Sola: Stjerne i midten av solsystemet
Sola er stjerna som ligg i sentrum av solsystemet.
- For andre tydingar av oppslagsordet, sjå Sola (fleirtyding).
 | |
| Observasjonelle data | |
|---|---|
| Snittavstand frå jorda | 149,6·106 km |
| Visuell lysstyrke (V) | −26,8m |
| Absolutt magnitude | 4,8m |
| Baneparametrar | |
| Snittavstand frå senteret til Mjølkevegen | 2,5·1017 km (26 000 lysår) |
| Galaktisk periode | 2,26·108 år |
| Fart | 217 km/s |
| Fysiske eigenskapar | |
| Diameter | 1,392·106 km (109 · jordas) |
| Flattryktheit | 9·10-6 |
| Overflateareal | 6,09·1012 km² (11 900 · jordas) |
| Volum | 1,41·1018 km³ (1 300 000 · jordas) |
| Masse | 1,9891·1030 kg (332 950 · jordas) |
| Tettleik | 1,408 g/cm³ |
| Overflatetyngdekraft | 273,95 m/s2 (27,9 G) |
| Unnsleppingsfart frå overflata | 617,54 km/s |
| Overflatetemp. | 5780 K |
| Temperaturen til koronaen | 5 millionar K |
| Omtrentleg kjernetemperatur | 13,6 millionar K |
| Luminositet (LS) | 3,827·1026 W |
| Snitt intensitet (IS) | 2,009·107 Ws/m2r |
| Rotasjonskarakteristikkar | |
| Aksehelling | 7,25° (til ekliptikken) 67,23° (til det galaktiske planet) |
| Rektasensjonen til nordpolen [1] | 286,13° (19 t 4 min 31,2 s) |
| Deklinasjonen til nordpolen | 63,87° |
| Rotasjonsperiode ved ekvator | 25,3800 døgn (25 d 9 t 7 min 12,8 s) [2] |
| Rotasjonsfart ved ekvator | 7174 km/t |
| Fotosfærisk samansetting | |
| Hydrogen | 73,46 % |
| Helium | 24,85 % |
| Oksygen | 0,77 % |
| Karbon | 0,29 % |
| Jern | 0,16 % |
| Neon | 0,12 % |
| Nitrogen | 0,09 % |
| Silisium | 0,07 % |
| Magnesium | 0,05 % |
| Svovel | 0,04 % |
Jorda og andre himmellekamar, som planetar, asteroidar, meteoroidar, kometar og støv, går i bane rundt sola. Sola står for meir enn 99 % av massen i solsystemet, og energien som ho ståler ut, støttar nesten alt liv på jorda gjennom fotosyntese. Varmen frå sola er den drivande krafta i klimaet og vêret på jorda, og ho står for 1/3 av tidvasseffektane – resten står månen for. Gjennom solstrålane er ho hovudkjelda for det meste av energien ein bruker på jorda, og mange kulturar har derfor vyrdt sola som ein guddom.
Sola er sett saman av 74 % hydrogen, 25 % helium, mens resten er spor av tyngre grunnstoff. Sola er ca. 4,6 milliardar (109) år gammal og omtrent midt i hovudserien. Ved fusjon vert omtrent 700 millionar tonn hydrogen gjort om til 695 millionar tonn helium i sekundet, mens 5 millionar tonn vert gjort om til elektromagnetiske bølgjer, i hovudsak gammastråling. Sola vil fortsetje med dette i ca. 5 milliardar år til før ho vert ei raud kjempe, og deretter endar kjernen som ein kvit dverg som gradvis vert kjølt ned over milliardar av år. Samtidig kastast dei ytre laga av som ei planetarisk tåke som vert strødd ut og er synleg i nokre titusen år.
Sola brenn om lag 25 % meir lyssterkt no enn då solsystemet var ungt. (Dette kunne fått store konsekvensar for livet på planeten vår, men takk vere små, eincella skaldyr som foraminifar, som absorberer karbondioksid når regn fører det med seg ut i havet, påverkar ikkje den auka varmestrålinga klimaet på jorda.)
Symbolikk
Det astronomiske symbolet for sola er ein sirkel med ein prikk inni .svg)
).
| Solsystemet |
|---|
 |
| Sola · Merkur · Venus · Jorda · Mars · Ceres · Jupiter · Saturn · Uranus · Neptun · Pluto · Eris |
| planetar · dvergplanetar · månar: Månen · marsmånar · jupitermånar · saturnmånar · uranusmånar · neptunmånar · plutomånar · erismånen |
| smålekamar: meteoroidar · asteroidar/asteroidemånar (asteroidebeltet) · kentaurar · TNO-ar (kuiperbeltet/den spreidde skiva) · kometar (Oortskya) |
| Sjå òg himmellekamar, liste over lekamar i solsystemet, sorterte etter radius eller masse, og temasida om solsystemet |
Sjå òg
Kjelder
Bakgrunnsstoff
This article uses material from the Wikipedia Nynorsk article Sola, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Teksten er tilgjengeleg under CC BY-SA 4.0 om ikkje anna er oppgjeve. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Nynorsk (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.