Растение Сирак
околу 30 видови, во текстот
| Сирак | |
|---|---|
 | |
| Научна класификација | |
| Царство: | Растенија |
| Нерангирано: | Скриеносеменици |
| Нерангирано: | Монокотиледони |
| Нерангирано: | Комелиниди |
| Ред: | Тревовидни |
| Семејство: | Треви |
| Потсемејство: | Просолики |
| Род: | Сирак L. |
| Видови | |
Сирак (науч. Sorghum) — род од многу видови на треви, што се одгледуваат како жито и фуражна култура. Успеваат во потоплите краишта. Видовите се автохтони во тропските и суптропските подрачја на сите континенти, покрај југозападното тихоокеанско подрачје и Австралазија. Ова растение спаѓа во потсемејството просолики (Panicoideae) и племето Andropogoneae (на кое припаѓа и шеќерната трска).
Одгледување и употреба
Обичниот сирак или алаваџиско просо (Sorghum bicolor), е мошне важна житна култура во светот. Се користи како храна (во зрна и меласата), сточна храна, за произведување на алкохолни пијалаци и за биогорива. Највеќето сорти се отпорни на суша и топлина, па затоа се од особено значење во суви краишта, каде оваа житарка е важна за прехраната на сиромашното и селското население. Во разни тропски региони, овие сорти играат важна улога и како храна за стоката по пасиштата. Кај луѓето, сиракот е мошне значајна прехранбена култура во Африка, Средна Америка и Јужна Азија и претставува „петта најважна житна култура во светот“.
Некои видови сирак содржат извесна доза на цијановодород, хорденин и нитрати, кои се смртоносни ако животнотите ги јадат додека растението е младо. При услови на суша и жештини, дури и возрасните растенија стануваат отровни.
Друг вид пак, наречен алепски сирак или „Џонсонова трева“ (S. halapense) во САД претставува наезден (инвазивен) вид.
Одгледување во Македонија
Во Македонија се одгледува скромно количество сирак. Во 2017 г. се произведени 45 тони сирак, што претставува значаен пад од 82 тони во 1996 и дури 346 тони во 1992 г.
Споредба со други прехранбени култури
На табелава е претставена хранливата содржина на сиракот во однос на други основни прехранбени култури.
| ПРЕХРАНБЕНА КУЛТУРА: | Пченка[А] | Ориз[Б] | Пченица[В] | Компир[Г] | Маниока[Д] | Соја[Ѓ] | Сладок компир[Е] | Сирак[Ж] | Јам[Џ] | Готварска банана[Ш] |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Состојка (на 100 гр) | Количина | Количина | Количина | Количина | Количина | Количина | Количина | Количина | Количина | Количина |
| Вода (гр) | 76 | 12 | 11 | 79 | 60 | 68 | 77 | 9 | 70 | 65 |
| Енергија (кЏ) | 360 | 1528 | 1419 | 322 | 670 | 615 | 360 | 1419 | 494 | 511 |
| Белковини (гр) | 3,2 | 7,1 | 13,7 | 2,0 | 1,4 | 13,0 | 1,6 | 11,3 | 1,5 | 1,3 |
| Маст (гр) | 1,18 | 0,66 | 2,47 | 0,09 | 0,28 | 6,8 | 0,05 | 3,3 | 0,17 | 0,37 |
| Јаглехидрати (гр) | 19 | 80 | 71 | 17 | 38 | 11 | 20 | 75 | 28 | 32 |
| Влакна (гр) | 2,7 | 1,3 | 10,7 | 2,2 | 1,8 | 4,2 | 3 | 6,3 | 4,1 | 2,3 |
| Шеќер (гр) | 3,22 | 0,12 | 0 | 0,78 | 1,7 | 0 | 4,18 | 0 | 0,5 | 15 |
| Калциум (мг) | 2 | 28 | 34 | 12 | 16 | 197 | 30 | 28 | 17 | 3 |
| Железо (мг) | 0,52 | 4,31 | 3,52 | 0,78 | 0,27 | 3,55 | 0,61 | 4,4 | 0,54 | 0,6 |
| Магнезиум (мг) | 37 | 25 | 144 | 23 | 21 | 65 | 25 | 0 | 21 | 37 |
| Фосфор (мг) | 89 | 115 | 508 | 57 | 27 | 194 | 47 | 287 | 55 | 34 |
| Калиум (мг) | 270 | 115 | 431 | 421 | 271 | 620 | 337 | 350 | 816 | 499 |
| Натриум (мг) | 15 | 5 | 2 | 6 | 14 | 15 | 55 | 6 | 9 | 4 |
| Цинк (мг) | 0,45 | 1,09 | 4,16 | 0,29 | 0,34 | 0,99 | 0,3 | 0 | 0,24 | 0,14 |
| Бакар (мг) | 0,05 | 0,22 | 0,55 | 0,11 | 0,10 | 0,13 | 0,15 | - | 0,18 | 0,08 |
| Манган (мг) | 0,16 | 1,09 | 3,01 | 0,15 | 0,38 | 0,55 | 0,26 | - | 0,40 | - |
| Селен (µг) | 0,6 | 15,1 | 89,4 | 0,3 | 0,7 | 1,5 | 0,6 | 0 | 0,7 | 1,5 |
| Витамин Ц (мг) | 6,8 | 0 | 0 | 19,7 | 20,6 | 29 | 2,4 | 0 | 17,1 | 18,4 |
| Тиамин (мг) | 0,20 | 0,58 | 0,42 | 0,08 | 0,09 | 0,44 | 0,08 | 0,24 | 0,11 | 0,05 |
| Рибофлавин (мг) | 0,06 | 0,05 | 0,12 | 0,03 | 0,05 | 0,18 | 0,06 | 0,14 | 0,03 | 0,05 |
| Ниацин (мг) | 1,70 | 4,19 | 6,74 | 1,05 | 0,85 | 1,65 | 0,56 | 2,93 | 0,55 | 0,69 |
| Пантотенска киселина (мг) | 0,76 | 1,01 | 0,94 | 0,30 | 0,11 | 0,15 | 0,80 | - | 0,31 | 0,26 |
| Витамин Б6 (мг) | 0,06 | 0,16 | 0,42 | 0,30 | 0,09 | 0,07 | 0,21 | - | 0,29 | 0,30 |
| Фолат - вкуп. (µг) | 46 | 231 | 43 | 16 | 27 | 165 | 11 | 0 | 23 | 22 |
| Витамин А (МЕ) | 208 | 0 | 0 | 2 | 13 | 180 | 14187 | 0 | 138 | 1127 |
| Витамин Е, α-токоферол (мг) | 0,07 | 0,11 | 0 | 0,01 | 0,19 | 0 | 0,26 | 0 | 0,39 | 0,14 |
| Витамин К (µг) | 0,3 | 0,1 | 0 | 1,9 | 1,9 | 0 | 1,8 | 0 | 2,6 | 0,7 |
| β-каротин (µг) | 52 | 0 | 0 | 1 | 8 | 0 | 8509 | 0 | 83 | 457 |
| Лутеин+зеаксантин (µг) | 764 | 0 | 0 | 8 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 30 |
| Заситени масни киселини (гр) | 0,18 | 0,18 | 0,45 | 0,03 | 0,07 | 0,79 | 0,02 | 0,46 | 0,04 | 0,14 |
| Мононезаситени масни киселини (гр) | 0,35 | 0,21 | 0,34 | 0,00 | 0,08 | 1,28 | 0,00 | 0,99 | 0,01 | 0,03 |
| Полинезаситени масни киселини (гр) | 0,56 | 0,18 | 0,98 | 0,04 | 0,05 | 3,20 | 0,01 | 1,37 | 0,08 | 0,07 |
| А пченка, слатка, жолта, сирова | Б ориз, бел, долгнавест, обичен, сиров | ||||||||
| В пченица, тврда | Г компир, со лупка, сиров | ||||||||
| Д маниока, сирова | Ѓ соини зрна, зелени, сирови | ||||||||
| Е сладок компир, сиров | Ж сирак, сиров | ||||||||
| Џ јам, сиров | Ш готварска банана, сирова |
Видови
- Sorghum almum
- Sorghum amplum
- Sorghum angustum
- Sorghum arundinaceum
- Sorghum bicolor — обичен сирак или „алаваџиско просо“
- Sorghum bicolor subsp. drummondii — „суданска трева“
- Sorghum brachypodum
- Sorghum bulbosum
- Sorghum burmahicum
- Sorghum ecarinatum
- Sorghum exstans
- Sorghum grande
- Sorghum halepense — алепски сирак или „Џонсонова трева“
- Sorghum interjectum
- Sorghum intrans
- Sorghum laxiflorum
- Sorghum leiocladum
- Sorghum macrospermum
- Sorghum matarankense
- Sorghum nitidum
- Sorghum plumosum
- Sorghum propinquum
- Sorghum purpureosericeum
- Sorghum stipoideum
- Sorghum timorense
- Sorghum trichocladum
- Sorghum versicolor
- Sorghum verticiliflorum
- Sorghum vulgare var. technicum — „метларка“
Хибриди
- Sorghum × almum
- Sorghum × drummondii
Геном на сиракот
Во 2009, екипа на научни истражувачи од повеќе земји ја составиле низата на геномот на сиракот.
Поврзано
- Бајѓу — кинески алкохолен пијалак од сирак
- Просо
Наводи
- Watson, Andrew M. Agricultural Innovation in the Early Islamic World: The Diffusion of Crops and Farming Techniques, 700–1100. Cambridge: Cambridge University Press, 1983. ISBN 0-521-24711-X.
Надворешни врски
| „Сирак (растение)“ на Ризницата ? |
Сирак на Викивидовите ?- „Сиракот и просото во човековата исхрана“ (1995) Архивирано на 1 октомври 2018 г. — ФАО (англиски)
- Прирачник за сирак Архивирано на 15 октомври 2010 г. — Совет за житарки на САД (англиски)
- Фази во растот на сиракот Архивирано на 29 април 2007 г. (англиски)
- Здружение а етанол од сладок сирак — организација што ја застапува употребата на сиракот за добивање на биогорива, особено етанол (англиски)
This article uses material from the Wikipedia Македонски article Сирак (растение), which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Содржината е достапна под CC BY-SA 4.0 освен ако не е поинаку наведено. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Македонски (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.