Astronomi

Astronomi no sambua mbolo famahaö ma ilmu sangosili fefu hadia ia zi so ba mbanua si yaŵa (ma baerolangi).

Ba da'ö faböbö fefu mbotoŵa samasui luo nifotöi planet simane Merkurius, Venus, Mars, btn. fao ba da'ö Tanö'a si so niha. Baero planet so göi luo ba döfi, heŵa'ae luo samösa sindruhunia no döfi.

Astronomi
Simane oroma galaksi bimasakti si so bakha luo ba tanö'a si so ya'ita nifaigi moroi ba Observatorium Paranal, Chile, sambua nahia wangosili banua si yaŵa (ma baerolangi) nifotöi observatorium.

Angowuloa fefu ndröfi si fahatö si no fa'ohe fefu börö wondröni nifotöi gravitasi lafotöi galaksi. Galaksi si so ya'ita andre lafotöi bimasakti ba li Indonesia, bahiza ba li bö'ö latötöi ia lala safönu idanö zusu (li Inggris The Milky Way, li Jerman Die Milchstrasse), börö me oroma ia hulö lala safönu haga safusi simane idanö susu (faigi foto galaksi bimasakti ba nga'örö andre).

Fangosili astronomi no tefalua i'otarai ngahönö fakhe me föna, ba hiza börö teknologi si so iada'a abölö aoha khö niha iada'a wangosili fefu ngawalö ndröfi ba zi sambua galaksi.

Baero observatorium (fakake sebua ba wangosiligö baerolangi, li Indonesia teropong) si no mufazökhi ba zi ha'uga nahia ba gulidanö, no göi mufatenge oya wakake wangosili baerolangi nifotöi satelit sohörö-hörögö planet ma zui ndröfi.

Baero satelit ba so göi göfa sihombo baerolangi (li Indonesia wahana luar angkasa) si no mufatenge ba luo, baŵa ba Mars ba tanö bö'önia. Me Desember 2021 irugi luo "Parker Solar Probe", sambua botoŵa nifatenge NASA ba luo.

Börö me no oi aröu sibai ngawalö ni'osili andrö baerolangi, lö lala wangosili ya'ia simane si to'ölö mufalua ba gulidanö. Börö da'ö metode nifalua ndra ere astronomi, lafazökhi ua nifotöi teori. Ba lahaogö wamareso teori andre irege aro sa'ae ia.

Awena molo'ö teori andrö la'omböi göfa baerolangi ba lafatenge, simane me lafatenge Apollo 11 ba mbaŵa me döfi 1969. Bakha ba Apollo 11 andre so Neil Amstrong, Edwin Aldrin ba Michael Collins, irege tobali ira niha si föföna sibai manguhundragö mbaŵa me 21 Yuli 1969.

Astronomi
Fefu planet samasui luo molo'ö wetaronia. Merkurius no planet sabölö ahatö ba luo, ba Neptunus fondrege aröu. Tanö'a so ba gotalua Venus ba Mars. Fa'ebua sambua planet molo'ö famaedogönia ba planet bö'ö.

Sangosili astronomi

Fangosili astronomi no lalau niha i'otarai me föna, he ba Asia (ira niha Mesopotamia ba Fenisia) ba simanö göi ba Eropa (niha Yunani).

Fangi'ila ba geometri moguna sibai ba wondrou'ö fangosili'ö baerolangi. Niha Yunani Eratosthenes ba Aristachus la'oguna'ö wangi'ilara ba geometri ba wanu'a ulidanö.

Bakha ba mbukunia sotöi "Almagest" isura Claudius Ptolemy wa tanö'a si so ya'ita andre no hunö galaksi bimasakti (lafotöi ia teori geosentris), eluahania luo, planet ba ndröfi oi mamasu-masui tanö'a. Teori andre fatema ba niha no töra sambua ngahönö fakhe wa'ara.

Awena dania ba ngaotu ndröfi si-16 ifa'olo nifotöi teori heliosentris Nicolaus Copernicus sauri ba Polandia 1473-1543. Molo'ö teori andre, tenga luo zamasu-masui tanö'a, ba hiza tanö'a awö planet zamasu-masui luo.

I'anema'ö fatema teori andre ba gotalua ndra sangi'ila ba matematika ba zi sagörö Eropa, fao ba da'ö Galileo Galilei, sabölö tehöngö ba gotaluara. I'otarai da'e sa'ae ba no te'oguna'ö wangosili ilmiah ba astronomi.

Luo

So dombua mbotoŵa sabölö oroma ba hörö niha ba mbanua si yaŵa ya'ia da'ö luo ba baŵa. Simane si no muŵa'ö yaŵa, luo andrö no hunö fefu mbotoŵa tanö bö'ö si so bakha ba sistem luo (li Indonesia tata surya). Simane ndröfi tanö bö'ö, luo andrö muhaga, ifohaga danö'a, baŵa ba fefu planet.

Haga luo andrö no moguna sibai tenga ha ena'ö muhaga danö ba tola ta'ila hadia ia, bahiza haga luo andre göi mame ena'ö tefazökhi Vitamin D, soguna sibai ba mboto niha, ba ena'ö tumbu wa'abölö nifotöi energi ba zinumbua ba ba zauri fefu (töi ilmiahnia fotosintesis).

Ba börö me ifagaolo-gaolo ia tanö'a, andrö wa sambua ngai danö itaria i'otahögö luo (ba börö da'ö humaga danö ba laŵa'ö niha sima'ökhö) ba itaria lö'ö (ba börö da'ö ogömi danö ba laŵa'ö niha sibongi).

Baŵa

Baŵa no sambua mbotoŵa samasu-masui tanö'a. Lö muhaga ia simane planet, bahiza na göna ia haga zino, itimbagö haga andrö hulö zörömi. Andrö wa oroma khöda haga mbaŵa, töra-töra ba zibongi. Fa'ara mbaŵa ba wamasui tanö'a la'oguna'ö niha ba wangerai inötö ba gulidanö. Sara waŵa eluahania inötö irege ifasui danö baŵa sakali.

Umbu

Tags:

Astronomi Sangosili astronomiAstronomi BaŵaAstronomi UmbuAstronomiLuoMarsMerkurius

🔥 Trending searches on Wiki Li Niha:

MazauwuBawiAgustinus HippoAmaedola ba FaosatöniaAsiaAsia TenggaraFangowaluHarimoKecamatan Pulau-Pulau Batu BaratYesuMaoFamangowalu Ono MatuaEropaOno LowalangiKofiFilipinaSteve CarellOnozitoli OloraNdreŵaBank Rakyat IndonesiaBebeFahandronaIndonesiaPortugalMedia sosialManuBalaluSuhartoKafokafoNagoleTiongkokFulu GoroisaFilosofiAgustin TaidyGoogle SearchYoutubeDahadanö GawugawuFanunu FandruAmerika SerikatSimbiFaragoNdriwoLuoFotuTuho WamatiFaosaOno NihaTasiSarahililazaMexicoIzeraeliMaena🡆 More