Սեռական Ճանապարհով Փոխանցվող Վարակներ

Սեռական ճանապարհով փոխանցվող վարակներ
Տեսակ	mode of transmission?
Պատճառ	մարդու սեռական կյանք, Վարակ, sexual risk behavior? և absence?
Հիվանդության ախտանշաններ	Խրոնիկական հոգնածության համախտանիշ, Ուռուցքներ, հևոց, Վարակ, արյունահոսություն, lesion? և acute weight loss?
Բուժաքննություն	histopathology?, Արյան միջավայր և pelvic examination?
Բժշկական մասնագիտություն	վարակաբանություն
ՀՄԴ-9	099.0
ՀՄԴ-10	A64
Բուժում	հակաբիոտիկ, Հակավիրուսային դեղեր, ablation?, local anti-infective agent? և post-exposure prophylaxis?
Sexually transmitted diseases and disorders Վիքիպահեստում

Ավելի քան 30 տարբեր բակտերիաներ, վիրուսներ և մակաբույծներ կարող են ՍՃՓՎ պատճառ հանդիսանալ։ Վարակակիր բակտերիաներից են՝ խլամիդիան, սուսանակը, սիֆիլիսը։ Վարակակիր վիրուսներից են՝ սեռական օրգանների հերպեսը, ՄԻԱՎ/ՁԻԱՀ-ը, և սեռական օրգանների գորտնուկները (սրածայր կանդիլոմաները)։ Վարակակիր մակաբույծներից են՝ տրիխոմոնոզը։ Չնայած սեռավարկների փոխանցման հիմնական ճանապարհը սեռական շփումն է, այնուամենայնիվ որոշ սեռավարակներ կարող են փոխանցվել նաև ոչ սեռական ճանապարհով, օրինակ՝ վարակված արյան և հյուսվածքների հետ անմիջական շփման, կրծքով կերակրման, ծննդաբերության ընթացքում։ Սեռավարակներն աշխտորոշելու միջոցները լայն տարածված և հասանելի են զարգացած երկրներում, մինչդեռ նույնը չի կարելի ասել զարգացող երկրների դեպքում։

Սեռավարակների փոխանցումը կանխարգելելու ամենաարդյունավետ եղանակը սեռական հարաբերություններից հրաժարվելն է (ժուժկալություն)։ Պատվաստումների որոշ տեսակներ նույնպես կարող են նվազեցնել որոշ վարակներով վարակվելու վտանգը, ներառյալ՝ հեպատիտ B-ն և մարդու պապիլոմավիրուսը։ Վարակվելու վտանգը կարող են նվազեցնել նաև պաշտպանված սեռական հարաբերությունները, օրինակ՝ պահպանակ օգտագործելը, քիչ թվով սեռական զուգընկերներ ունենալը, և այնպիսի հարաբերությունները, որտեղ կողմերը սեռական կապի մեջ են բացառապես միմյանց հետ։ Տղամարդկանց թլփատումը ևս կարող է արդյունավետ լինել որոշ վարակների դեպքում։ Սեռավարակների մեծ մասը ենթակա է բուժման կամ բուժելի են։ Ամենատարածված վարակներից սիֆիլիսը, սուսանակը, խլամիդիան, տրիխոմոնոզը բուժելի են, իսկ հեպատիտ B-ն, ՄԻԱՎ/ՁԻԱՀ և մարդու պապիլոմավիրուսը պահանջում են պարբերական բժշկական միջամտություն։ Որոշ օրգանիզմների մոտ, օրինակ՝ սուսանակը, հակաբիոտիկների նկատմամբ կայունություն է զարգանում։

2008 թվականի գնահատականներով աշխարհում 500 միլիոն մարդ կրում է սուսանակ, խլամիդիա կամ տրիխոմոնոզ տիպի որևէ վարակ։ Առնվազն ևս 530 միլիոն մարդ ունի սեռական օրգանների հերպես։ 290 միլիոն կին կրում է մարդու պապիլոմավիրուս։ Սեռավարակներից (բացառությամբ՝ ՄԻԱՎ-ը), 2013 թվականին մահացել է 142,000 մարդ։ 2010 թվականին ԱՄՆ-ում գրանցվել է սեռավարակների 19 միլիոն նոր դեպք։

Սեռավարակների մասին պատմական փաստեր են պարունակվում դեռևս Էբերսի պապիրուսում՝ մ.թ.ա. 1550 թվականին և Հին Կտակարանում։ Այս վարակների հետ հաճախ ասոցացվում է ամոթն ու խարանը։ «Սեռական ճանապարհով փոխանցվող վարակ» տերմինը հաճախ ավելի նախընտրելի է «սեռական ճանապարհով փոխանցվող հիվանդություն» և «վեներական հիվանդություն» տերմիններից, քանի որ այն ներառում է նաև նրանց, ովքեր չունեն ախտանիշներով ուղեկցվող հիվանդություններ։

 

Մինչև 1990-ական թվականները ՍՃՓՎ-ը հայտնի էր վեներական հիվանդություն անունով։ «Վեներական» բառը ծագում է լատիներեն «վեներեուս» բառից։ Սեռական հարաբերության կամ ցանկության հետ կապված լինելը գալիս է հռոմեական սիրո աստվածուհի Վեներայից։ «Հասարակական հիվանդություն» արտահայտությունն օգտագործվել է որպես մեղմասություն։

1999 թվականից սկսած՝ Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպությունն (ԱՀԿ) առաջարկել է «սեռական ճանապարհով փոխանցվող վարակ» արտահայտությունը՝ որպես նախընտրելի եզրույթ «Սեռական ճանապարհով փոխանցվող վարակը» ավելի լայն եզրույթը է, քան «սեռական ճանապարհով փոխանցվող հիվանդությունը»։ Վարակը մակաբույծների որևէ տեսակի օջախն է, որը կարող է չունենալ բացասական հետևանքներ։ Հիվանդության պարագայում, վարակը հանգեցնում է ֆունկցիայի անլիարժեքության կամ խանգարման։ Երկու դեպքում էլ հնարավոր է, որ նախանշաններ կամ ախտանշաններ չդրսևորվեն։ Վարակի մասին գիտելիքներն ընդլայնելուն զուգահետ, օրինակ` մարդու պապիլոմավիրուսը, որով վարակվում է ակտիվ սեռական կյանք վարող մարդկանց զգալի մասը, սակայն հիվանդանում են քչերը, ՍՃՓՎ տերմինի օգտագործումը ավելի լայն տարածում ստացավ։ Սկզբնապես, ՍՃՓՎ տերմինը գործածության մեջ դրվեց հանրային առողջության ոլորտի մասնագետների կողմից։ Բժիշկներն այն օգտագործում են «սեռական ճանապարհով փոխանցվող հիվանդություններ» տերմինի հետ համատեղ՝ մեկը մյուսից տարբերակելու նպատակով։

ՍՃՓՀ տերմինը կարող է վերաբերել միայն այն վարակներին, որոնք հիվանդության զարգանալու պատճառ են դառնում, կամ, երբեմն, որպես հոմանիշ, կարող է օգտագործվել ՍՃՓՎ-ի փոխարեն։ Հաճախ, մարդիկ, մինչև հետազոտվելը կամ հիվանդության ախտանիշների ի հայտ գալը, տեղյակ չեն լինում, որ վարակվել են ՍՃՓՎ-ով։ Ավելին, երբեմն օգտագործվում է ՍՃՓՀ տերմինը, քանի որ դրանով չեն սահմանափակվում փոխանցման եղանակները կամ միջոցները։ Օրինակ, մենինգիտը փոխանցվում է սեռական ճանապարհով, սակայն չի ճանաչվում որպես ՍՃՓՎ, քանի որ սեռական շփումը մենինգիտ առաջացնող ախտածին մանրէների փոխանցման գլխավոր միջոցը չէ։ Այս տարբերությունը լրացվում է ոչ սեռական ճանապարհով վարակի փոխանցման հավանականությամբ։ Ընդհանուր առմամբ, ՍՃՓՎ-ը վարակ է, որն ունի սեռական շփումից բացի այլ եղանակով փոխանցվելու չնչին հավանականություն, իսկ սեռական շփման միջոցով փոխանցվելու հավանականությունը խիստ իրական է (չհաշված՝ առավել բարդ միջոցներով փոխանցումը՝ արյան փոխներարկում կամ օգտագործված ենթամաշկային ասեղների կրկնակի օգտագործում)։ Հետևաբար, կարելի է ենթադրել, որ, եթե որևէ մեկը վարակվել է ՍՃՓՎ-ով, օրինակ` խլամիդիա, սուսանակ, սեռական օրգանների հերպես, մարդու պապիլոմավիրուս, ապա վարակը փոխանցվել է սեռական ճանապարհով։

Ոչ բոլոր սեռավարակներն են ախտանիշներով ուղեկցվում, և հնարավոր է, որ դրանք ի հայտ չգան վարակվելուց անիմջապես հետո։ Որոշ դեպքերում, հիվանդությունը կարող է ուղեկցվել առանց ախտանիշների, ինչը մեծացնում է այն ուրիշներին փոխանցելու վտանգը։ Հիվանդության տեսակից կախված՝ որոշ սեռավարակներ, չբուժելու դեպքում, կարող են անպտղության, քրոնիկ ցավերի, և նույնիսկ մահվան պատճառ հանդիսանալ։

Սեռական հասունացման տարիքի չհասած երեխանների մոտ սեռավարակների առկայությունը կարող է վկայել նրանց նկատմամբ սեռական ոտնձգության մասին։

Փոխանցումը

Աղյուսակում բերված են սեռավարակների փոխանցման հավանականությունները և վտանգները՝ ըստ սեռական հարաբերության տեսակների։

Վարակակիր բակտերիաներ

• Վեներական խոց (Haemophilus ducreyi)
• Խլամիդիա (Chlamydia trachomatis)
• Սուսանակ (Գոնոկոկ), խոսակցական լեզվում հայտնի է որպես «տրիպեր»
• Աճուկային գրանուլոմա (Klebsiella granulomatis)
• Սեռական միկոպլազմա (Mycoplasma genitalium)
• Միկոպլազմա հոմինիս Mycoplasma hominis)
• Սիֆիլիս (Treponema pallidum)
• Ուրեոպլազմայի վարակ

Վարակակիր սնկեր

• Կանդիդոզ

Վարակակիր վիրուսներ

 

• Վիրուսային հեպատիտներ ([[Հեպատիտ B|հեպատիտ B վիրուս]])—թուք, վեներական հեղուկներ

(հեպատիտ A-ն և հեպատիտ B-ն փոխանցվում են ֆեկալ-օրալ (կեղտից բերան) ճանապարհով, հեպատիտ C-ն սեռական ճանապարհով հազվադեպ է փոխանցվում, իսկ հեպատիտ D-ի փոխանցման եղանակը պարզված չէ, սակայն հնարավոր է, որ եղանակներից մեկը լինի սեռականը։)

• Հասարակ հերպես (Հասարակ հերպեսի վիրուս 1, 2), մաշկի և լորձի հետ շփում, փոխանցվում է թե՛ տեսանելի բշտիկների միջոցով, թե՛ առանց դրանց։
• ՄԻԱՎ(Մարդու իմունային անբավարարության վիրուս)—վեներական հեղուկներ, սերմնահեղուկ, կրծքի կաթ, արյուն
• ՄՊՎ (Մարդու պապիլոմա վիրուս)—մաշկի և լորձի հետ շփում։ «Մեծ վտանգ» պարունակող ՄՊՎ-ի տեսակները դառնում են արգանդի քաղցկեղի գրեթե բոլոր տեսակների, ինչպես նաև սրբանային քաղցկեղի, առնանդամի և կնոջ արտաքին սեռական օրգանների քաղցկեղի որոշ տեսակների պատճառ։ ՄՊՎ-ի որոշ տեսակներ առաջացնում են սեռական օրգանների գորտնուկներ/սրածայր կանդիլոմաներ։
• Վարակիչ կակղամորթախտ (հպավարանցիկ կակղամորթի վիրուս) - անմիջական շփում։

Վարակակիր մակաբույծներ

• Ցայլքի ոջիլ
• Քոս (Sarcoptes scabiei)

Վարակակիր միաբջիջ օրգանիզմներ

• Տրիխոմոնոզ (Trichomonas vaginalis)

Հիմանական տեսակները

Սեռավարակների շարքին են պատկանում՝

• Խլամիդիան, որը սեռական ճանապարհով փոխանցվող վարակ է, և որի հարուցիչը Chlamydia trachomatis բակտերիան է։ Կանանց մոտ դրսևորվող ախտանշաններից են՝ հեշտոցային արտադրությունը, այրոցները միզելու ժամանակ, և արնահոսությունը դաշտանային փուլերի միջև ընկած շրջանում։ Այնուամենայնիվ, կանանց մեծ մասի մոտ ախտանշաններ չեն դրսևորվում։ Տղամարդկանց մոտ դրսևորվող ախտանշաններից են՝ ցավերը միզելու ժամանակ և անբնական արտադրությունը առնանդամից։ Անուշադրության մատնելու դեպքում, խլամիդիան կարող է վարակել միզուղիները և հնարավոր է առաջացնի արգանդափողերի բորբոքում։ Արգանդափողերի բորբոքումը հղիության ընթացքում կարող է հանգեցնել բարդությունների և անգամ՝ անպտղության։ Այն կարող է կնոջ համար մահացու վտանգ պարունակող արտարգանդային հղիության պատճառ հանդիսանալ։ Այնուամենայնիվ, խլամիդիան հնարավոր է բուժել հակաբիոտիկներով։
• Հերպեսը, որի ամենատարածված երկու տեսակներն առաջանում են հասարակ հերպեսի վիրուսով վարակվելու հետևանքով։ Սովորաբար, ՀՀՎ-1-ը փոխանցվում է բերանով և արտահայտվում է բշտիկների տեսքով, իսկ ՀՀՎ-2-ը փոխանցվում է սեռական շփման միջոցով և ախտահարում է սեռական օրգանները։ Այդուհանդերձ, նշված շտամները կարող են ախտահարել մարմնի վերոհիշյալ մասերից յուրաքանչյուրը։ Որոշ մարդկանց մոտ ախտանիշները թույլ են արտահայտվում կամ ընդհանրապես բացակայում են։ Նրանց մոտ, ում դեպքում վարակն ուղեկցվում է ախտանիշներով, սովորաբար դրանք արտահայտվում են վարակվելուց 2-ից 20 օր հետո և տևում են 2-ից 4 շաբաթ։ Ախտանիշներից են՝ հեղուկով լցված բշտիկները, գլխացավը, մեջքի ցավը, սեռական օրգանների շրջանում քորը կամ ծակոցները, ցավը միզելու ընթացքում, գրիպին բնորոշ նշանները, բորբորքված նշագեղձերը կամ տենդը։ Հերպեսը փոխանցվում է վարակակիր անձի հետ անմիջական շփման միջոցով։ Վիրուսն ախտահարում է մարմնի այն հատվածները, որոնք անմիջականորեն շփվում են վարակակրի հետ։ Վարակի փոխանցումը կարող է տեղի ունենալ համբուրվելու, հեշտոցային, օրալ կամ սրբանայի սեռական հարաբերությունների ընթացքում։ Վիրուսը հատկապես վարակիչ է այն ընթացքում, երբ առկա են տեսանելի ախտանիշներ։ Սակայն նրանք, ում մոտ ախտանիշներ չեն արտահայտվում, այնուամենայնիվ կարող են փոխանցել վիրուսը անմիջական շփման ճանապարհով։ Վիրուսի առաջին գրոհն ամենածանրն է, քանի որ օրգանիզմում չկան համապատասխան հակամարմիններ։ Առաջին հարվածից հետո գրոհները կարող են կրկնվել ավելի թույլ արտահայտմամբ կամ կարող են դադարել։ Այս հիվանդությունը չի բուժվում, սակայն գոյություն ունեն հակավիրուսային դեղամիջոցներ, որոնք բուժում են ախտանիշները և նվազեցնում հիվանդությունը փոխանցելու վտանգը (Վալտրեքս)։ Չնայած ՀՀՎ-1 վիրուսը սովորաբար փոխանցվում է բերանով, իսկ ՀՀՎ-2-ը՝ սեռական ճանապարհով, այնուամենայնիվ ՀՀՎ-1 կրող անձը ԿԱՐՈՂ Է զուգընկերոջ սեռական օրգաններին փոխանցել այն բերանով։ Վիրուսի երկու տեսակն էլ կարող են ներթափանցել ինչպես ողնաշարի վերին հատվածի նյարդային հանգույց՝ արտահայտվելով բերանի շրջանում, այնպես էլ ողնաշարի ստորին հատվածի նյարդային հանգույցում՝ արտահայտվելով սեռական օրգանների շրջանում։
• Մարդու պապիլոմավիրուսը (ՄՊՎ)։ Գույություն ունեն ՄՊՎ-ի ավելի քան 40 տարբեր տեսակներ, որոնցից շատերը վտանգավոր չեն առողջության համար։ 90% դեպքերում մարդու իմունային համակարգը 2 տարվա ընթացքում բնական ճանապարհով օրգանիզմն ազատում է վիրուսից։ Որոշ դեպքերում վիրուսը կարող է մնալ օրգանիզմում և առաջացնել գորտնուկներ սեռական օրգանների շրջանում (գոյացություններ, որոնք կարող են լինել մեծ կամ փոքր, հարթ մակերևույթով կամ բլրաձև, ունենալ ծաղկակաղամբի տեսք) կամ արգանդի վզիկի քաղցկեղ և ՄՊՎ-ով պայմանավորված քաղցեկի այլ տեսակներ։ Ախտանիշները կարող են ի հայտ գալ միայն հիվանդության զարգացման վերջին փուլերում։ Կարևոր է, որ կանայք անցնեն ՊԱՊ քսուքի հետազոտություն՝ քաղցկեղը ախտորոշելու և բուժելու նպատակով։ Կանանց համար առկա է նաև երկու պատվաստանյութ՝ (Սերվարիքս և Գարդասիլ), որոնք պաշտպանում են ՄՊՎ-ի՝ արգանդի քաղցկեղ առաջացնող տեսակներից։ ՄՊՎ-ն կարող է փոխանցվել ինչպես սեռական օրգանների միջև շփման, այնպես էլ օրալ սեռական հարաբերության միջոցով։ Կարևոր է հիշել, որ վարակը կրող զուգընկերոջ մոտ հնարավոր է ախտանիշներ չդրսևորվեն։
• Սուսանակը, որի հարուցիչը բնակվում է միզածորանի, հեշտոցի, ուղիղ աղու, բերանի, կոկորդի, և աչքերի խոնավ լորձաթաղանթներում։ Վարակը կարող է փոխանցվել առնանդամի, հեշտոցի, բերանի, կամ սրբանի հետ շփման ճանապարհով։ Սուսանակի ախտանիշները սովորաբար ի հայտ են գալիս վարակակիր զուգընկերոջ հետ շփում ունենալուց հետո՝ 2-ից 5 օր ընթացքում։ Այնուամենայնիվ, որոշ մարդիկ կարող են չնկատել ախտանիշները մինչև մեկ ամսվա ընթացքում։ Տղամարդկանց մոտ դրսևորվող ախտանիշներից են՝ այրոցներ և ցավեր միզելու ժամանակ, միզելու հաճախության ավելացում, արտադրություն առնանդամից (սպիտակ, կանաչ կամ դեղին գույն), կարմրած կամ այտուցված միզուկ, այտուցված կամ ցավոտ ամորձիներ, կամ բորբոքված կոկորդ։ Կանանց մոտ նկատվող ախտանիշներից են՝ հեշտոցային արտադրություն, այրոց կամ քոր միզելու ընթացքում, ցավեր սեռական հարաբերությունների ընթացքում, սուր ցավեր որովայնի ստորին հատվածում կամ տենդ (եթե վարակը փոխացվել է արգադափողին)։ Այդուհադերձ, կանանցից շատերի մոտ ախտանիշներ չեն դրսևորվում։ Չնայած սուսանակի որոշ տեսակներ կայունություն են ձևավորել հակաբիոտիկների նկատմամբ, սակայն հիվանդների մեծ մասի դեպքում այն կարող է բուժվել հակաբիոտիկներով։

 

• Սիֆիլիսը սեռավարակ է, որի հարուցիչը բակտերիան է։ Չբուժելու դեպքում այն կարող է բարդությունների կամ մահվան պատճառ դառնալ։ Սիֆիլիսի կլինիկական դրսևորումներից են միզասեռական ուղու, բերանի, կամ ուղիղ աղու խոցերը։ Չբուժելու դեպքում ախտանշանները կարող են վատթարանալ։ Վերջին տարիներին Արևմտյան Եվրոպայում սիֆիլիսի տարածվածությունը նվազել է, սակայն այն ավելացել է դարձել Արևելյան Եվրոպայում (նախկին խորհրդային երկրներում)։ Սիֆիլիսով հիվանդացության բարձր ցուցանիշներ են գրացնվում Կամերունում, Կամբոջայում, Պապուա Նոր Գվինեայում։ Սիֆիլիսով վարակվելու դեպքերի ցուցանիշն աճում է Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներում։
• Տրիխոմոնոզը տարածված սեռավարակ է, որի հարուցիչը Trichomonas vaginalis-ն է՝ մտրակավորների դասին պատկանող միաբջիջ օրգանիզմ։ Տրիխոմոնոզով կարող են վարակվել և՛ կանայք, և՛ տղամարդիկ, սակայն դրա ախտանիշներն ավելի հաճախ դրսևորվում են կանանց մոտ։ Հիվանդների մեծ մասի բուժումն իրականացվում է «Մետրոնիդազոլ» հակաբիոտիկով, որը շատ արդյունավետ է։
• ՄԻԱՎ-ը (Մարդու իմունային անբավարարության վիրուս) վնասում է օրգանիզմի իմունային համակարգը ՝ խոչընդոտելով օրգանիզմին պայքարել հիվանդածին մարմինների դեմ։ Վիրուսը սպանում է CD-4 տեսակի արյան սպիտակ բջիջները, որոնք օգնում են պայքարել տարբեր վարակների դեմ։ ՄԻԱՎ-ը տարածվում է օրգանիզմի հեղուկների միջոցով և փոխանցվում է սեռական ճանապարհով։ Այն կարող է փոխանցվել նաև վարակված արյան հետ շփման միջոցով, կրծքով կերակրելիս, ծննդաբերության ժամանակ, և մորից երեխային՝ հղիության ընթացքում։ Երբ ՄԻԱՎ-ը թևակոխում է իր վերջնային փուլ, ասում են, որ անձը ՁԻԱՀ (ձեռքբերովի իմունային անբավարարության համախտանիշ) ունի։ Գոյություն ունեն հիվանդության զարգացման և ՄԻԱՎ-ով վարակվելու տարբեր փուլեր։ Այդ փուլերից են վարակի վարակման նախնկական փուլ կամ «պատուհանի ժամանակահատված», գաղտնի, առանց ախտանիշների ուղեկցվող (ասիմպտոմիկ) փուլ, ախտանիշների դրսևորման (սիմպտոմիկ) փուլ և ՁԻԱՀ։ Վարակի նախնկական փուլում, անձի մոտ դրսևորվում են գրիպին բնորոշ ախտանիշներ (գլխացավ, հոգնածություն, տենդ, մկանացավ), որը ձգվում է շուրջ 2 շաբաթ։ Երկրորդ՝ ասիմպտոմիկ փուլում, ախտանիշները սովորաբար անհետանում են, և կարող են տարիներ շարունակ չարտահայտվել։ ՄԻԱՎ-ի երրորդ՝ սիմպտոմիկ փուլում, իմունային համակարգը թուլացած է և պարունակում է քիչ քանակությամբ CD4+T լիմֆոցիտներ։ ՄԻԱՎ-ի վերջնային փուլում, երբ հիվանդությունը դառնում է մահացու, այն անվանում են ՁԻԱՀ։ ՁԻԱՀ կրողները դառնում են օպորտունիստական վարակների զոհ և մահանում դրանց պատճառով 1980-ականներին, երբ ՁԻԱՀ-ը դեռ նոր էր հայտնաբերվել, այն կրողներին տրվում էր մի քանի տարի ապրելու հավանականություն։ Ներկայում գոյություն ունեն հակառետրովիրուսային դեղամիջոցներ, որոնք օգտագործվում են ՄԻԱՎ-ը բուժելու նպատակով։ Մինչ այժմ գոյություն չունի ՄԻԱՎ-ը կամ ՁԻԱՀ-ը բուժելու եղանակ, սակայն կան վարակը ճնշող դեղամիջոցներ։ Օրգանիզմում վիրուսի քանակության նվազեցումը կարող է հնարավորություն տալ ապրելու համեմատաբար երկար և հարաբերականորեն առողջ։ Նույնիսկ այն դեպքում, երբ հիվանդի մոտ վիրուսի մակարդակը ցածր է, նա կարող են փոխանցել վարակն այլոց։

Չախտորոշված

Գոյությունուն ունեն բակտերիաների, միաբջիջ օրգանիզմների, սնկերի, և վիրուսների տարբեր տեսակներ, որոնք կամ լավ չեն ուսումնասիրվել սեռական ճանապարհով փոխանցվելու տեսանկյունից կամ որոնց դեպքում չեն արձանագրվել այդ ճանապարհով փոխանցվելու փաստեր։ Չնայած վերոհիշյալ ցանկի մեջ մտնում են նաև հայտնի սեռական ճանապարհով փոխանցվող վարակները, այնուամենայնիվ, մանրէների սեռական ճանապարհով փոխանցումը չի սահմանափակվում վերոհիշյալ ցանկով։ Քանի որ մանրէների դեպքում սեռական ճանապարհով փոխանցումը չի համարվում հիմնականը, և/կամ մանրէն ինքնին չի դառնում հիվանդության վերաբերյալ լայնածավալ հետազոտության առարկա, սեռական առողջության հաստատություններում ներքոհիշյալ ախտածին մանրէների առկայությունը պարզապես չի հետազոտվում։ Մինչդեռ հայտնի է, որ դրանցից մի քանիսը փոխանցվում են սեռական ճանապարհով։ ՍՃՓՀ/ՍՃՓՎ չհամարհվող, սակայն սեռական ճանապարհով փոխանցելի լինելը հաստատված մանրէներից են.

• Մարբուրգյան վիրուսը. ապաքինումից հետո 7 շաբաթ սպերմայում պահպանվող վիրուս։
• Մարդու T-լիմֆոցիտների վիրուսը (1-ին և 2-րդ տեսակները). փոխանցվում է սեռական ճանապարհով, կծքի կաթի հետ կրծքով կերակրելիս։ Ժամանակին շփոթել են ՄԻԱՎ-ի հետ։ Պարունակում է լեյկեմիայի առաջացման վտանգ։

Շատ սեռավարակներ փոխանցվում են (ավելի հեշտությամբ) առնանդամի, կնոջ արտաքին սեռական օրգանների, ուղիղ աղու, արտազատական համակարգի և (ավելի հազվադեպ` կախված վարակի տեսակից) բերանի, կոկորդի, շնչառական համակարգի և աչքերի լորձաթաղանթների միջոցով։ Առնանդամի գլխիկը ծածկող տեսանելի թաղանթը կոչվում է լորձաթաղանթ՝ չնայած այն լորձ չի արտադրում (ճիշտ այնպես, ինչպես բերանի շուրթերը)։ Լորձաթաղանթը տարբերվում է մաշկից նրանով, որ թույլ է տալիս որոշ ախտածին մանրէների ներթափանցել օրգանիզմ։ Կախված ախտածին մանրէի տեսակից՝ վարակի փոխանցման համար դրա աղբյուրի հետ շփման հաճախականությունը կարող է տարբեր լինել, այնուամենայնիվ վարակման պատճառ կարող է դառնալ անգամ վարակը կրող հեղուկների հետ թեթևակի շփումը, օրինակ՝ վեներական հեղուկի հայտնվելը լորձաթաղանթի վրա։

Սա է պատճառներից մեկը, որ վարակներից շատերի փոխանցման հավանականությունը շատ ավելի մեծ է սեռական հարաբերությունների ընթացքում, քան փոխանցման այլ, սովորական եղանակների դեպքում, ինչպիսիք են, օրինակ, ոչ սեռական շփումները՝ հպվելը, գրկախառնվելը, ձեռքսեղմուները և ոչ միայն։ Չնայած բերանի խոռոչը նույնպես պատված է լորձաթաղանթով, ինչպես սեռական օրգանները, այնուամենայնիվ շատ սեռավարակներ շատ ավելի հեշտորեն մեկ մարդուց մյուսին են փոխանցվում օրալ սեռական հարաբերությունների ընթացքում, քան խորը համբույրի ժամանակ։ Ըստ անվտանգ սեռական հարաբերությունների աղյուսակի՝ շատ վարակներ, որոնք հեշտորեն բերանից անցնում են սեռական օրգաններին կամ սեռական օրգաններից՝ բերան, շատ ավելի դժվարությամբ են մի բերանից բերան փոխանցվում։ ՄԻԱՎ-ի դեպքում, սեռական օրգանների հեղուկները կարող են պարունակել ավելի շատ ախտածին մանրէներ, քան թուքը։ Որոշ վարակներ, որոնք համարվում են սեռական ճանապարհով փոխանցվող, կարող են փոխանցվել նաև մաշկի հետ անմիջական շփման միջոցով, օրինակ` հասարակ հերպեսը և մարդու պապիլոմավիրուսը։ Կապոշի սարկոմայի հետ կապակցված հերպեսի վիրուսը, սակայն, կարող է փոխանցվել, խորը համբույրի ժամանակ, ինչպես նաև, երբ թուքը օգտագործվում է որպես սեռական քսուք։

Սեռավարակի տեսակից կախված՝ անձը կարող է փոխանցել հիվանդությունը նույնիսկ այն դեպքում, երբ նրա մոտ հիվանդության նախանշանները առկա չեն։ Օրինակ, շատ ավելի հավանակն է, որ հերպեսի վիրուսը կփոխանցվի, երբ հիվանդի մոտ առկա են բշտիկները, քան երբ դրանք բացակայում են։ Մինչդեռ, անձը կարող է փոխանցել ՄԻԱՎ-ը հիվանդության որևէ, եթե անգամ նրա մոտ չեն դրսևորվել ՁԻԱՀ-ի ախտանիշները։ Համարվում է, որ սեռական վարքագծի ցանկացած դրսևորում, որն ուղեկցվում է մեկ այլ անձի մարմնի հեղուկների հետ շփումով, պարունակում է սեռավարակների փոխանցման որոշակի վտանգ։ Ուշադրության կենտրոնում մշտապես եղել է ՄԻԱՎ-ի վերահսկողությունը, որը հանգեցնում է ՁԻԱՀ-ի, այնինչ յուրաքանչյուր սեռավարակի շուրջ ձևավորվող իրավիճակներն ունեն իրենց առանձնահատկությունները։

Ինչպես պարզ է դառնում անվանումից, սեռական ճանապարհով փոխանցվող հիվանդությունները փոխանցվում են մի անձից մյուսին որոշակի սեռական հարաբերության ընթացքում, ոչ թե այդ սեռական ակտի պատճառով։ Բակտերիաները, սնկերը, միաբջիջ օրգանիզմները կամ վիրուսները հիվանդությունների հարուցիչներն են։ Հնարավոր չէ սեռավարկով վարակվել այն չկրող անձի հետ սեռական հարաբերության ընթացքում։ Եվ հակառակը, եթե անձը ունի սեռավարակ, ապա նա վարակը ձեռք է բերել վարակիր մեկ այլ անձի (կամ նրա մարմնի հեղուկների) հետ շփման (սեռական կամ այլ) ճանապարհով։ Որոշ սեռավարակներ, օրինակ` ՄԻԱՎ-ը, կարող են փոխանցվել մորից երեխային հղիության ընթացքում կամ կրծքով կերակրելիս։ Չնայած տարբեր տեսակի սեռական հարաբերությունների դեպքում տարբեր հիվանդությունների փոխանցման հավանականությունը տարբեր է, սակայն, ընդհանուր առմամբ, երկու (կամ ավելի) անձանց միջև բոլոր տեսակի սեռական հարաբերությունները պետք է դիտարկել որպես սեռավարակների փոխանցման երկկողմանի ճանապարհ։ Այսպես, մշտապես գոյություն ունի վարակը փոխանցելու կամ վարակվելու վտանգ, սակայն վարակվելու վտանգն ավելի մեծ է։

Առողջապահպանության ոլորտի մասնագետները հորդորում են ունենալ անվտանգ սեռական հարաբերություններ. օրինակ` կիրառել պահպանակներ, քանի որ դրանք սեռավարակով վարակվելու վտանգը նվազեցնող ամենահուսալի միջոցն են։ Սակայն անվտանգ սեռական հարաբերությունները չպետք է ընկալել բացարձակ անվտանգության իմաստով։ Մարմնի հեղուկների փոխանակումը և դրանց ազդեցությունը, օրինակ` արյան փոխներարկումը կամ արյան այլ բաղադրիչների հետ շփումը, ներարկիչների ասեղների կրկնակի օգտագործումը, ասեղի ծակոցից առաջացած վնասվածքները (երբ բուժաշխատողները անզգուշաբար ասեղով վնասում են իրենց բժշկական ինչ-որ գործողություն կատարելիս), դաջվածք անելու համար նախատեսված ասեղների կրկնակի օգտագործումը և ծննդաբերությունը ևս վարակի փոխանցման ուղիներ են։ Փոխանցման այս տարբեր եղանակները ձևավորում են հատուկ ռիսկային խմբեր, օրինակ՝ հեմոֆիլիայով հիվանդները, բուժաշխատողները, թմրանյութ օգտագործողները։

Վերջին համաճարակաբանական ուսումնասիրությունների շրջանակներում հետազոտվել են միմյանց միջև սեռական հարաբերությունների մեջ գնտվող անձանց ցանցերը և պարզվել է, որ սեռական ճանապարհով փոխանցվող հիվանդությունների տարածման գործում այդպիսի ցանցի հատկանիշները չափազանց կարևոր են։ Մասնավորապես, ենթադրվում է, որ մեծ թվով սեռական զուգընկերներ ունեցող մարդկանց միջև ասորտատիվ հարաբերությունները կարևոր գործոն են։

Հնարավոր է ունենալ ախտանիշներով չուղեկցվող սեռական ճանապարհով փոխանցվող հիվանդություն։ Հատկապես կանանց մոտ, սեռական ճանապարհով փոխանցվող հիվանդությունները հաճախ ձևավորում են արգանդափողի բորբոքման պայմաններ։

 

Կանխարգելումը անբուժելի սեռավարակների (ՄԻԱՎ, հերպես) դեմ պայքարելու հիմնական մեթոդն է։ Սեռական ճանապարհով վարակի փոխանցումը կանխելու ամենաարդյունավետ եղանակը մարդկանց մարմնի մասերի կամ օրգանիզմի հեղուկների միջև անմիջական շփումից խուսափելն է, ինչի հետևանքով վարակը կարող է փոխանցվել վարակակիր զուգընկերոջից։ Ոչ բոլոր սեռական հարաբերություններն են իրականացվում անմիջական շփման ճանապարհով, օրինակ՝ կիբերսեքսը, հեռախոսով սեռական շփումը կամ հեռահաղորդակցության միջոցների կիրառմամբ ձեռնաշարժությամբ զբաղվելը անմիջական շփում չպահանջող սեռական հարաբերությունների ձևեր են։

Սեռական առողջության հաստատությունները խրախուսում են պահպանակների օգտագործումը։ Պահպանակների ճիշտ կիրառումը նվազեցնում է անմիջական շփումը և վարակվելու վտանգը։ Չնայած պահպանակն արդյունավետորեն սահմանափակում է անմիջական շփումը, որոշ վարակներ, այնուամենայնիվ, կարող են փոխանցվել անգամ պահպանակի առկայության դեպքում։

Զուգընկերներից յուրաքանչյուրը պետք է հետազոտվի ՍՃՓՎ վերաբերյալ՝ նախքան միմյանց հետ սեռական հարաբերություններ հաստատելը, կամ մինչև հարաբերությունները վերսկսելը՝ եթե մինչ այդ սեռական կապի մեջ է եղել մեկ այլ անձի հետ։ Մի շարք վարակներ հնարավոր չէ հայտնաբերել դրանցով վարակվելուց անմիջապես հետո, և վարակի հավանական փոխանցման դեպքից պետք է որոշ ժամանակ անցնի, որպեսզի հետազոտության արդյունքները ճշգրիտ լինեն։ Որոշ սեռավարակների, մասնավորապես՝ մարդու պապիլոմավիրուսի նման կայուն վարակների հայտնաբերումը կարող է հնարավոր չլինել ընթացիկ բժշկական գործողությունների միջոցով։

Հիվանդություններից շատերը, որոնք ձևավորում են վարակի կայուն աղբյուրներ, կարող են խաթարել մարդու իմունային համակարգն այնպես, որ այլ հիվանդությունների փոխանցումը դառնա շատ ավելի դյուրին։ Բնածին իմունային համակարգը կարող է կանխարգելել ՄԻԱՎ-ի փոխանցումը, երբ վիրուսակիրների քանակը օրգանիզմում շատ փոքր է, սակայն եթե այն զբաղված է այլ վիրուսների դեմ պայքարելով կամ ճնշված, ՄԻԱՎ-ը կարող է հեշտորեն հաստատվել օրգանիզմում։ Որոշ սեռավարակներ ՄԻԱՎ ունեցող հիվանդների համար էականորեն ավելացնում են մահվան վտանգը։ ՄԻԱՎ-ի և սեռավարակների նկատմամբ հետազոտվելը խրախուսող ծրագրերն ապացուցել են իրենց արդյունավետությունը։ Որոշ բժշկական հաստատություններ օգտագործում են տնային պայմաններում հետազոտություն անցկացնելու համար անհրաժեշտ սարքավորումներ և պահանջում, որպեսզի իրականացված հետազոտության արդյունքները վերադարձվեն հաստատություն՝ հետագա գործողությունների համար։ Որոշ հաստատություններ պահանջում են, որպեսզի նրանք ովքեր նախկինում ունեցել են վարակներ, կրկնակի հետազոտություն անցնեն՝ համոզվելու, որ վարակը չեզոքացվել է։

Պատվաստանյութեր

Կան պատվաստանյութեր, որոնք պաշտպանում են որոշ վիրուսային սեռավարակներից, ինչպիսիք են հեպատիտ A, հեպատիտ B, մարդու պապիլոմավիրուսի որոշ տեսակները։ Խորհուրդ է տրվում մինչև սեռական հարաբերություններ հաստատելը, պատվաստվել՝ առավելագույն պաշտպանություն ապահովելու նպատակով։

Պահպանակներ

Տղամարդու և կանացի պահպանակները պաշտպանություն են ապահովում միայն այն դեպքերում, երբ ճիշտ են կիրառվում որպես պատնեշ և պաշտպանում են միայն այն հատվածները, որոնք ծածկում են։ Մինչդեռ չպաշտպանված հատվածները մնում են խոցելի՝ վարակի նկատմամբ։ ՄԻԱՎ-ի պարագայում սեռական ճանապարհով փոխանցումը գրեթե միշտ տեղի է ունենում առնանդամի միջոցով, քանի որ ՄԻԱՎ-ը չի կարող փոխանցվել մաշկի անվնաս կամ փակ հատվածներով, հետևաբար, պահպանակի ճիշտ կիրառումը և հեշտոցի կամ սրբանի հետ անմիջական շփումից առնանդամի պատշաճ պաշտպանումը արդյունավետորեն կանխարգելում է ՄԻԱՎ-ի փոխանցումը։ Մաշկի վնասված հատվածի վրա հայտնած վարակակիր հեղուկը ուղղակիորեն փոխանցում է ՄԻԱՎ-ը։ Սակայն նման փոխանցումը կարող է չհամարվել ‹‹սեռական ճանապարհով փոխանցում››, մինչդեռ կարող է տեղի ունենալ սեռական շփման ընթացքում։ Նման դեպքերը կարելի է կանխել՝ խուսափելով սեռական հարաբերություններից բաց, արնահոսող վերքեր ունենալու դեպքում։

Այլ սեռավարակների, այդ թվում՝ վիրուսային վարակների փոխանցումը հնարավոր է կանխել լատեքսից, պոլիուրետանից կամ պոլիսոպրենից պատրաստված պահպանակների միջոցով՝ կիրառելով դրանք որպես պատնեշ։ Որոշ միկրոօրգանիզմներ և վիրուսներ այնքան փոքր չափեր ունեն, որ կարող են թափանցել բնական նյութերից պատրաստված պահպանակների ծակոտկեններից, մինչդեռ դրանք բավական մեծ են լատեքսից կամ սինթեթիկ նյութերից պատրաստված պահպանակների արգելքը հաղթահարելու համար։

Տղամարդու պահպանակի ճիշտ կիրառման համար անհրաժեշտ է իմանալ, որ.

• Անցկացնելու ընթացքում անհրաժեշտ է պահպանակի ծայրում ապահովել շուրջ 1.5 սմ ազատ տարածք՝ սերմնաժայթքած հեղուկի համար։ Կիպ անցկացված պահպանակը կարող է հանգեցնել և շատ հաճախ հանգեցնում է ձախողման
• Առնանդամը չափից ավելի ազատ գրկող պահպանակը կարող է չծառայել որպես պատնեշ
• Օգտագործած պահպանակը պետք չէ հետ հավաքել կամ դատարկել՝ անկախ նրանից, կա՞ արդյոք դրա մեջ սերմնահեղուկ, թե ոչ
• Անհրաժեշտ է դեն նետել պահպանակը, եթե այն փորձել եք անցկացնել սխալ կողմից
• Անհրաժեշտ է զգույշ վարվել պահպանակի հետ, եթե ունեք երկար եղունգներ
• Անհրաժեշտ է խուսափել լատեքսից պատրաստված պահպանակների հետ յուղային քսուքներ օգտագործելուց. յուղը կարող է անցքեր բացել դրանց վրա
• Համ ունեցող պահպանակները նախատեսված են միայն օրալ սեռական հարաբերությունների համար. ներթափանցմամբ հարաբերությունների դեպքում քսուքի մեջ պարունակվող շաքարը կարող է սնկային վարակ առաջացնել
• Սեռավարակներից լավագույն պաշտպանություն ապահովելու համար օգտագործված պահպանակն ու դրա պարունակությունը պետք է դիտարկել որպես վարակի աղբյուր։ Հետևաբար, անհրաժեշտ է պատշաճ կերպով աղբահանել օգտագործված պահպանակները։ Յուրաքանչյուր սեռական հարաբերության դեպքում անհրաժեշտ է կիրառել նոր պահպանակ, քանի որ պահպանակի մեկ անգամից ավելի օգտագործումը մեծացնում է ձախողման հավանականությունը և նվազեցնում որպես պատնեշ ծառայելու արդյունավետությունը։

Նոնոքսինոլ- 9

Հետազոտողները հույսեր էին կապում այն բանի հետ, որ նոնոքսինոլ-9-ը, որը հեշտոցային մանրէասպան քիմիական նյութ է, կարող է օգնել նվազեցնելու սեռավարակների վտանգը։ Մինչդեռ փորձարկումները ցույց են տվել, որ այն արդյունավետ չէ, և անգամ ընդհակառակը՝ կարող է մեծացնել ՄԻԱՎ-ով վարակվելու վտանգը կանաց մոտ։

Մինչև 25 տարեկան սեռական ակտիվ կյանք վարող կանայք, ինչպես նաև 25-ից բարձր ռիսկային խմբի մեջ գտնվողները, պետք է յուրաքանչյուր տարի խլամիդիայի և սուսանակի նկատմամբ հետազոտություն անցնեն։ Սուսանակի բուժումից երեք ամիս հետո բոլոր անձինք պետք է անցնեն կրկնակի հետազոտություն։

Սուսանակի և խլամիդիայի ախտորոշման համար խորհուրդ է տրվում կիրառել նուկլեինաթթվի վրա հիմնված թեստերի մեթոդը։ Այն իրականացվում է կամ հիվանդի մեզի, կամ հեշտոցից կամ արգանդից և միզածորանից (տղամարդկան դեպքում) վերցված քսուքների հետազոտության միջոցով։

 

Սեռավարակն ախտորոշելու համար անհրաժեշտ է իրականացնել առանձին հետազոտություններ յուրաքանչյուր վարակի ուղղությամբ, ներառյալ՝ սիֆիլիսը, տրիխոմոնոզը, սուսանակը, խլամիդիան, հերպեսը, հեպատիտը և ՄԻԱՎ-ը։ Չկա այնպիսի մի միասնական հետազոտություն, որի շրջանակներում հնարավոր լինի ստուգել բոլոր վարակների առկայությունը։

Սեռավարկների հետազոտությունները կարող են հետապնդել տարբեր նպատակներ՝

• ախտանիշների պատճառի կամ հիվանդության ախտորոշում
• դեռևս չդրսևորված կամ առանց ախտանիշների ուղեկցվող վարակի հայտնաբերում
• հնարավոր սեռական զուգընկերների մոտ սեռավարակների առկայության ստուգում՝ մինչև երկարաժամկետ և չպաշտպանված սեռական հարաբերություններ հաստատելը, (օրինակ, երբ սկսում են երկարաժամկետ և մշտական հարաբերություններ մեկ զուգընկերոջ հետ, որոնց ընթացքում տեղի է ունենում օրգանիզիմի հեղուկների փոխանցում մեկից մյուսը, կամ նպատակը սերունդը շարունակելն է)
• հղիանալուց առաջ կամ հղիության ընթացքում վարակի առկայության ստուգում՝ երեխայի առողջության անվտանգությունն ապահովելու նպատակով
• երեխայի ծնվելուց հետո սեռավարակի՝ մորից երեխային փոխանցված լինելու հանգամանքի պարզում
• վարակված դոնորական արյան կամ օրգանների օգտագործման կանխում
• հայտնի վարակակրի հետ սեռական կապի մեջ եղածների պարզում
• զանգվածային համաճարակաբանական հսկողության իրականացում

Հիվանդության վաղ հայտնաբերումն ու բուժումը նվազեցնում է դրա տարածման հնարավորությունը։ Վաղ հայտնաբերումը, որոշ դեպքերում, կարող է նպաստել բուժմանը։ Հաճախ վարակվելուց անմիջապես հետո, գրանցվում է որոշակի ժամանակահատված, որի ընթացքում սեռավարակների հայտնաբերման հետազոտությունները տալիս են բացասական պատասխան։ Մինչդեռ, այդ ընթացքում վարակը կարող է փոխանցվել։ Կախված վարակի և հետազոտության տեսակից՝ այդ ժամանակահատվածի տևողությունը տարբեր է։ Վարակը կարող է ուշ ախտորոշվել նաև հիվանդի կողմից ժամանակին բժշկական օգնության չդիմելու պատճառով։ Հետազոտական զեկույցներից մեկում նշվում է, որ ի տարբերություն սեռական այլ խնդիրների՝ սեռավարակների մասին տեղեկություն ստանալու համար մարդիկ ավելի հաճախ դիմում են համացանցին, քան բժշկի օգնությանը։

Մեծ վտանգ պարունակող հարաբերությունների դեպքում, օրինակ՝ բռնաբարությունը, կարելի իրականացնել կանխարգելիչ բուժում՝ օգտագործելով հակաբիոտիկների տարբեր համակցություններ, օրինակ՝ ազիտրոմիցին, ցեֆիքսիմ և մետրոնիդազոլ։

Խլամիդիայով կամ սուսանակով հիվանդի սեռական զուգընկերոջը բուժելու եղանակներից է (ցուցիչ (ինդեքս) դեպքեր) հիվանդի միջոցով բուժումը, երբ բժիշկը հիվանդի զուգընկերոջ համար դուրս է գրում դեղատոմս կամ տրամադրում դեղամիջոցներ, որպեսզի հիվանդը փոխանցի այն իր զուգընկերոջը՝ առանց բժշկի կողմից վերջինիս զննության։

 

Չնայած հիվանդությունների ախտորոշման և բուժման գործընթացներում արձանագրված առաջընթացին, որը հնարավորություն է ընձեռել ՍՃՓՀ ունեցողներից շատերին դառնալ ոչ վարակիչ և բուժվել, այնամենայնիվ, ՍՃՓՀ-ով հիվանդացության ցուցանիշները աշխարհի շատ երկրներում շարունակում են մնալ բարձր։ Շատ մշակույթներում, սեռական կյանքի բարոյականության վերաբերյալ մոտեցումների փոփոխությունը, ինչպես նաև օրալ հակաբեղմնավորիչների օգտագործումը վերացրել են սեռական կյանքին վերաբերվող ավանդական սահմանափակումները՝ հատկապես կանանց համար, և հիվանդներն ու բժիշկը կանգնել են սեռական խնդիրները բաց և ազնվորեն քննարկելու դժվարությունների առջև։ Բացի այդ, դեղորայքակայուն մանրէների զարգացումն ու տարածումը (օրինակ՝ պենիցիլինի նկատմամբ կայուն գոնոկոկը) դժվարեցնում է որոշ ՍՃՓՀ-ների բուժումը։ 1970-ականներին մարդկանց տեղաշարժի հոսքերի աղետալի հետևանքներից մեկը ՁԻԱՀ-ի վիրուսի (ՄԻԱՎ-1) արագ տարածումն Աֆրիկայից դեպի Եվրոպա և Ամերիկա։

Սեռական ակտիվ կյանք վարող դեռահաս աղջիկների մոտ (միզասեռական ուղղու ստորին հատվածի ախտանիշներ ունեցող և չունեցող) հաճախ հանդիպող սեռավարակներից են՝ խլամիդիան (10–25%), սուսանակը (3–18%), սիֆիլիսը (0–3%), տիրխոմոնոզ վագինալիս (8–16%), և հասարակ հերպեսի վիրուսը (2–12%)։ Միզուկաբորբի ախտանիշներ չունեցող դեռահաս տղաների մոտ հաճախ դիտվում են՝ խլամիդիա (9–11%) և սուսանակ (2–3%). 2008թ.-ին Հիվանդությունների վերահսկման և կանխարգելման կենտրոնի կողմից արված ուսումնասիրության համաձայն՝ ԱՄՆ-ում դեռահաս աղջիկների 25–40%-ն ունի ՍՃՓհ։

ՁԻԱՀ-ը Արևադարձային Աֆրիկայում մահերի գլխավոր պատճառներից մեկն է ներկայում։ՄԻԱՎ/ՁԻԱՀ-ի փոխանցվման հիմնական ճանապարհը չպաշտպանված սեռական հարաբերությունն է։ ԱՄՆ-ում 1.1 միլիոնից ավելի մարդ ՄԻԱՎ կրող է կամ ունի ՁԻԱՀ,[79] և ՄԻԱՎ/ՁԻԱՀ-ն անհամաչափորեն տարածված են աֆրոամերիկացիների շրջանում։ Հեպատիտ B-ն նույնպես համարվում է սեռական ճանապարհով փոխանցվող հիվանդություն։ Դրա տարածվածության ամենաբարձր ցուցանիշները գրանցվել են Ասիայում և Աֆրիկայում, իսկ ցածր ցուցանիշները՝ Ամերիկայում և Եվրոպայում։ Աշխարհում շուրջ 2 միլիարդ մարդ վարակվել է հեպատիտ B-ի վիրուսով։

 

Եվրոպայում առաջին անգամ լիարժեքորեն արձանագրված հիվանդության բռնկումը, որը ներկայում հայտնի է որպես սիֆիլիսի բռնկում, տեղի է ունեցել 1494-ին ֆրանսիական զորքերի շրջանում, երբ նրանք պաշարել էին Նեապոլը 1494-98 թվականներին Իտալական պատերազմի ժամանակ։ Հիվանդության տարածումը, հավանաբար, արդյունք էր կոլումբոսյան փոխանակումների։ Նեապոլից հիվանդությունը տարածվեց ողջ Եվրոպայով՝ դառնալով ավելի քան 5 միլիոն մարդու մահվան պատճառ։ Ինչպես նկարագրել է Ջարեդ Դայմոնդը. ‹‹Երբ սիֆիլիսն առաջին անգամ հստակորեն գրանցվեց 1495 թվականին Եվրոպայում, առաջացած խոցերը հաճախ ոտքից գլուխ ծածկում էին մարդկանց մարմինները, որոնց հետևանքով մաշկը պոկվում էր մարդկանց դեմքներից, իսկ քանի ամիս հետո վրա էր հասնում մահը››՝ ներկայացնելով այն շատ ավելի մահաբեր, քան ներկայում է։ Դայմոնդը եզրափակում է նկարագրությունն ասելով. ‹‹Արդեն 1546 թվականին հիվանդությունը վերաճել էր մի հիվանդության, որն իր բոլոր ախտանիշներով այսօր մեզ քաջ հայտնի է››:

 

Նախքան ժամանակակից դեղամիջոցների հայտնագործումը, սեռական ճանապարհով փոխանցվող հիվանդությունները հիմնականում համարվում էին անբուժելի, իսկ բուժումը սահմանափակվում էր հիվանդության ախտանիշների դեմ պայքարով։ Վեներական հիվանդությունների բուժմամբ զբաղվող կամավորական սկզբունքով գործող առաջին հիվանդանոցը՝ Լոնդոնի Լոք Հիվանդանոցը, հիմնադրվել է 1976 թվականին։ Բուժումը, սակայն, ոչ միշտ էր կրում կամավոր բնույթ. 19-րդ դարի երկրորդ կեսին, հիմնվելով Վարակիչ հիվանդությունների մասին գործող իրավական ակտերի վրա, ձերբակալում էին ենթադրյալ մարմնավաճառներին։ 1924 թվականին մի շարք պետություններ ստորագրեցին Բրյուսելյան համաձայնագիրը, որով պարտավորվում էին նավահանգիստներում անվճար կամ մատչելի բժշկական ծառայություններ մատուցել վեներական հիվանդություն ունեցող ծովագնաց վաճառականներին։

Սեռական ճանապարհով փոխանցվող՝ սիֆիլիս հիվանդության բուժման առաջին արդյունավետ միջոցը սալվարսանն էր։ Հակաբիոտիկների հայտնագործումից հետո, սեռական ճանապարհով փոխանցվող մեծ թվով հիվանդություններ դարձան բուժելի։ Դրան զուգահեռ՝ 1960-ականներին և 1970-ականներին ՍՃՓՀ-ի դեմ իրականացվող հասարակական առողջության պահպանման արդյունավետ քարոզարշավների շնորհիվ փոփոխություններ տեղի ունեցան հասարակական ընկալումներում առ այն, որ ՍՃՓՀ–ն այլևս դադարել են լինել լուրջ բժշկական սպառնալիք։ Նույն ժամանակահատվածում ճանաչվեց ՍՃՓՎ-ների բուժման ընթացքում սեռական շփումներին հետևելու կարևորությունը։ Վարակակիր անձանց սեռական զուգընկերների սեռական վարքագծին հետևելով, վարակի ուղղությամբ նրանց հետազոտելով, վարակվածներին բուժելով և նրանց հետ շփումների մեջ գտնվողների նկատմամբ հսկողություն սահմանելով՝ սեռական առողջապահական հաստատությունները կարող են արդյունավետորեն ճնշել վարակի տարածումը լայն բնակչության շրջանում։

1980-ականներին, նախ սեռական օրգանների հերպեսը, այնուհետև ՁԻԱՀ-ը հասարակության կողմից սկսվեցին ընկալվել որպես սեռական ճանապարհով փոխանցվող հիվանդություններ, որոնք տվյալ ժամանակի համար նոր դեղամիջոցներով անհնար էր բուժել։ ՁԻԱՀ-ը, մասնավորապես, ունի երկարատև, առանց ախտանիշների (ասիմպտոմատիկ) ուղեկցվող փուլ, որի ընթացքում ՄԻԱՎ-ը կարող է կրկնապատկվել (ռեպլիկացիա), և հիվանդությունը կարող է փոխանցվել ուրիշներին։ Ասիմպտոմատիկ փուլին հաջորդում է ախտանիշներով ուղեկցվող (սիմպտոտիկ) փուլը, որի ընթացքում չբուժվելու դեպքում հիվանդությունը արագ հագեցնում է մահվան։ ՄԻԱՎ/ՁԻԱՀ-ը ԱՄՆ է ներթափանցել Հայիթիից 1960 ականների վերջին։ ՁԻԱՀ-ի պանդեմիայի վերաճման գիտակցումը ստիպեց որ կազմակերպվեն հանրային իրազեկության բարձրացմանն ուղղված քարոզարշավներ և մշակվեն դրա բուժման եղանակներ ու միջոցներ, որոնք թույլ են տալիս հնարավոր երկար ժամանակահատվածում ճնշել ՄԻԱՎ-ի ռեպլիկացիան։ Շփումներին հետևելը շարունակում է մնալ կարևոր միջոցառում, նույնիսկ այն պարագայում, երբ հիվանդություններն անբուժելի են, քանի որ այն օգնում է հսկողություն իրականացնել վարակի տարածման նկատմամբ։

• Sexually transmitted infection at DMOZ
• CDC Sexually Transmitted Diseases Treatment Guidelines, 2010
• STD photo library at Dermnet
• UNFPA: Breaking the Cycle of Sexually Transmitted Infections at UNFPA
• STDs In Color: Sexually Transmitted Disease Facts and Photos

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Սեռական ճանապարհով փոխանցվող վարակներ» հոդվածին։