Maikadua A Sangalubongan A Gubat: Gubat a napasamak idi baetan ti 1939 ken 1945

Kaaduan a nairaman dagiti adu a pagilian ti lubong, a nairaman dagiti Nalatak a Kabilegan, ken nakaaramid ti dua a nagsuppiat nga agkakadua a milisia: ti Agkakadua ken ti Pagtayyekan. Daytoy ti kaaduan a naisapasap a gubat ti pakasaritaan, nga adda dagiti agarup a 100 a riwriw a tattao a nagserbi kadagiti unidad ti milisia. Iti kasasaad a "dagup a gubat", dagiti kangrunaan a nakibinglay ket nagikabilda kadagiti amin nga ekonomia, industria, ken sientipiko nga abilidad para iti panagserbi gubat a ganetget, a nagborra ti panakailasin a nagbaetan dagiti paisano ken milisia a rekursos. Namarkaan baaben kadagiti naimudinganMarked a paspasamak a pannakairaman kadagiti bunton pannakapatay kadagiti paisano, a mairaman ti Holokausto ken ti is-isu a panagusar ti nuklear nga armas iti pannakigubat, a nagbanagan ti 50 riwriw aginggana ti sumurok a 70 riwriw a natnatay. Dagitoy a natnatay ket makaaramid iti daytoy a gubat ti kaaduan ti natay iti pakasaritaan ti nagtagitaoan.

Maikadua a Sangalubongan a Gubat
Agpakanawan manipud ti ngato a kanigid: Puersa dagiti Insik iti Gubat iti Wanjialing, Australia a 25-libra a palpaltog idi agdama ti Umuna a Gubat iti El Alamein, ti Alemania a Stuka maysa a bumatbatok a panagbomba iti Akindaya a Sanguanan panawen ti lamiis idi 1943–1944, Puersa marina iti Estados Unidos idiay Golpo a Lingayen, ni Wilhelm Keitel nga agpirpirma ti Panagsulo ti Alemania, Dagiti tropa ti Sobiet idiay Gubat iti Stalingrad
Petsa 1 Septiembre 1939 (1939-09-01) – 2 Septiembre 1945 (1945-09-02) (6 a tawen, 1 nga aldaw) Lokasion Europa, Pasipiko, Atlantiko, Abagatan a Daya nga Asia, Tsina, Tengnga a Daya, Mediterranean ken Aprika, nabiit laeng Amianan nga Amerika Resulta Nagkakadua panangabak Pannakaikkat iti Maikatlo a Reich Pannakaaramid iti Dagiti Nagkaykaysa a Pagilian Panaglumtaw iti Estados Unidos ken ti Kappon ti Sobiet a kas nalatak a bileg Karugian iti Nalamiis a Gubat. (ken adu pay...)
Dagiti makigubgubat
Dagiti Agkakadua  Kappon ti Sobiet (1941–45)  Estados Unidos (1941–45)  Imperio iti Britania  China (iti gubat 1937–45)  Pransia  Polonia  Kanada  Australia  Baro a Selanda  Kappon iti Abagatan nga Áprika  Demokrata Pederal a Yugoslavia (1941–45)  Pagarian iti Gresia (1940–45)  Norwéga (1940–45)  Olánda (1940–45)  Pinlandia (1939-1941)  Belhika (1940–45)  Tsekoslobakia  Pilipinas (1941–45)  Brasil (1942–45) ...ken dagiti dadduma pay	Pagtayyekan  Alemania  Hapon (iti gubat 1937–45)  Italia (1940–43)  Hungaria (1941–45)  Romania (1941–44)  Bulgaria (1941–44)  Tailandia (1942–45) Dagiti pay makigubgubat  Pinlandia (1941–44)  Irak (1941)  Kappon ti Sobiet (1939–41) Dagiti tirtiris nga estado  Manchukuo  Kroásia (1941–45)  Eslobakia ...ken dadduma pay
Dagiti agbilbilin ken daulo
Dagiti Agkakadua a Daulo Winston Churchill Joseph Stalin Franklin D. Roosevelt Chiang Kai-Shek ...ken dadduma pay	Dagiti daulo ti pagtayyekan Adolf Hitler Hirohito Benito Mussolini   ...ken dadduma pay
Dagiti nadangran ken natnatay
Natay a milisia: Sumurok a 16,000,000 Paisano a natay: Sumurok a 45,000,000 Dagup a natay: Sumurok a 61,000,000 (1937–45) ...adu pay a maisalaysay	Natay a milisia: Sumurok a 8,000,000 Paisano a natay: Sumurok a 4,000,000 Dagup a natay: Sumurok a 12,000,000 (1937–45) ...adu pay a maisalaysay

Urayno ti Hapon ket nakigubgubat idin iti Tsina idi 1937, ti gubat ket sapasap a naibagbaga a daytoy ket nagrugi idi 1 Septiembre 1939, iti panagraut iti Polonia babaen ti Alemania, ken dagiti simmaruno a panangideklara iti gubat iti Alemania babaen ti Pranses ken kaaduan kadagiti pagilian iti Imperio a Britaniko ken Mankomunidad. Ti Alemania ket kinayatna ti agipatakder ti maysa a dakkel nga imperio idiay Europa. Manipud ti naladaw a 1939 aginggan ti nasapa a 1941, kadagiti serie iti kampania ken dagiti tulag, ti Alemania ket nagparakma wenno pinarmekna iti kaaduana a kontinente ti Europa; iti tengnga ti Nasi-Sobiet a tulagan, ti agmangngamangnga bassit a Sobiet ket napno wenno bassit a naiparukma, nasakopan ken nangsilpo ti teritorio dagiti innem a Europeano a kaarubana, ti mairaman ti Polonia. Ti Britani aken ti mankomunidad ket nabatbati nga is-isu laeng ti kangrunaan a puersa a nagtultuloy a nakilablaban a sumipiat ti Aksis, a dagiti gubat ket nararamid idiay Amianan nga Aprika ken ti pay nabayagen a Gubat ti Atlantiko. Idi Hunio 1941, ti Aksis a Europa ket nagirugi ti panagraut iti Kappon ti Sobiet, a nakaited daytoy ti panagrugi ti kadakkelan a teatro ti daga iti pakasaritaan ti gubat, a nakabedbed daytoy kadagiti kangrunaan a paset dagiti Aksis a puersa ti milisia. Idi Disiembre 1941, ti Hapon, a maipanggepanna ti mangituray iti Asia, ket timmipon iti Aksis, ti panagdaruros iti Estados Unidos ken dagiti tagikua ti Europa idiay Taaw Pasipiko, ken napardas a nangparukma ti kaaduan iti Akinlaud a Pasipiko.

Ti panagabanse ti Aksis ket naipasardeng idi 1942, kalpasan a ti Hapon ket napaay kadagiti serie iti gubgubat ken dagiti Europeano a tropa ti Aksis ket naabakda idiay Amianan nga Aprika ken, mangikeddeng, iti Stalingrad. Idi 1943, nga adda dagiti serie iti panakaabak ti Alemania idiay Dumaya a Europa, ti Aliado a panagraut iti Pasista nga Italia, ken dagiti panagballigi ti Amerikano idiay a Pasipiko, ti Aksis ket napukawna ti kaessemanna ken nangaramid kadagiti estratihiko a panagsanod kadagiti amin a sanguanan. Idi1944, dagiti lUmaud a Kumaduaan ket rinautda ti Pransia, bayat a ti Kappon ti Sobiet nakagun-od met laeng kadagiti amin a napukawna a teritorio ken rinautna ti Alemania ken dagiti kumaduaanna. Ti gubat idiay Europa ket simmardent iti panakatiliw iti Berlin babaen dagiti tropa ti Sobiet ken Polako ken ti simmaruno a awan kondisionna a panagsuko ti Alemania idi 8 Mayo 1945. Idi panawen ti 1944 ken 1945 ti Estado sUnidos ket inabakna ti marina ti Hapon ken natiliwna dagiti nangruna nga is-isla iti Laud a Pasipiko, a nangtinnag kadagiti bomba nga atomiko iti dayta a pagilian idi ti panagraut iti Hapon a Purpuro ("Balay nga Is-isla") ket nagbalin a nagarasugas. Ti gubat idiay Asia ket nagsardeng idi 15 Agosto 1945 idi ti Hapon ket immannurot a sumuko.

Ti dagup a panagballigi dagiti Kumaduaan kadagiti Aksis idi 1945 ket nagpasardeng iti daytoy a suppiat.Ti Maikadua a Sangalubongan a Gubat ket nangibalbaliw ti politiko a panagitaratar ken sosial a patakder iti lubong. Ti Nagkaykaysa a Pagpagilian (Ingles: UN) ket naipatakder tapno makaayaywan para iti internasional a panagtitinnulongan ken mangipawil kadagiti sumakbay a suppiatan. Dagiti nalatak a kabilegan ket isuda ti nagballigi iti gubat-ti Estados Unidos, Kappon ti Sobiet, Tsina, Britania, ken Pransia ken nagbalin dagitoy a permanente a kameng iti Salaknib a Konsilol ti Nagkaykaysa a Pagpagilian. Ti Kappon ti Sobiet ken ti Estados Unidos ket rimsuada a kas kadagiti agsinuppiat a nalatak a kabilegan, a nakaaramid daytoy ti entablada ti Nalamiis a Gubat, a nagbayag para kadagiti sumaruno a 46 a tawtawen. Iti kabayatan, ti impluensi dagiti nalatak a bileg ti Europa ket nagrugrugi ti panakaapdayda, bayat a ti dekolonisasion iti Asia ken Aprika ket nagrugi. Kaaduan kadagiti pagilian a nadadaelan kadgiti industriada ket immakarda iti ekonomia a panagungar. Ti politiko a panagtitipon, a naipangpangruna ti idiay Europa, ket rimsua gapo kadagiti ganetget a panagtalinaed kadagiti pannakibiang kalpasan ti gubat.

Ti panagrugi iti gubat ket sapasap a naam-ammuan nga idi 1 Septiembre 1939, iti panagrugi ti [Panagraut iti Polonia|Aleman a panagraut iti Polonia]]; ti Britania ken Pransia ket nagideklara ti gubat iti Alemani a kalpasan daytoy ti dua nga aldaw. Dagiti sabsabali a petsa para iti panagrugi iti gubat ket mairaman ti panagrugi iti Maikadua a Gubat ti Sino-Hapon idi 7 Hulio 1937.

Dagiti dadduma ket sumorsurotda ti Britaniko a historiador a ni A. J. P. Taylor, nga isu ket nagtengtengngel a ti Gubat ti Sino-Hapon ken ti gubat idiay Europa ken dagiti koloniana ket nagpapadada a rimsua ken dagiti dua ket naitipon idi 1941. Daytoy nga artikulo ket agususar ti kadaywan a panagipetsa. Dagiti dadduma pay a petsa ti panagrugi ket sagpaminsan a nausar para iti Maikadua a Sangalubongan a Gubat ket mairaman ti Italiano a panagraut iti Abisinia idi 3 Oktubre 1935.

Ti husto a petsa iti pannakalpas ti gubat ket saan pay nga unibersal a inannurotan. Daytoy ket naipalplatiing a ti gubat ti ket nalpasan iti panagisardeng ti gubat iti 14 Agosto 1945 (V-J nga Aldaw), a saan a ti pormal a panagsulo ti Hapon (2 Septiembre 1945); iti daduma a pakasaritaan ti Europa, daytoy ket nagsardeng idi V-E nga Aldaw (8 Mayo 1945). Nupay kasta, ti Tulag iti Kappia iti Hapon ket saan a napirmaan aginggana idi 1951, ken iti Alemania ket saan aginggana idi 1990.

Ti Umuna a Sangalubongan a Gubat ket nangbalbaliw ti politika a mapa, ti panakaabak dagiti Katengngaan a Bileg, a mairaman ti Austria-Hungaria, Alemania ken ti Imperio nga Otomano; ken ti 1917 panag-agaw ti Bolshevik ti bileg idiay Rusia. Ti kabayatan, dagiti agdama a nangabak a Kumaduaan a kas ti Pransia, Belga, Italia, Gresia ken Romania ket nakagun-odda kadagiti teritorio, bayat nga adda dagiti baro nga estado a napartuat idi gapu ti panakarebba iti Austria-Hungria ken dagiti imperio ti Ruso ken Otomano.

Iti kalpasan a nagbanagan ti gubat, ti iredentista ken rebankista a nationalismo ket nagbalin a nangruna kadagiti adu nga estado ti Europa. Ti rebankismo ken rebankismo ket napigsa idi idiay Alemania gapu iti naisangsangayan a teritorial, kolonial, ken busbos a napukpukaw a nagun-od gapu ti Tulag iti Versailles. Babaen ti tulag, ti Alemania ket nakapukaw ti agarup a 13 a porsiento ti balayna a teritorio ti ken amin kadagiti ballasiw taaw a teritoriona, bayat a naiparparit ti panagikapet kadagiti sabsabali nga estado, ti panagsupapak ket nasken, ken naikkan ti patingga no kasano ti kadakkel ken kapabilidad ti siiigam a buyot dagiti pagilian. Ti kabayatan, ti Sibil a Gubat ti Rusia ket nangirugi ti pannakapartuat iti Kappon ti Sobiet.

Ti Imperio nga Aleman ket narunaw idi idiay Aleman a Rebolusion iti 1918–1919, ken napartuat ti maysa a demokratiko a gobierno, a naam-ammuan idi a kas ti Weimar a Republika. Ti pannakigubatan a paset ti panawen ket nakakita kadagiti panagriri a nagbaetan dagiti agsupsuporta dagiti baro a republika ken dagiti nagubsang a kasuppiatan dagiti kanawan ken kanigid. Urayno ti Italia ket maysa a kumaduaan ti diplomatiko a tulagan ket nakagun-od kadagiti teritorio, dagiti Italiano a nationalista ket nakaugetda gapu kadagiti nikarkari a naaramid babaen ti Britania ken Pransia a mangpatalged ti iseserrek ti Italiano iti gubat ket saan a natungpalan ti nagtutulagan ti kappia. Manipud idi 1922 aginggan idi 1925, ti pasista a tignay nga indauloan babaen ni Benito Mussolini ket nagagaw ti bileg idiay Italia nga adda ti nasionalista, totalitariano, ken panagtitipon dagiti klase a programa a nangikkat ti representatibo a demokrasia, namedmedan ti sosialista, kanigid a payak ken dagiti liberal a puersa, ken nagkamat ti maysa nga agresibo ganganaet nga annuroten a mangipunta ti panagpilit a panagpanday ti Italia a kas maysa a bileg ti lubong—ti maysa a "Baro nga Imperio a Romano". Idiay Alemania, ti Nasi a Partido nga indauloan babaen ni Adolf Hitler ket nagkamkamat a mangibangon ti pasista a gobierno idiay Alemania. Ti kaadda ti rugi ti Nalatak a Panagsagsagaba, ti domestiko a panagsuporta para kadagiti Nasi ket dimmakkel ken, idi 1933, ni Hitler ket naidutok idi a kas ti Kanselor iti Alemania. Iti kalpasan a nagbanagan ti Reichstag a puor, ni Hitler ket nagpartuat ti estado a totalitariano nga adda laeng ti maymaysa a partido nga indauloan babaen dagiti Nasi.

Ti Kuomintang (KMT) a partido idiay Tsina ket nangirugi ti maysa a panagkaykaysa a kampania a sumuppiat kadagiti rehional nga agtagtagikua kadagiti dagdaga ken napagkaykaysada ti Tsina idi tengnga ti 1920 a panawen, ngen isudan idin ket nairamanda ti maysa a sibil a gubat a kasuppiat kadagiti dati nga Insik a komunista a kumaduaanna. Idi 1931, ti maysa a dumakdakkel a militaristiko nga Imperio a Hapon, a nabayagen a nagkamkamat ti panagimpluensia idiay Tsina a kas ti umuna nga addang a nakitkita ti gobiernona a kas ti karbengan a panagturay ti Asia ti pagilian, ket inusarda ti Mukden a Pasamak a kas gapu a panagrugi ti panagraut ti Manchuria ken mangibangon ti tirtiris nga estado iti Manchukuo. Gaputa nakapsut unay nga agresista ti Hapon, ti Tsina ket nagkidkidaw idiay Liaga ti Pagpagilian para iti tulong. Ti Hapon ket nagikkat manipud ti Liga ti Pagpagilain kalpasan a daytoy ket naipato para iti panagrautna ti Manchuria. Dagitoy dua apagilian ket nakilablabanda nadumaduma a gubat, iti Shanghai, Rehe ken Hebei, aginggana ti Tanggu a Panagsardeng ti Panagdangadang ket napirmaan idi 1933. Kalpasan daytoy, dagiti puersa ti Insik a boluntario ket nagtultuloyda nga agresista kadagiti panagriribok ti Hapon idiay Manchuria, ken Chahar ken Suiyuan.

 

Ni Adolf Hitler, a kalpasan ti maysa a saan anagballigi a panagpadas a panagipalladaw ti gobierno ti Alemania idi 1923, ket nagbalin a ti Kanselor ti Alemania idi 1933. Isu ket nagikkat ti demokrasia, a nagitakder ti radikal, napaayatan ti maipapan ti puli a panagbaliw ti urnos ti lubong, ken nagrugi ti nawatiwat a panagarmas manen akampania. Ti kabayatan, ti Pransia, tapno makagun-od kadagiti kumaduaanna, ket pinalubosanna ti Italia idiay Ethiopia, a kinaykayat ti Italia a tagikuen. Daytoy apasamak ket napakaro idi nasapa a 1935 iditi Teritorio iti Saar Basin ket legado idi a naitipon iti Alemania kenni Hitler ken sinuppiatna ti Tulag iti Versailles, pinardasanna ti panagarmasna manen a programa ken nagipanguna ti konskripsion.

Iti panagnamnama a mapasardeng ti Alemania, ti nagkaykaysa a Pagarian, Pransia ken Italia ket nagporma ti Stresa a Sanguanan. Ti Kappon ti Sobiet, ket nadanagan gapu ti dagiti gandat ti Alemania a panagtiliw ti nawatiwat a luglugar ti dumaya a Europa, ket nagsurat ti maysa a tulagan iti agsinnaranay a panagtulong ti Pransia. Sakbay daytoy a nagrugi, ti Pranko-Sobiet a tulag ket nasken idi a mapan ti burokrasia iti Liga iti Pagpagilian, a nakaaramid daytoy nga awan ti kagatna. Nupay kasta, idi Hunio 1935, ti Nagkaykaysa a Pagarian ket nagaramid ti maysa a nawaya a tulagan ti marina nga adda ti Alemania, a nagpasayaat dagiti dati a gawidan. Ti Estados Unidos, ket nagdandanag kadagiti napaspasamak idiay Europa ken Asia, ket nangipasa ti Neutralidad a Tignay idi Agosto. Idi Oktubre, ti Italia ket rinautna ti Ethiopia, ken ti Alemania ket isisu laengen idi ti kangrunaan a Europeano a pagilian nga agsupsuporta ti panagraut. Ti Italia nangikkat ti panagsuppiatna ti gandat ti Alemania nga agsagepsep ti Austria.

Ni Hitler ket kinaritna ti Versailles ken Dagiti Tulag ti Locarno a tultulag babaen ti remilitarisasion ti Rhineland idi Marso1936. Isu ket nakaawat ti bassit a panagsungbat manipud kadagiti dadduma a bileg ti Europa. Idi nangrugi ti Sibil a Gubat ti Espania idi Hulio, ni Hitler ken Mussolini ket nagsuporta ti pasista ken autoritariano a puersa ti nationalista kadagiti sibil a gubatda a sumuppiat ti sinupurtaran ti Sobiet a Spaniol Republika. Dagitoy dua a bangir ket nagusar iti daytoy a suppiat ti mangpadas kadagiti baro nga armas ken pamay-an ti pannakigubat, a dagiti Nationalista ket nangabakda ti gubat idi nasap a 939. Idi Oktubre 1936, ti Alemania ken Italia ket nagporma ti Roma-Berlin nga Aksis. Kalpasan ti maysa a bulan, ti Alemania ken Hapon ket nagpirmada ti Kontra-Komintern a Tulag, a tiniponan ti Italia ti simmaruno a tawen. Idiay Tsina, kalpasan ti Xi'an a Pasamak ti Kuomintang ken dagiti puersa ti komunista ket nakitinnulagda ti panagsardeng ti suppiat tapno mairepresentada ti maysa a nagkaykaysa a sanguanan a mangsuppiat ti Hapon.

Panagraut iti Etiopia

Ti Maikasua nga Italo–Abisinio a Gubat ket maysa idi a nabiit a kolonial agubat a nangrugi idi Oktubre 1935ken nalpas idi Mayo 1936. Ti gubat ket naglabanan a nagbaetan dagiti siiigam a puersa ti Pagarian iti Italia (Regno d'Italia) ken dagiti siiigam a puersa iti Etiopiano nga Imperio (a naam-amm-an pay a ti Abisinio). Ti gubat ket nagbanagan ti milisia a panagsakup iti Etiopia ken ti panakaikapet kadagiti baro a napartuat a kolonia ti Italiano a Daya nga Aprika (Africa Orientale Italiana, wenno AOI); iti maipatinayon, daytoy ket nakaiparang ti kakapsut iti Liga dagiti Pagpagilian a kas maysa a puersa ti panagpreserba ti kappia. Ti Italia ken Etiopia ket kameng idi dagitoy a dua a pagpagilian, ngem ti Liga ket awan ti inaramidna nga idi ti naudi ket nalawag a naglabsing ti bukod nga Artikulo X ti Liga.

Sibil a Gubat ti Españia

 

Ti Alemania ken Italia ket nangipabulod ti suporta ti Nationalista nga insureksion lnga indauloan babaen ni heneral Francisco Franco idiay Espania. Ti Kappon ti Sobiet ket nagsuporta ti pannakaikapet ti adda a gobierno, ti Espaniol a REpublika, a nakapakpakita ti kumanigid a kakaykayatanna. Ti Alemani ken USSR inusarda daytoy a palikud a gubat a kas maysa nga opurtunidad a mangsubok kadagiti napasayaat nga armas ken taktika. Ti naigagara a Panagbomba iti Guernica babaen ti Aleman a Condor a Sangaarbanan idi Abril 1937 ket nagiparawad ti nawatiwat a panagdandanag a ti sumaruno a nangruna a gubat ket agiraman ti nakaro nga aligaget a panagraut a panabomba dagiti paisano.

Panagraut ti Hapon iti Tsina

 

Idi Hulio 1937, ti hapon ket tiniliwna ti dati nag imperial nga Insik a kapitolio iti Beijing kalpasan a nagidurog ti Rangtay Marco Polo a Pasamak, a nagpatinggaan ti Hapon a kampania a mangraut ti amin a Tsina. Dagiti Sobiet ket pinardasanda apinirmaan ti maysa a di-naranggas atulag iti Tsina tapno mangipabulod ti suporta a materiales, a nagpataud ti pannakapalpas ti dati a pagtitinnulongan ti Alemania ken Tsina. Ni Heneralissimo Chiang Kai-shek nangibaniaga dagii bukodna a kalaingan a buyot tapno agsalaknib ti Shanghai, ngem kalpasan ti tallo a bulan a panakilablaban, ti Shanghai ket natnag. Dagiti Hapon ket nagtultuloyda a nagidurduron kadagiti puersa ti Insik, ti panakatiliw ti kapitolio ti Nanking idi Disiembre 1937 ket nagitalek ti Nanking a Nadawen apanagpapatay.

Idi Hunio 1938, dagiti puersa ti Insik pinasardengda dagiti panagiduron ti Hapon babaen ti panaglayos ti Duyaw a Karayan; daytoy a namayan ket nakaited ti panawen para iti panagisagana dagiti Insik kadagiti panagsalaknibda idiay Wuhan, ngem ti siudad ket natiliw idi Oktubre. Dagiti panagballigi ti milisia ti Hapon ket saan a nagyeg ti panakarebba iti Insika resitansia a ninamnama a magun-od ti Hapon, embes ket ti gobierno ti Tsina ket immalis idiay kaunegan ti Chongqing ken nagtultuloy a nakigubat.