teleklalan a kakitizaan, tabaki ku lala’, tabaki ku lala’ aazihan tu aatupan, Fey-cow(非洲) uyni dada’ A-el-ci-li-ya(阿爾及利亞) u sakatusa tabakiay a kanatal, mahamin a kanatal pulung nu hekal a lala’ 2 344,858 Ping-bang-kung-li( 平方公里_) nuwamisan a balaw u Cung-bey-kung-he-ko(中非共和國), nuwalian nuamisan atu Nan-su-dan(南蘇丹) matatules ku lala’, nuwalian a balaw u Dung-bey-kung-he-kow(東非地塹) masaapilis ku ilabu ku diheb, talulung ku nanaum salungan azihen atu U-kan-da(烏干達) Tan-san-ni-ya(坦尚尼亞)Lu-an-da(盧安達) atu pulung-di(蒲隆地) matatulas, nutimulan atu An-ke-la(安哥拉) matatules mababelaw nuwalian nutimulan San-pi-ya(尚比亞), satipan kenis nu Kang-ko(剛果), satipan nutimulan i salikit a sauwac Kang-ko-he(剛果河) , i salikit kalimucu’ Ta-si-yang (大西洋), dadipsan 37 Kung-li(公里) katanayu’ dada’.

(u kamu nu Hulam sa: 剛果民主共和國的位置在非洲中部，位於非洲赤道心臟地帶，地大物博，為非洲僅次於阿爾及利亞的第2大國。全國總面積2344858平方公里[20]。北鄰中非共和國，東北和南蘇丹接壤。東鄰東非地塹，峭壁深谷，水深奇秀，與烏干達、坦尚尼亞、盧安達和蒲隆地相接。南與安哥拉毗連，東南界尚比亞，西界剛果。西南部剛果河下游一隅瀕大西洋，海岸線只有37公里長[21]。)

2001 a mihcaan cacay a bulad sabaw pitu a demiad, Lo-lang-de-si-lay-ka-pi-la(洛朗-德西雷·卡比拉) mapatasasa nu saba a sakakaay nu hitay mapacuk mapatay tu ci La-sen-di-mi-ze-le(拉什迪·米澤勒)（Rashidi Mizele）, u wawa nu Ye-se-fu-ka-la-pi(約瑟夫·卡比拉) taluma  i kanatal mala Cung-tung(總統), mikawaw katukuh i 2019 a mihcaan 1 a bulad 24 a demiad.

(u kamu nu Hulam sa: 2001年1月18日，洛朗-德西雷·卡比拉被下屬軍官拉什迪·米澤勒（Rashidi Mizele）刺殺身亡，其子約瑟夫·卡比拉回國後接任總統，執政至2019年1月24日。)

2006 a mihcan 7 abulad 30 a demiad, Kang-ko-cing(剛果金) mikawaw ku Kung-tung(總統) atu Ko-mi-iy-huay(國民議會) amisingkiw, 8 a bulad 20 a demiad, misaketeday misingkiw ku Uay-yuan-huay(委員會) sakamusa,pasingkiwan tu Kung-tung(總統) nayay ku pakaalaay tu 50% kaipapaw a paya,  ci Ye-se-fu-ca-pi-la(約瑟夫·卡比拉) atu Zang-pi-i-rlben-pa(讓-皮埃爾·本巴) misingkiw aca tu sakatusa apisingkiw 10 a bulad 29 a deniad, sakatusa makakutay misingkiw tu a a Kung-tung(總統) 11 a bulad 15 a demiad, misatekeday misingkiway a uay-uang(委員) sakamusa, ci Ka-pi-rl(卡比拉) ku masingkiway a Kung-tung(總統),12 a bulad 30 a demiad, ci An-tuo-ban-ci-can-cia( 安托萬·基贊加) mala u Cung-li(總理).

(u kamu nu Hulam sa: 2006年7月30日，剛果（金）舉行總統和國民議會選舉。[23]8月20日，獨立選舉委員會宣布，總統選舉中無人獲得50%以上的選票，約瑟夫·卡比拉和讓-皮埃爾·本巴進入第二輪選舉。[24]10月29日，第二輪總統選舉舉行。[25]11月15日，獨立選舉委員會宣布，卡比拉當選總統。[26]12月30日，安托萬·基贊加被任命為總理。)

makay 1980 a mihcaan a tepan nu ciday hausa,  Congo(剛果) a 礦產 nulaculan mawada tu, kanahatu i 1960年 namisateket tulin i Nan-bey(南非) hausa Fa-cow(非洲) a sakatusa ku kikay kusi nu kanatal, nika satabaki satu uyni kasakalamkam a malahat u mikimmay atu miba’tuay atu malukay u niu kange’luan kaizaw, saayaway atu sakatusa pingangayaw nu Congo(剛果) atu1996年 mmalinga’tu tu macacukah, tabaki satu kini sakalawacu’ nu Congo(剛果) a tademaw nu kanatal nisangaan a aca atu caysan nu kanatal nu micumuday, a pabelinen ku suku nu kanatal micunus tu ku talakaw, tu ku nu nutawan a kinapinanay tu a ngangayaw, mapatay tu 500 a man kakatuud nu  mapatayay a tademaw, malilit tu a makunga’lay( 饑荒) atu imelang uynian a kanatal, pakala tu tulu (三分)a tusa ku tademaw caay ka kapah ku uzip.

(u kamu nu Hulam sa: 自1980年代中期以後，剛果的礦產資源已經大幅減少，雖然在1960年獨立後是繼南非之後非洲第二個工業化國家，但是它誇大了「高速」發展中的採礦業和農業部門的勞動生產率。第一次和第二次剛果戰爭及1996年開始的衝突[34]大大地衰弱了剛果的國民產值和財政收入，並給國庫增加了高額外債。數次戰爭共造成500多萬人喪生，其引發的饑荒和疾病導致該國約三分之二的人口營養不良。)

剛果民主共 u malukay a kanatal, malahad發展 tu nikalukan, u lalabu nu kanatal masenged sidamek tu lala’ mahini u nikalukan atuud yadah satu, hatu i kakuti’ay paluma’, u ngannganan nu nipalumaan u a zung-gu-su(棕櫚樹) a kilang, misangatu zung-gu(棕櫚) a simal u kahenulan  kuni , uyza satu nipalunaan nu kuhy(咖啡) ce-ce(可可)、sanasay(椰子),kupa(棉花),papah nu katasaku(菸葉),tipus(稻米),lami’(蔬菜), padingat(鳳梨), kubkub(玉蜀黍), tebus(甘蔗), kalitang(落花生),galasu(橡膠), paza’(香蕉) atu uza(茶葉)amin.

(u kamu nu Hulam sa: 剛果民主共和國是一個農業國家，農業發展具有很大潛力。由於境內氣候溫濕，土地肥沃，因此農產品十分豐富，大多數為熱帶農作物，主要的農產品有棕櫚樹，其所產製的棕櫚油佔重要地位。此外也盛產咖啡、可可、椰子、棉花、菸葉、稻米、蔬菜、鳳梨、玉蜀黍、甘蔗、落花生、橡膠、香蕉和茶葉等。)

tutuc tu 2016 a mihcaan年 pulung nisulitan a tademaw Democratic Republic of the Congo (剛果民主共和國) i lalabu nu kanatal pulung izaw ku 254個 ku ni kasaniyazu’ nu binacadan, Pang-tu a kamu(班圖語系) a kamuan musakamuay tuynian a kamu pakala tu pulung 84％ ku tademaw, Congo(剛果)a binacadan, Nen-ciy-la a binacadan(恩加拉族), Lu-pa a minacadan(盧巴族), Men-ke-en-ku-en-tu a men-ke-en-du a minacadan(蒙戈-恩庫恩杜族), Lung-da a binacadan(隆達族), Su-ku a binacadan(蘇古族) amin, u liwan satu u kamu Su-dan a kamu(蘇丹語)A-can-de a binacadan(阿贊德族) atu Ni-lu-de a kamu(尼洛特語系)A-lu-rl a binacadan (阿盧爾族) atu Pa ke-mi a banacadan(俾格米人)amin, kamu nu kanatal u  Fa a kamu(法語), angangan a kamu izaw ku Lin-ciy-la a kamu(林加拉語)Ci-kang-ku a kamu(基剛果語) Ci-lu-pa a kamu(契盧巴語) atu Se-wa-si-li a kamu(斯瓦希里語), u binawlan 55％ ku u Tin-si-kiw,35％ u baluhay a singku, nu zumaay pulung 10％. [1]

(u kamu nu Hulam sa: 據2016年人口統計資料，剛果民主共和國境內共計有254個部族，以班圖語系為語言的約占總人口的84％，主要為剛果族、恩加拉族、盧巴族、蒙戈-恩庫恩杜族、隆達族、蘇古族等，其餘為講蘇丹語的阿贊德族和尼洛特語系的阿盧爾族和俾格米人等；官方語言為法語，主要語言有林加拉語、基剛果語、契盧巴語和斯瓦希里語。居民中55％信仰天主教，35％為新教，其他宗教共計10％。)

• CIA
• 外交部
• List of current heads of state and government
• 中文維基百科:剛果民主共和國:[2]