Covid-19: Sëmundje ngjitëse e shkaktuar nga SARS-CoV-2

Sëmundja është përhapur globalisht që nga viti 2019, duke rezultuar në pandeminë e COVID-19 (2020-2022). Simptomat e zakonshme përfshijnë ethe, kollë dhe gulçim. Dhimbja e muskujve, prodhimi i pështymës dhe dhimbja e fytit janë simptoma më pak të zakonshme. Ndërsa shumica e rasteve rezultojnë në simptoma të buta, disa përparojnë në pneumoni dhe dështim shumë-organesh. Vdekjet për një numër të rasteve të diagnostikuara vlerësohen në mes 1% dhe 5% por ndryshojnë sipas moshës dhe kushteve të tjera shëndetësore.

COVID-19
Emra të tjerë	Sëmundja akute e frymëmarrjes 2019-nCoV Wuhan coronavirus "Coronavirus" Në mediet sociale nganjëherë vetëm "Corona (Korona)"
Imazh mikroskopik i SARS-CoV-2
Specialitet	Infektologji, pneumologjia, Virologjia, epidemiologjia, emergency medicine
Simptomat	Ethe, kollitje, vështirësi në frymëmarrje
Komplikimet	Pneumonia, ARDS, Lëndim i veshkës
Shkaktar(ë)	SARS-CoV-2
Metoda diagnoztifikuese	Testim i transkriptimit të polimerazës, testim i imunitetit, CT scan
Parandalimi	Pastrimi i duarve, vënia e maskave, shmangia e kontakteve të afërta me njerëzit e infektuar
Trajtimi	Sipas simptomave dhe me mbështetje
Shpeshtësia	16,296,635 raste të konfirmuara që nga 30 dhjetori 2019 - Gusht 2021
Vdekje	649,662 (4.0% e rasteve)

Infeksioni përhapet nga një person tek të tjerët përmes stërkalave të pështymës apo nxjerrjes së frymës, që shpesh prodhohen gjatë kollitjes dhe teshtitjes. Koha nga ekspozimi deri në fillimin e simptomave është përgjithësisht midis 2 dhe 14 ditë, me një mesatare prej 5 ditësh. Metoda standarde e diagnozës është me anë të reaksionit të zinxhirit të polimerazës me transkriptim të kundërt (rRT-PCR) nga një shtupë nazofaringeale ose pllaka e fytit. Infeksioni gjithashtu mund të diagnostikohet nga një kombinim i simptomave, faktorëve të rrezikut dhe një skanimi i gjoksit që tregon veçoritë e pneumonisë.

Masat e rekomanduara për të parandaluar sëmundjen përfshijnë larjen e shpeshtë të duarve, ruajtjen e distancës nga njerëzit e tjerë dhe mos prekjen e fytyrës së dikujt. Përdorimi i maskave rekomandohet për ata që dyshojnë se kanë virusin dhe kujdestarët e tyre por jo për publikun e gjerë. Nuk ka asnjë vaksinë ose trajtim specifik antiviral për COVID-19; menaxhimi përfshin trajtimin e simptomave, kujdesin mbështetës dhe masat eksperimentale.

Organizata Botërore e Shëndetit (OBSH) ka shpallur shpërthimin e koronavirusit 2019-2020 një pandemi dhe një Urgjencë e Shëndetit Publik të Shqetësimit Ndërkombëtar (PHEIC). Dëshmi e transmetimit lokal të sëmundjes është gjetur në shumë vende në të gjashtë rajonet e OBSH-së .

Ata që janë të infektuar me virus mund të jenë asimptomatikë ose të zhvillojnë simptoma të ngjashme me gripin që përfshijnë ethe, kollë dhe gulçim. Diarreja dhe simptomat e sipërme të frymëmarrjes si teshtima, hundë rrufe ose dhimbja e fytit janë më pak të zakonshme. Rastet mund të përparojnë në pneumoni, dështim të shumë organeve dhe vdekje te më të prekurit.

Periudha e inkubacionit varion nga 2 deri në 14 ditë, me një periudhë mesatare të inkubacionit nga 5 deri në 6 ditë, sipas Organizatës Botërore të Shëndetit (WHO). Koha mesatare nga fillimi deri në rikuperimin klinik për raste të buta është afërsisht 2 javë dhe është 3-6 javë për pacientët me sëmundje të rëndë ose kritike. Të dhënat paraprake sugjerojnë që periudha kohore nga fillimi deri në zhvillimin e sëmundjes së rëndë, përfshirë hipoksinë, është 1 javë. Në mesin e pacientëve që kanë vdekur, koha nga fillimi i simptomave deri në rezultatin varion nga 2-8 javë.

Është vërejtur se fëmijët kanë simptoma më të buta sesa të rriturit.

Sëmundja është shkaktuar nga virusi i rëndë i sindromës akute të frymëmarrjes koronavirus 2 (SARS-CoV-2), i referuar më parë si novel koronavirus 2019 (2019-nCoV). Kryesisht përhapet midis njerëzve përmes pikave të frymëmarrjes nga kollitjet dhe teshtitjet .

Mushkëritë janë organet më të prekura nga COVID-19 sepse virusi akseson qelizat pritëse përmes enzimës ACE2, e cila është më e bollshme në qelizat alveolare të tipit II të mushkërive. Virusi përdor një glikoproteinë të veçantë sipërfaqësore, të quajtur "spike", për t'u lidhur me ACE2 dhe ndërhyn qelizën pritëse. Dendësia e ACE2 në secilin ind lidhet me ashpërsinë e sëmundjes në atë ind dhe disa kanë sugjeruar që zvogëlimi i aktivitetit ACE2 mund të jetë mbrojtës, megjithëse një pamje tjetër është se rritja e ACE2 duke përdorur barna bllokues të receptorëve të Angiotensin II mund të jetë mbrojtës dhe që këto hipoteza duhet të testohen. Ndërsa sëmundja alveolare përparon dështimi i frymëmarrjes mund të zhvillohet dhe vdekja mund të pasojë. ACE2 mund të jetë gjithashtu rruga që virusi të sulmojë zemrën duke shkaktuar lëndime akute të zemrës. Njerëzit me gjendje kardiovaskulare ekzistuese kanë prognozë më të dobët.

 

Virusi mendohet të ketë një origjinë shtazore. Është transmetuar për herë të parë te njerëzit në Wuhan, Kinë, në nëntor ose dhjetor 2019, dhe burimi kryesor i infeksionit u bë konsumimi i kafshëve të egra, nga ku u mor dhe virusi, e më pas vazhdoi transmetimi njeri-tek-njeri në fillim të janarit të vitit 2020. Më 14 mars 2020, lajmet kineze njoftoi se rasti i parë i konfirmuar i sëmundjes COVID-19, shkaktuar nga SARS-cov-2 virus, ka qenë në një pacient 55-vjeçar në provincën Hubei, dhe është raportuar në një gazetë kineze më 17 nëntor 2019. Deri më sot (15 Mars 2020), 67,790 raste dhe 3,075 vdekje nga virusi janë raportuar në provincën Hubei; një shkallë fataliteti në raste (CFR) prej 4.54%.

 

Për shkak se një vaksinë kundër SARS-CoV-2 nuk pritet të bëhet e disponueshme deri më 2021, një pjesë kryesore e menaxhimit të pandemisë COVID-19 është duke u përpjekur të ulë kulmin e epidemisë, i njohur si rrafshim i kurbës së epidemisë . Kjo ndihmon në zvogëlimin e rrezikut të tejkalimit të shërbimeve shëndetësore dhe siguron më shumë kohë për të zhvilluar një vaksinë dhe trajtim.

Masat parandaluese për të zvogëluar shanset e infeksionit në vendet me një shpërthim të sëmundjes janë të ngjashme me ato të publikuara për koronaviruset e tjera: qëndroni në shtëpi, shmangni udhëtimet dhe aktivitetet publike, lani duart me sapun dhe ujë të nxehtë sa më shpesh, praktikoni higjienë të mirë të frymëmarrjes dhe shmangni prekjen e syve, hundët ose gojën, me duar të palara. Strategjitë e distancës sociale synojnë të zvogëlojnë kontaktin e personave të infektuar me grupe të mëdha duke mbyllur shkollat dhe vendet e punës, duke kufizuar udhëtimin dhe duke anuluar tubimet masive.

Larja e duarve

Qendrat për Kontrollimin dhe Parandalimin e Sëmundjeve rekomandojnë larjen e duarve rregullisht me sapun për të paktën 20 sekonda, veçanërisht pasi të shkoni në tualet, para se të hani, dhe pas shtrëngimit të hundës, kollitjes ose teshtitjes. Nëse sapuni nuk është i disponueshëm, atëherë rekomandohet çdo larëse dore me të paktën 60% alkool. OBSH këshillon individët që të mos prekin sytë, hundën ose gojën me duar të palara. Duhet të shmanget edhe pështymja në vendet publike.

 

Masat tjera

Sipas OBSH-së, përdorimi i maskave rekomandohet vetëm nëse një person kollitet ose teshtitet ose kur dikush kujdeset për dikë me një infeksion të dyshuar. Për të parandaluar transmetimin e virusit, Qendrat për Kontrollin dhe Parandalimin e Sëmundjeve (SHBA) rekomandojnë që personat e infektuar të qëndrojnë në shtëpi përveç që të marrin kujdesin e duhur mjekësor, telefononi përpara se të vizitoni një ofrues të kujdesit shëndetësor, të vishni një maskë për fytyrën kur ekspozoheni ndaj një individi ose vendndodhjeje të një infeksion të dyshuar, mbuloni kollën dhe teshtitjet me një faculetë ose leckë, lani rregullisht duart me sapun dhe ujë dhe shmangni ndarjen e sendeve personale shtëpiake.

Prognoza

Shumë prej atyre që vdesin nga COVID-19 kanë edhe parakushte ekzistuese, përfshirë hipertensionin, diabetin dhe sëmundjet kardiovaskulare. Në një studim të rasteve të hershme, koha mesatare nga shfaqja e simptomave fillestare deri në vdekje ishte 14 ditë, me një gamë të plotë nga 6 deri në 41 ditë. Në një studim të Komisionit Kombëtar të Shëndetit (NHC) të Kinës, burrat kishin një vdekje prej 2.8% ndërsa gratë kishin një normë vdekjeje prej 1.7%. Te personat nën moshën 50 vjeç rreziku i vdekjes është më pak se 0.5%, ndërsa tek ata mbi moshën 70 vjeç është më shumë se 8%. Asnjë vdekje nuk kishte ndodhur në njerëz nën moshën 10 vjeç, (deri më 26 shkurt 2020). Disponueshmëria e burimeve mjekësore dhe socioekonomia e një rajoni gjithashtu mund të ndikojnë në vdekshmërinë.

Rezultatet përfundimtare të testeve për vaksinën e koronavirusit të zhvilluar nga firma gjermane BioNTech dhe partneri amerikan Pfizer treguan se ajo kishte një normë efikasiteti prej 95%, bënë të ditur të dyja firmat farmaceutike të mërkurën. Kjo bazohet në teste dymujore, që siguruan gjithashtu të dhëna me vlerë për sigurinë e vaksinës.

Rezultatet e fundit erdhën në përfundim të fazës së tretë të testimit të vaksinës. Të dyja kompanitë thanë më tej se ato e kanë përmbushur piketën e sigurisë të kërkuar nga Administrata Amerikane e Ushqimit dhe Medikamenteve të SHBA. Ato tani planifikojnë të kërkojnë zyrtarisht "brenda ditësh" nga rregullatori amerikan të lejojë përdorimin emergjent të vaksinës. Të dyja firmat farmaceutike gjithashtu thanë se ato ia kanë dërguar të dhënat e testimit të vaksinës rregullatorëve të tjerë në Evropë, Britani të Madhe dhe Kanada.

Keshilla te pergjithshme:

Masat higjenike si mbajtja e maskave, respektimi i distances me te pakten 1,5 m largësi dhe densinfektimi i rregullt i duarve janë tre masat kryesore te parandalimit të infektsionit. Ndjekja dhe izolimi gjithsej14 ditë i rasteve te infektuara përbën një hap tjetër në parandalimin e përhapjes së virusit SARS-CoV-2. Gjithashtu këshillohet vaksinimi sezonal kundra influencës si dhe vaksinimi kundra pneumokokeve. Aktualish nuk ka evidencë shkencore që perdorimi barnave antiinflamatore si përshëmbull Aspirina tn cojnë në përkeqësimin e gjendjes së pacientit. Keshillohet thithja e avullit të ujit të kryposur ose Salbutamolit për hapjen e rrugëve të frymarrjes. Marrja e statinave për pacientet me komorbiditete kardiovaskulare mund të ulin numrin e te shtruarve ne reanimacion. Marrja e imunsupresanteve e rrit resikun e një infeskioni të rendë. Marrja e antibiotikeve ështe arsyeshme vetëm në rastin e një infeksioni bakterial.

Trajtimi specifik i COVID 19:

Glukokortikoidet: (P.sh. Deksametazon 6 mg/ditë për maksimalisht 10 ditë ose pas mbarimit të terapisë me oksigjen, pa nevoje ulje dose ne mënyre te shkallëzuar). Glukokorikoidet janë terapi standarte te pacientet me COVID-19 që u duhet të marrin oksigjen. Këta pacientë duhen monitoruar për shkak të rrezikut të infeksioneve bakteriale apo rritjes së nivelit të sheqerit. Remdesevir si monoterapi (P.sh. Dita e pare 200 mg dhe 4 ditet e tjera 100 mg nepermjet eneve te gjakut) ka avantazhe vetëm në 7 ditet e parat e infeksionit. Nëqoftese në momentin që pacienti tesohet positiv dhe kërkon oksigjen, atëherë terapia me Remdesivir nuk ka më efekt. Plasma rekovaleshente, Azithromycina, Remdesivir plus baricitinib, Vitamina D3, Hydroxychloroquin, Anakinra, Ivermectin, Tocilizumab, Lopinovir/Ritonavir nuk këshillohen për shkak se disavantazhet i mbikalojnë avantazhet. Casirivimab/Imdevimab është një kokteil antitrupash në fazën studimore me rezultate shumë premtuese.

Trajtimi me oksigjen:

Trajtimi me oksigjen ka për qëllim mbajtje konstante te saturimit te gjakut me oksigjen mbi 90%. Matja e saturimit të gjakut është një nga masat më kryesore për mbikqyrjen e sëmundjes për pacientët me marrje fryme. Kjo keshillë është për rrethet mjekesore: Nëqoftese një pacient e ka Kuocientin e Horowitz-it (PaO2/FiO2 = 100-300 mmHg), atëherë këshillohet mbikqyrja në pavionin e reanimacionit. Shkallët e zëvendësimit të oksigjenit janë:

a.      Dhënie oksigjeni nëpërmjet kanulave te hundës deri në 6 L

b.      Dhënie oksigjeni me maskë deri në 15 L

c.      Dhënie e oksigjenit me fluks te lartë (Airvo)

d.      Frymëmarrja artificiale jo invasive (Variable Positive Airway Pressure)

e.      Frymëmarrja artificiale invasive me intubim (p.sh. Biphasic Positive Airway Pressure ose synchronized intermittent mandatory ventilation)

f.       ECMO (extracorporeal membrane oxygenation)

Trajtimi i mpiksjes se gjakut:

Duke qenë se mpiksja e gjakut është një fenomen që paraqitet shpesh te pacientet me COVID-19, ajo merr nje pjese te rendesishme te trajtimit specifik. Trajtimi me dose parandaluese: (p.sh. Enoxaparin 40 mg/ditë s.c.): këshillohet tek të gjithe pacientet që e kane te nevojshme shtrimin ne spital, apo kerkojnë terapi me oksigjen në shtëpi. Trajtimi me gjysëm dose terapike: (p.sh. Enoxaparin 40 mg s.c. 2x dite): keshillohet te pacientet me rreziqet e poshtepermendura:

a.      Mbipesha (BMI > 35 kg/m2)

b.      Trombozë në historikun mjekesor

c.      Tendencë për Tromboembolizëm

d.      Trajtim në pavion reanimacioni

e.      D-dimere te ngritura > 2 herë te normës

Trajtimi me dosë të plotë (p.sh. Enoxaparin kg KG mg s.c. 2x dite, Rivaroxaban 20 mg 1x dite) këshillohet vetëm në raste të siguruara tromboembolizimi dhe kur behët terapi me ECMO.

• Pandemia e koronavirusit 2019–20
• Pandemia e Koronavirusit në Evropë 2020
• Pandemia e Koronavirusit në Itali 2020
• Pandemia e Koronavirusit në Kosovë 2020
• Pandemia e Koronavirusit në Shqipëri 2020
• Pandemia e Koronavirusit në Gjermani 2020
• Pandemia e Koronavirusit në Gjeorgji 2020
• Pandemia e Koronavirusit në Maqedoninë e Veriut 2020