Մենինգիտ: մարդու հիվանդություն

Մենինգիտ
Տեսակ	հիվանդության կարգ և ախտանիշ կամ նշան
Պատճառ	S. pneumoniae, N. meningitidis?, Haemophilus influenzae?, L. monocytogenes?, Վիրուսներ և cranial leak of cerebrospinal fluid?
Փոխանցման ձև	օդակաթիլային փոխանցում և օդակաթիլային փոխանցում
Հիվանդության ախտանշաններ	գլխացավ, տենդ, սրտխառնոց, լուսավախություն, meningeal syndrome? և փսխում
Վնասում է	մարդ
Բուժաքննություն	neurological examination?, գոտկային պունկցիա, Լուսային մանրադիտակ, մանրէաբանական կուլտուրա, viral culture? և Պոլիմերազային շղթայական ռեակցիա
Բժշկական մասնագիտություն	նյարդաբանություն և վարակաբանություն
Բուժում	ֆարմակոթերապիա, ստերոիդներ, հակաբիոտիկ և Հակավիրուսային դեղեր
Meningitis Վիքիպահեստում

Այդ թաղանթները հայտնի են մենինգեալ թաղանթներ անվամբ։ Ամենատարածված ախտանիշներն են՝ տենդը, գլխացավը և պարանոցի կարկամությունը։ Այլ ախտանիշներից են՝ շփոթվածությունը կամ գիտակցության խանգարումը, փսխումը, լույսի կամ բարձր ձայների նկատմամբ գերզգայունությունը։ Фոքր տարիքի երեխաների մոտ հաճախ արտահայտվում է միայն ոչ բնորոշ ախտանշաններով, ինչպիսիք են՝ անհանգստությունը, քնկոտությունը կամ թերսնուցումը։ Ցանի առկայությոնը կարող է խոսել մենինգիտի առաջացման պատճառի մասին, օրինակ մենինգոկոկերով հարուցված մենինգիտը կարող է ուղեկցվել բնորոշ ցանավորմամբ։

Մենինգեալ թաղանթների բորբոքումը կարող է առաջանալ վիրուսների, բակտերիաների կամ այլ միկրոօրգանիզմների ազդեցությամբ, ավելի քիչ դեքերում՝ որոշ դեղերից։ Մենինգիտը կարող է կյանքին սպառնացող վիճակ լինել, քանի որ բորբոքումը մոտ է գլխուղեղին և ողնուղեղին։ Հետևաբար, այն դասակարգվում է որպես շտապ բժշկական օգնություն պահանջող վիճակ։ Լումբար պունկցիան, որի ժամանակ ասեղով ներթափանցում են ողնաշարային խողովակ՝ գլխուղեղ-ողնուղեղային հեղուկից (ԳՈՀ) նմուշ վերցնելու համար, կարող է հաստատել կամ բացառել մենինգիտը։

Մենինգիտի որոշ տեսակներ հնարավոր է կանխարգել մենինգոկոկային, ԿԿԽ, պնևմոկոկային և ՀԻԲ պատվաստմամբ՝ իմունիզացիայով։ Մենինգիտի որոշ տեսակների դեպքում արդյունավետ է հակաբիոտիկների կիրառումը։

Սուր մենինգիտի առաջնային բուժումը ներառում է հակաբիոտիկների, երբեմն` հակավիրուսային դեղամիջոցների արագ նշանակումը։ Կորտիկոստերոիդները նույնպես կարող են օգտակար լինել հավելյալ բորբոքային բարդությունները կանխելու համար։ Մենինգիտը կարող է հանգեցնել լուրջ երկարաժամկետ հետևանքների, ինչպիսիք են՝ խլությունը, էպիլեպսիան, հիդրոցեֆալիան կամ ճանաչողական անբավարարությունը, հատկապես, եթե արագ չի բուժվել։

2015 թվականին ամբողջ աշխարհում մենինգիտով հիվանդացել է շուրջ 8,7 մլն մարդ։ Համապատասխան բուժման դեպքում բակտերիային մենինգիտից մահվան վտանգը 15 %-ից պակաս է։ Բակտերիային մենինգիտի բռնկումները տեղի են ունենում յուրաքանչյուր տարվա դեկտեմբերից մինչև հունիս ընկած ժամանակահատվածում, Սահարայից հարավ ընկած շրջանում, որը հայտնի է որպես մենինգիտի գոտի։ Փոքր բռնկումներ կարող են լինել նաև այլ շրջաններում։ Մենինգիտ բառը ծագում է հուն․՝ μννιγ մենինքս «թաղանթ» և բժշկական վերջածանց՝ itis՝ «բորբոքում» բառերից։

 

Մեծահասակների մոտ մենինգիտի ամենատարածված ախտանիշը ուժեղ գլխացավն է, որն առաջանում է բակտերիալ մենինգիտի դեպքերի գրեթե 90%-ում, որին հաջորդում է պարանոցի կարկամությունը (պարանոցը պասիվ առաջ ծալելու անկարողություն՝ պարանոցի մկանների տոնուսի բարձրացման և կարկամության պատճառով)։ Դիագնոստիկ նշանների դասական եռյակը կազմում են` պարանոցի ռիգիդությունը, հանկարծակի ջերմության բարձրացումը և փոփոխված մտավոր վիճակը։ Սակայն այս բոլոր երեք ախտանիշներն առկա են բակտերիալ մենինգիտի միայն 44-46% դեպքերում։ Եթե այս երեք նշաններից ոչ մեկ առկա չէ, սուր մենինգիտը շատ քիչ հավանական է։ Մյուս նշաններից են` լուսավախությունը (գերզգայություն պայծառ լույսից) և ձայնավախություն (բարձր ձայների հանդեպ գերգայունություն)։ Վերը նշված ախտանիշները փոքր տարիքի երեխաների մոտ հաճախ չեն դրսևորվում:Նրանց մոտ կարող է դրսևորվել միայն դյուրագրգիռ կամ նյարդային վիճակով և անառողջ տեսքով։

Մեծահասակների մոտ բակտերիալ մենինգիտը 70% դեպքերում ուղեկցվում է ծոծրակային շրջանի ռիգիդությամբ։ Այլ նշաններից են Կեռնիգի և Բրուդինսկու դրական ախտանիշները։ Հետազոտողը մեջքի վրա պարկած հիվանդի ստորին վերջույթը ծալում է կոնք-ազդրային և ծնկային հոդերում ուղիղ անկյան տակ։ Այնուհետև փորձում է ծալված ստորին վերջույթը տարածել ծնկային հոդում։ Տեղի է ունենում սրունքի մկանների տոնիկ լարում, որը դժվարացնում կամ անհնար է դարձնում ծնկային հոդում տարարածումը (Կեռնիգի դրական ախտանիշ): Հիվանդի գլուխը պասիվ կերպով ծալվում է առաջ, որի ժամանակ ակամա ծալվում են հիվանդի ստոորին վերջույթները (Բրուդինսկու դրական վերին ախտանիշ)։ Այս ախտանիշները սպեցիֆիկ են մենինգիտի համար և հազվադեպ են հանդիպում այլ հիվանդությունների ժամանակ։ Կա նաև մեկ այլ նշան, որն օգնում է որոշել, թե արդյոք մենինգիտը առկա է այն հիվանդների մոտ, ովքեր ունեն ջերմություն և գլխացավ։ Հետազոտողը պացիենտին խնդրում է արագորեն պտտել գլուխը հորիզոնական հարթությամբ։ Եթե դա չի ուժեղացնում գլխացավը, ապա մենինգիտը քիչ հավանական է։

Այլ գործոններ ևս կարոող են հանգեցնել վերը նկարագրվածի առջացմանը, սակայն սրանք կապված չեն մենինգեալ թաղանթների ինֆեկցիոն բորբոքման հետ։ Ներքին օրգանների (երիկամ, լյարդ, ենթաստամոքսային գեղձ, թոքեր, աղիներ) տարբեր հիվանդությունների, գլխուղեղային տրավմաների, գլխուղեղի ուռուցքների, արևահարման, ջերմահարման և թունավորումների ժամանակ, հատկապես երեխաների մոտ, կարող են հայտնաբերվել մենինգեալ թաղանթների գրգռման ախտանիշներ։ Այս վիճակը հայտնի է մենինգիզմ կամ պսևդոմենինգիտ անվամբ։

Մենինգոկոկերով (Neisseria meningitidis) հարուցված բակտերիալ մենինգիտը՝ մենինգոկոկային մենինգիտ, այլ ծագման մենինգիտից կաելի է տարբերել արագ տարածվող պետեխիալ ցանավորմամբ, որը կարող է նախորդել մյուս ախտանիշներին։ Ցան դրսևորվում է բազմաթիվ մանր, անկանոն մանուշակագույն կամ կարմիր պապուլաներով կամ կետերով (պետեխիա), որոնք տեղակայվում են իրանին, ստորին վերջույթներին, լորձաթաղանթների, շաղկապենու վրա և երբեմն էլ` ափերին կամ ներբաններին։ Պետեխյալ ցանին բնորոշ է այն, որ մատով սեղմելիս կարմրությունը չի անցնում։ Այնուամենայնիվ, մենինգոկոկային մենինգիտի դեպքում այս ցանավորումը կարող է բացակայել։ Այն հարաբերական սպեցիֆիկ է հիվանդության համար և կարող է առակա լինել այլ բակտերիաներով հարուցված մենինգիտի դեպքում։ Մենինգիտի պատճառը մատնանշող այլ ախտանիշներից են` ձեռքի, ոտքի և բերանի հիվանդությունների մաշկային դրսևորումները, սեռական հերպեսը, որոնք կապված են վիրուսային մենինգիտի տարբեր ձևերի հետ:

 

Հավելյալ բարդություններ կարող են առաջանալ հիվանդության վաղ փուլերում։ Սրանք կարող են պահանջել սպեցիֆիկ բուժում և որոշ դեպքերում էլ խոսել հիվանդության ծանր ընթացքի կամ վատ կանխատեսման մասին։ Մենինգեալ թաղանթների բորբոքումը կարող է առաջացնել սեպսիս, համակարգային բորբոքային ռեակցիա՝ արյան ճնշման իջեցում, սրտի զարկերի հաճախացում, բարձր կամ ոչ նորմալ ցածր ջերմաստիճան և շնչառության հաճախացում։ Շատ ցածր արյան ճնշում կարող է հանդիպել հատկապես մենինգոկոկային մենինգիտի վաղ փուլում։ Դա կարող է հանգեցնել այլ օրգանների անբավարար արյունամատակարարման։ Դիսեմինացված ներանոթային մակարդումը, արյան մակարդելիության չափազանց ակտիվացումը խոչընդոտում է արյան հոսքին դեպի տարբեր օրգաններ և պարադոքսալ կերպով բարձրացնում է արյունահոսության վտանգը։ Մենինգոկոկային վարակի դեպքում կարող է առաջանալ վերջույթների փտախտ (գանգրենա)։ Ծանր մենինգոկոկային և պնևմոկոկային վարակները կարող են հանգեցնել մակերիկամներում արյունազեղման` բերելով Վոթերհաուս-Ֆրիդերիքսենի (Waterhouse-Friederichsen) համախտանիշի առաջացմանը, որը հաճախ մահացու է։

Ուղեղի հյուսվածքը կարող է այտուցվել, ինչը կբարձրացնի ներգանգային ճնշումը և այտուցված ուղեղը կարող է ճողվածք առաջացնել գանգի հիմի մեջ։ Սա նկատվում է գիտակցության մակարդակի իջեցումով, բբերի լուսային ռեֆլեքսի կորստով և ոչ նոմալ կեցվածքով։ Ուղեղի բորբոքումը կարող է նաև խոչընդոտել գլխուղեղ-ողնուղեղային հեղուկի (ԳՈՀ) բնականոն ընթացքին (հիդրոցեֆալիա)։ Ցնցումները կարող են առաջանալ տարբեր պատճառներից։ Երեխաների մոտ ցնցումները սովորաբար լինում են մենինգիտի վաղ փուլերում (30% դեպքերում) և պարտադիր չէ ունենան լուրջ պատճառ։ Ցնցումները կարող են առաջանալ բարձր ճնշմումից և ուղեղի հյուսվածքի բորբոքային օջախներից։ Ֆոկալ ցնցումները (ցնցումներ, որոնք ընդգրկում են մեկ վերջույթը կամ մարմնի մի մասը), մշտական ցնցումները, ուշ ցնցումները և դեղորայքի միջոցով դժվար վերահսկվող ցնցումները, խոսում են ավելի վատ, երկարաժամկետ հետևանքների մասին։

Մենինգեալ թաղանթների բորբոքումը կարող է բերել գանգուղեղային նյարդերի ախտահարման։ Տեսողական ախտանշանները և լսողության կորուստը կարող են պահպանվել մենինգիտից հետո։ Գլխուղեղի բորբոքումը (էնցեֆալիտ) կամ նրա անոթների բորբոքում (ցերեբրել վասկուլիտ), ինչպես նաև գլխուղեղի երակներում թրոմբների առաջացումը (գլխուղեղի երակային թրոմբոզ), կարող են հանգեցնել ուղեղի ախտահարված հատվածի ազդեցության տակ գտնվող մարմնի մասի թուլության, զգայունության կորստի, շարժման կամ ֆունկցիայի խանգարման։

Մենինգիտը սովորաբար առաջանում է միկրոօրգանիզմներով վարակումից։ Մեծ մասամբ հարուցիչներն են վիրուսները։ ամենատարածված պատճառներն են նաև` բակտերիաները, սնկերը և պրոտոզոաները։ Մենինգիտը կարող է առաջանալ նաև տարբեր ոչ վարակիչ պատճառներից։ Ասեպտիկ մենինգիտ տերմինը վերաբերում է մենինգիտի այն դեպքերին, երբ բակտերիալ վարակը չի դրսևորվում։ Այս տեսակի մենինգիտը սովորաբար պայմանավորված է վիրուսներով, բայց դա կարող է կապված լինել բակտերիալ վարակի հետ, որն արդեն մասամբ բուժվել է, երբ բակտերիաները անհետցել են գլխուղեղի թաղանթներից, կամ պաթոգենը վարակել է ուղեղի թաղանթներին հարող տարածքները (օրինակ, սինուսիտ)։ Էնդոկարդիտը կարող է առաջացնել ասեպտիկ մենինգիտ։ Ասեպտիկ մենինգիտը կարող է առաջանալ նաև սպիրոխետներով վարակվելու հետևանքով։ Սրանք միկրոօրգանիզմների խումբ են, որոնք ներառում են Դժգույն տրեպոնեման (Treponema pallidum)՝ սիֆիլիսի հարուցիչը և Borrelia burgdorferi-ն` Լայմի հիվանդության հարուցիչը։ Մենինգիտ կարող է առաջանալ ցերեբրալ մալարիայից կամ ամեոբային ինֆեկցիայից (ամեոբային մենինգիտ)։

Առավել հաճախ հանդիպում են մենինգոկոկային և երկրորդային թարախային մենինգիտները, երրորդ տեղում, ըստ հանդիպման հաճախականության, վիրուսային մենինգիտն է։ Գոյություն ունի նաև սնկային մենինգիտ, որն առավել հաճախ հանդիպում է ընկճված իմունային համակարգ ունեցող անձանց մոտ (ՁԻԱՀ, օրգանի փոխպատվաստումից հետո կամ շարակցական հյուսվածքի աուտոիմուն բորբոքային հիվանդությունների ժամանակ երկարատև դեղորայքային իմունաճնշիչ բուժում, քիմիաթերապիա), սակայն այն կարող է հանդիպել նաև նորմալ իմունային համակարգ ունեցող անձանց մոտ, այդ թվում՝ հղիության ընթացքում։

Բակտերիաներ

Հիվանդների տարիքից կախված` մենինգիտ առաջացնող բակտերիաների խմբերը տարբեր են։

• Մինչև 3 ամսական երեխաների մոտ ամենատարածված հարուցիչներն են՝

   

  B խմբի ստրեպտոկոկերը ( group B streptococci), Escherichia coli-ն։ Listeria monocytogenes-ը ( IVb սերոտիպ) պրենատալ շրջանում մորից փոխանցվում է պտղին և կարող է առաջացնել նորածնային մենինգիտ։
• Ավելի մեծ տարիքի երեխաների մոտ ավելի տարածված հարուցիչներն են Մենինգոկոկերը (Neisseria meningitidis), Streptococcus pneumoniae ( 6, 9, 14, 18 and 23 սերոտիպեր), ՀԻԲ (Haemophilus influenzae type B)`այն երկրներում,որտեղ չեն կիրառում վակցինան։
• Մեծահասակների շրջանում մենինգոկոկը և պնևնոկոկը (Streptococcus pneumoniae) միասին առաջացնում են բակտերիալ մենինգիտների 80%-ը։ Listeria monocytogenes-իի`մենինգիտ առաջացնելու ռիսկը, բարձր է 50տ. անց մարդկանց շրջանում։ Պնևմոկոկային պատվաստանյութի կիրառումը նվազեցրել է պնևմոկոկային մենինգիտի դեպքերը, թե երեխաների, և թե մեծահասակների շրջանում։

Նախորդող գագի տրավման պոտենցյալ նպաստում է քթի խոռոչի բակտերիաների անցմանը մենինգեալ տարածություն։ Նմանապես, գլխուղեղում տեղադրված սարքերը,ինչպիսիք են` ցերեբրալ շունտերը, արտափորոքային դրենաժները կամ Օմմայի ռեզերվուարները, նպաստում են մենինգիտի առաջացման ռիսկի բարձրացմանը։ Այս դեպքերում ավելի հավանական հարուցիչներն են` Staphylococcսs, Pseudomonas և այլ գրամ բացասական բակտերիաները։ Այս հարուցիչները կապված են նաև իմուն համակարգի խանգարում ունեցող մարկանց մոտ մենինգիտի առաջացման հետ։ Գլխի կամ պարանոցի հատվածում ինֆեկցիան (oր․ միջին ականջի բորբոքումը կամ մաստոիդիտը) նույնպես կարող է բերել մենինգիտի զարգացմանը։ Կոխլեար իմպլանտ ( լսողության կորստի դեպքում կիրառվող սարքեր) ունեցող մարդկանց մոտ մենինգիտի հավանական հարուցիչը պնևմոկոկն է։

Տուբերկուլոզային մենինգիտը (հարուցիչն է Mycobacterium tuberculosis -ը) տարածված է տուբերկուլոզի էնդեմիկ գոտիներում և ցածր իմունիտետով հիվանդների շրջանում ( оրինակ, ՁԻԱՀ)։

Ռեցիդիվող մենինգիտը դիտվում է պահպանված անատոմիական դեֆեկտ՝ բնածին կամ ձեռք բերովի, կամ իմուն համակարգի խանգարում ունոցող պացիենտների մոտ։ Անատոմիական դեֆեկտները ուղղակիորեն կապում են նյարդային համակարգը արտաքին միջավայրի հետ։ Ռեցիդիվող մենինգիտի ամնատարածված պատճառը գանգի կոտրվածքն է։

Վիրուսներ

Մենինգիտ առաջացնող վիրուսներն են՝ էնտերավիրուսները, հասարակ հերպես վիրուսը (ավելի հաճախ 2-րդ տիպ), varicella zoster վիրուսը, ՄԻԱՎ-ը։ Հերպետիկ մենինգիտի քրոնիկ ռեցիդիվող տեսակ է Մոլարեթի մենինգիտը, որի հարուցիչն է 2-րդ տիպի հասարակ հերպես վիրուսը։

Սնկեր

Սնկային մենինգիտի ռիսկը բարձրացնում են` իմունոսուպրեսիան, ՁԻԱՀ-ը, բարձր տարիքը։ Սա անհավանական է նորմալ իմուն համակարգ ունեցողների մոտ, բայց կարող է առաջանալ դեղորայքային կոնտամինացիայից (հարուցիչներով ախտոտումից)։ Կլինիկական նշանները զարգանում են աստիճանաբար, ուստի ախտորոշվում է վարակվելուց 1-2 շաբաթ անց։

Մակաբույծներ

Մակաբուծային ծագման մենինգիտ կասկածում են, եթե ԳՈՀ-ում բարձր են էոզինոֆիլները։ Ամնենահաճախ հանդիպող հարուցիչներն են՝ Angiostrongylus cantonensis, Gnathostoma spinigerum, Schistosom,cysticercosis, toxocariasis, baylisascariasis, paragonimiasis :

Ոչ ինֆեկցիոն

Մենինգիտը կարող է առաջանալ մի քանի ոչ վարակիչ պատճառներից՝ քաղցկեղի տարածում մենինգեալ թաղանթների վրա (չարորակ կամ նեոպլաստիկ մենինգիտ) և որոշակի դեղորայքի կիրառում (հիմնականում ոչ ստերոիդային հակաբորբոքային դեղեր, հակաբիոտիկներ, ներերակային իմունոգլոբուլին)։ Այն կարող է նաև առաջանալ համակարգային հիվանդությունների ժամանակ, ինչպիսիք են՝ սարկոիդոզը (որն այդ դեպքում անվանվում է նեյրոսարկոիդոզ), համաակարգային կարմիր գայլախտը, վասկուլիտների որոշ ձևերից՝ Բեհչետի հիվանդություն։ Էպիդերմոիդ և դերմոիդ կիստաները, գրգռիչ նյութեր ձերբազատելով սուբարախնոիդալ տարածություն, կարող են մենինգիտ առաջացնել։ Հազվադեպ, միգրենը կարող է մենինգիտ առաջացնել, բայց այս ախտորոշումը դրվում է, երբ այլ պատճառները ժխտվում են։

Մենինգեալ թաղանթները երեքն են, որոնք գլխուղեղ-ողնուղեղային հեղուկի (ԳՈՀ) հետ միասին շրջափակում և պաշտպանում են գլխուղեղը և ողնուղեղը (ԿՆՀ)։ Նրբենին (pia mater) անոթներով և նյարդերով հարուստ շարակցահյուսվացքային թաղանթ է։ Այն ծածկում է ուղեղի ողջ մակերեսը և ամուր կպչում է ուղեղանյութին։ Ոստայնենին(araxnoidea) անոթներից զուրկ մի թղանթ է, որը կարծրենուց բաժանված է նեղ մազանոթային ճեղքով՝ ենթաոստայնային տարածություն։ Սուբարախնոիդալ տարածությունը գտնվում է նրբենու և ոստայնենու միջև և լցված է ցերեբրոսպինալ հեղուկով(ԳՈՀ)։ Կարծրենին(dura mater) խիտ շարակցահյւսվացքային պատյան է՝ տեղակայված մյուս թաղանթներից ավելի դուրս։ Այն անմիջապես հպվում է գանգի ոսկրերին և ողնաշարային խողովակի պատերին։ Բակտերիալ մենինգիտի դեպքում մանրէները հասնում են ուղեղի թաղանթներին երկու հիմնական ուղիներով` արյան հոսքի միջոցով, կամ մաշկի, քթի խոռոչի և մենինգեալ թաղանթների միջև առկա ուղղակի շփման միջոցով։  Շատ դեպքերում, մենինգիտը հաջորդում է լորձաթաղանթի մակերեսին (օրինակ քթի խոռոչում) ապրող միկրոօրգանիզմների արյան հոսք ներթափանցելուն։ Սրան հաճախ նախորդում է վիրուսային վարակը, որը վնասում է լորձաթաղանթի պաշտպանիչ բարիերը։ Երբ մանրէները հայտնվում են արյան մեջ, նրանք ներթաձանցում են սուբարախնոիդալ տարածություն՝ արյուն ուղեղային պատնեշի ամենախոցելի հատվածներով, օրինակ, choroid plexus – ով։ Ողնուղեղային հեղուկի ուղղակի վարակումը կարող է առաջանալ ներքին սարքերի, գանգի կոտրվածքների կամ քիթըմպանի ու հարքթային խոռոչների վարակների հետևանքով, երբ ուղղակի կապ է ձևավորվում սուբարախնաիդալ տարածության հետ (տես վերևում)։ Երբեմն կարող են հայտնաբերվել կարծրենու բնածին թերություններ։

․Մենինգիտի ժամանակ սուբարախնոիդալ տարածության մեջ առաջացող լայնածավալ բորբոքումը բակտերիալ վարակի ուղղակի ազդեցության արդյունք չէ։ Այն հիմնականում կապված է լինել իմուն ռեակցիայի հետ, որն առաջանում է կենտրոնական նյարդային համակարգ բակտերիաների ներթափանցմանն ի պատասխան։ Երբ բակտերիաների բջջային թաղանթների բաղադրիչները ճանաչվորմ են ուղեղի իմունային բջիջների (միկրոգլիայի) կողմից։ Վերջիններս զերբազատում են բորբոքային մեծ թվով ցիտոկիններ, հորմոնանման ակտիվ նյութեր, որոնք ներգրավում են այլ իմունային բջիջների և հյուսվածքների իմունային պատասխանի մեջ։ Արյուն ուղեղային պատնեշը դառնում է ավելի թափանցելի, ինչը հանգեցնում է ուղեղի վազոգեն այտուցի ձևավորմանը (արյունատար անոթներից հեղուկը արտահոսում է դեպի ուղեղի հյուսվածք)։ Մեծ թվով լիմֆոցիտներ ներթափանցուն են ԳՈՀ՝ հանգեցնելով մենինգեալ թաղանթների բորբոքման և ինտերստիցիալ այտուցի առաջացմանը (հեղուկի անցում միջբջջային տարածություն)։ Բացի այդ, բորբոքվում են անոթների պատերը (ուղեղային վասկուլիտ), ինչը հանգեցնում է արյան հոսքի նվազմանը և ցիտոտոքսիկ այտուցի առաջացմանը։ Ուղեղի այտուցի բոլոր երեք ձևերը հանգեցնում են ներգանգային ճնշման բարձրացման։ Դա նշանակում է, որ արյունն ավելի դժվար է ներթափանցում ուղեղային հյուսվածք, որի արդյունքում ուղեղի բջիջները զրկվում են թթվածնից և ենթարկվում են ապոպտոզի (ծրագրավորվող բջջային մահվան)։ Ընդհանուր առմամբ, հակաբիոտիկների կիրառումը կարող է ի սկզբանե վատթարացնել վերը նկարագրված գործընթացը։ Բակտերիաների ոչնչացման արդյունքում բակտերիալ մեմբրանների մասնիկները ավելանում են։ Կորտիկոստերոիդների կիրառումը ուղղված է նվազեցնելու վերոհիշյալ երևույթը։

Մենինգիտի կասկածի դեպքում անհրաժեշտ է հանձնել արյան թեսթեր` բորբաքային մարկերները հայտնաբերելու համար ( C- ռեակտիվ սպիտակուց, արյան ընդհանուր քննություն)։

Մենինգիտը բացահայտող ամենակարևոր հետազոտությունը ցերեբրոսպինալ հեղուկի (ԳՈՀ) հետազոտությունն է։ ԳՈՀ-ն ստանում են գոտկային պունկցիայի(ԳՊ) միջոցով։ Սակայն այն ունի հակացուցումներ, որոնցից են գլխուղեղի ուռուցքը, գլխուղեղի թարախակույտը, ներգանգային բարձր ճնշումը և այլ։ Այդ իսկ պատճառով մինչև գոտկային պունկցիա կատարելը խորհուրդ է տրվում կատարել ՀՇ կամ ՄՌՏ հետազոտություն։ Եթե պահանջվում է ՀՇ կամ ՄՌՏ հետազոտություն, մինչև ԳՊ-ն, կամ եթե ԳՊ-ն դժվար է իրականացնել, մասնագիտական գայդլայնները առաջարկում են սկզբում կիրառել հակաբիոտիկներ` բուժումը չհետաձգելու նպատակով։ Հատկապես, եթե դա կարող է լինել ավելի քան 30 րոպե։ Հաճախ ՀՇ կամ ՄՌՏ անցկացվում է ավելի ուշ փուլերում` մենինգիտի բարդությունները գնահատելու նպատակով։ Մենինգիտի որոշ դեպքերում արյան էլեկտրոլիտային կազմի մոնիտորինգը կարող է կարևոր լինել։ Բակտերիալ մենինգիտի ժամանակ առաջանում է հիպոնատրեմիա։ Հիպոնատրեմիայի առաջացման պատճառները հակասական են։ Այն կարող է պայմանավորված լինել ջրազրկումով (դեհիդրատացիա) և հակամիզամուղային(անտիդիուրետիկ) հորմոնի ոչ պատշաճ արտադրությամբ։ Կամ էլ կարող է պայմանավորված լինել մեծ ծավալներով հեղուկներիի ներերակային ներմուծումով։

Գոտկային պունկցիա

 

Պունկցիայի ժամանակ հիվանդն ընդունում է նստած կամ կողքի վրա պարկած դիրք և տեղային անզգայացումից հետո ասեղով ծակում են ողնաշարային խողովակը, ներթափանցում` ենթաոստայնային (subdural) տարածություն։ Այն լցված է ԳՈՀ-ով, որից նմուշ են վերցնում։ ԳՊ-ի ժամանակ կարող են որոշել նաև ԳՈՀ-ի ճնշումը։ Առողջ չափահասների մոտ այն նորմայում 70-100 մմ․ջրի սյուն է։ Բակտերիալ մենինգիտների դեպքում ճնշումը սովորաբար բարձր է։ ԳՈՀ-ի տեսքը կարող է վկայել վարակի բնույթի մասին։ Պղտոր ԳՈՀ-ն վկայում է սպիտակուցների բարձր պարունակության և հավանական թարախային բորբոքման մասին։ ԳՈՀ-ի նմուշում որոշվում է լեյկոցիտնորի քանակը և կազմը, էրիթրոցիտների առկայությունն ու քանակը, սպիտակուցի պարունակությունը և գլյուկոզի մակարդակը։ Նմուշը Գրամի եղանակով մշակելիս բակտերիաների հայտնաբերումը հաստատում է բակտերիալ մենինգիտը։ Սակայն բակտերիաների բացակայությունը դեռևս չի բացառում այն։ Քանի որ բակտերիաները հայտնաբերվում են միայն 60% դեպքերում։ Այս ցուցանիշը նվազում է ևս 20% - ով, եթե մինչև նմուշ վերցնելը պացիենտները հակաբիոտիկներ են ստանում։ Գրամի եղանակով ներկումը պակաս հուսալի է նաև լիստերիոզային մենինգիտի դեպքում։ Ավելի զգայուն մեթոդ է նմուշի մանրէաբանական մշակումը։ Այն նույնականացնում է մանրէները 70-85% դեպքերում, բայց արդյունքները կարող են պատրաստ լինել 48 ժամից։ Լեյկոցիտների տեսակի գերակշռումով որոշում են մենիգիտի տեսակը (տես աղյուսակը)։ Բակտերիալ մենինգիտի ժամանակ սովորաբար գերակշռում են նեյտրոֆիլները, իսկ վիրուսայինի դեպքում՝ լիմֆոցիտները։ Սակայն հիվանդության սկզբում սա որոշիչ դեր չունի։ Էոզինոֆիլների գերակշռումը վկայում է մենինգիտի մակաբուծային կամ սնկային ծագման մասին։ Նորմայում գլյուկոզի պարունակությունը ԳՈՀ-ում 40%-ով ավելին է քան արյան մեջ։ Նորածինների ԳՈՀ-ում գլուկոզի պարունակությունը ավելի բարձր է (60%)։ Բակտերիալ մենինգիտին բնորոշ է գլուկոզի ցածր պարունակությունը։ ԳՈՀ-ում կաթնաթթվի բարձր մակարդակը վկայում է բակտերիալ մենինգիտի ավելի բարձր հավանականության մասին։ Եթե կաթնաթթվի մակարդակը 35 մգ/դլ-ից պակաս է, և մարդը նախկինում հակաբիոտիկներ չի ստացել, ապա դա կարող է բացառել բակտերիալ մենինգիտը։

Տարբեր մասնագիտացված թեստեր կարող են օգտագործվել մենինգիտի տեսակները տարբերակելու համար։ Լատեքս ագլուտինացիայի թեստը կարող է դրական լինել Streptococcus pneumoniae-ի, Neisseria meningitidis-ի, Haemophilus influenzae-ի, Escherichia coli-ի և B խմբի Streptococcus-ի կողմից հարուցված մենինգիտի դեպքում։ Դրա կանոնավոր օգտագործումը խորհուրդ չի տրվում, քանի որ հազվադեպ է հանգեցնում բուժման պլանի փոփոխությունների։ Բայց այն կարող է օգտագործվել, եթե այլ թեստեր ախտորոշիչ չեն։

Պոլիմերազային շղթայական ռեակցիան (ՊՇՌ) այն մեթոդն է, որն օգտագործվում է միկրոօրգանիզմների ԴՆԹ - ի փոքր հետքերը ուժեղացնելու համար, որպեսզի հայտնաբերվի ողնուղեղային հեղուկում բակտերիալ կամ վիրուսային ԴՆԹ-ն։ Դա բարձր զգայուն և սպեցիֆիկ հետազոտություն է։ Այն կարող է բացահայտել բակտերիաներին և կարող է օգնել տարբերակել տարբեր պատճառների վիրուսային մենինգիտները (enterovirus, herpes simplex virus 2,mumps):

Շճաբանական հետազոտությունները (հակավիրուսային նույնականացում) կարող են օգտակար լինել վիրուսային մենինգիտն ախտորոշելու համար։ Տուբերկուլյոզային մենինգիտի կասկածով փորձանմուշը մշակվում է Ցիլ-Նիլսենի եղանակով, որն ունի ցածր զգայունություն, և արդյունքի ստացումը երկար ժամանակ է պահանջում։ ՊՇՌ-ն ավելի ու ավելի հաճախ է օգտագործվում։

Ախտորոշիչ և թերապևտիկ բարդություն է հանդիսանում մասամբ բուժված մենինգիտը, երբ մենինգիտի ախտանշանները պահպանվում են հակաբիոտիկների ընդունումից հետո (օրինակ, ենթադրվող սինուսիտի դեպքում)։ Այդ դեպքում գլխուղեղ-ողնուղեղային հեղուկի(ԳՈՀ) արդյունքները կարող են հիշեցնել վիրուսային մենինգիտի տվյալները, սակայն հակաբիոտիկներով բուժումը կարելի է շարունակել, մինչև վիրուսային պատճառի վերջնական դրական ապացույցների ստացումը (օրինակ, enterovirus-ի դրական ՊՇՌ)։

Պաթանատոմիական հետազոտություն

 

Մենինգիտը կարող է ախտորոշվել մահից հետո։ Դիահերձման ժամանակ սովորաբար հայտնաբերվում է մենինգեալ թաղանթների՝ առավելապես նրբենու և ոստայնենու տարածուն բորբոքում։ Նեյտրոֆիլային գրանուլոցիտները սովորաբար գաղթած են գլխուղեղ-ողնուղեղային հեղուկ և ուղեղաբուն, գանգուղեղային նյարդերի և ողնաշարարին խողովակի երկայնքով։ Ինչպես մենինգեալ անոթները`կարող են շրջապատված լինել թարախով։

Կախված է առաջացման պատճառից։ Մենինգիտի որոշ տեսակների դեպքում հնարավոր է ապահովել երկարաժամկետ պաշտպանություն պատվաստման միջոցով կամ կարճաժամկետ` հակաբիոտիկների միջոցով։ Որոշ վարքագծաին միջոցառումներ նույնպես կարող են օգտակար լինել։

Պատվաստում

1980-ականներից սկսած շատ երկրներ Բ տիպի հեմոֆիլային ցուպիկի (Haemophilus influenzae type B) դեմ իմունիզացիան ներառել են երեխաների պատվաստման իրենց ռուտին ծրագրերում։ Սա գրեթե վերացրել է այս պաթոգենը, որպես այդ երկրներում փոքր երեխաների մենինգիտի պատճառ։ Սակայն այն երկրներում, որտեղ հիվանդության տարածվածությունն ամենաբարձրն է, պատվաստանյութը դեռ շատ թանկ է։ Նմանապես, համաճարակային պարոտիտի (Խոզուկ) դեմ իմունիզացիան հանգեցրել է մենինգիտի դեպքերի կտրուկ կրճատմանը, որը մինչև պատվաստումը կազմում էր համաճարակային պարոտիտի բոլոր դեպքերի 15% -ը։ Մենինգոկոկային պատվաստանյութերը գոյություն ունեն մենինգոկոկի A, B, C, W135 և Y խմբերի դեմ։ Այն երկրներում, որտեղ C խմբի մենինգոկոկերի դեմ պատվաստանյութը ներդրվել է, այս պաթոգենի հետևանքով առաջացած դեպքերը զգալիորեն նվազել են։ Ներկայումս կա քառավալենտ պատվաստանյութ, որը միավորում է չորս պատվաստանյութ, բացառությամբ B խմբի մենինգոկոկերի դեմ պատվաստանյութի։ Այս ACW135Y պատվաստանյութով պատվաստումը այժմ վիզայի պահանջ է Հաջին մասնակցելու համար։ B Խմբի մենինգոկոկերի դեմ պատվաստանյութի մշակումը շատ ավելի բարդ է եղել, քանի որ նրանց մակերեսային սպիտակուցները (որոնք սովորաբար օգտագործվում են պատվաստանյութի ստացման համար) միայն թույլ պատասխան են առաջացնում իմունային համակարգի կողմից կամ խաչաձև իմուն ռեակցիա են առաջացնում մարդու նորմալ սպիտակուցների հանդեպ։ Այժմ որոշ երկրներ (Նոր Զելանդիա, Կուբա, Նորվեգիա և Չիլի) մշակել են պատվաստանյութ B խմբի մենինգոկոկի տեղական շտամների դեմ։ Նրանց մի մասը լավ արդյունքներ են ցույց տվել և օգտագործվում են տեղական իմունիզացիայի ծրագրերում։ 2014թ.- ին հաստատված երկու նոր պատվաստանյութերն արդյունավետ են B խմբի մենինգոկոկային շտամների լայն շրջանակի դեմ։ Աֆրիկայում մինչև վերջերս մենինգոկոկային համաճարակների կանխարգելման և դրանց դեմ պայքարի մոտեցումը հիմնված էր հիվանդության վաղ հայտնաբերման և բնակչության ռիսկային խմբի արտակարգ արագ զանգվածային պատվաստման վրա, երկվալենտ A/C կամ եռվալենտ A/C/W135 պոլիսախարիդային պատվաստանյութերի միջոցով։ MenAfriVac (meningococcus group A vaccine) պատվաստանյութը երիտասարդների շրջանում արդյունավետություն է ցույց տվել և բնութագրվել է, որպես սահմանափակ ռեսուրսների պայմաններում արտադրանքի զարգացման գործընկերության մոդել։

Պնևմոկոկի (Streptococcus pneumoniae) դեմ պարտադիր պատվաստումը պնևմոկոկային կոնյուգացված պատվաստանյութով (PKV), որն ակտիվ է այս պատոգենի յոթ տարածված շտամների դեմ, զգալիորեն նվազեցրել է պնևմոկոկային մնինգիտով հվանդացության դեպքերը։ Պնևմոկոկային պոլիսախարիդային պատվաստանյութը, որը ներառում է 23 շտամ, ներարկվում է միայն որոշակի խմբերի (օրինակ, նրանց, ովքեր կրել են սպլենէկտոմիա` փայծաղի վիրաբուժական հեռացում)։ Այն չի առաջացնում զգալի իմունային պատասխան բոլոր ստացողների մոտ ( օրինակ, փոքր երեխաներ) : Հաղորդվում է, որ Bacillus Calmette-Guérin-ով երեխաների պատվաստումը զգալիորեն նվազեցրել է տուբերկուլյոզային մենինգիտի հաճախականությունը, սակայն հասուն տարիքում դրա արդյունավետության նվազումը, դրդել է ավելի լավ պատվաստանյութի որոնմանը։

Հակաբիոտիկներ

Կանխարգելման ևս մեկ եղանակ է կարճաժամկետ հակաբակտերիալ թերապիան, հատկապես մենինգոկոկային մենինգիտի դեպքում։ Մենինգոկոկային մենինգիտի դեպքում հիվանդների հետ սերտ շփում ունեցողների կանխարգելիչ բուժումը հակաբիոտիկներով (օրինակ, rifampicin, ciprofloxacin կամ Ceftriaxone) կարող է նվազեցնել հիվանդության առաջացման ռիսկը, բայց չի պաշտպանում հետագա վարակումից։ Նկատվել է,որ Ռիֆամպիցինի օգտագործումից հետո բարձրանում է նրա նկատմամբ կայունությունը, ինչը ստիպել է վերանայել այլ դեղեր։ Չնայծ հակաբիոտիկները հաճախ օգտագործվում են գանգի հիմի կոտրվածք ունեցող անձանց մոտ մենինգիտը կանխելու համար, բավարար ապացույցներ չկան, որոշելու համար, թե արդյոք դա օգտակար կամ վնասակար է։ Սա վերաբերում է թե ԳՈՀ-ի արտահոսքով անձանց, և թե առանց դրա։

Մենինգիտը պոտենցիալ վտանգավոր է կյանքի համար և չբուժվելու դեպքում մահացության բարձր մակարդակ ունի։ Բուժման ձգձգումը կապված է ավելի վատ ելքի հետ։ Այսպիսով, լայն սպեկտրի հակաբիոտիկներով բուժումը չպետք է հետաձգվի ախտորոշիչ թեսթերի ստացման ընթացքում։ Եթե առաջնային բժշկական օղակում մենինգոկոկոկային հիվանդություն է կասկածվում, ապա հրահանգները (guidelines) խորհուրդ են տալիս,նշանակել բենզիլպենիցիլին նախքան հիվանդանոց տեղափոխելը։ Հիպոտենզիայի (արյան ցածր ճնշում) կամ շոկի ժամանակ անհրաժեշտ է վերահսկել ներերակային տրվող հեղուկների քանակը։ Պարզ չէ, թե արդյոք պապրբերաբար պետք է ներմուծվի ներերակային հեղուկը, թե այն պետք է սահմանափակվի։ Հաշվի առնելով, որ մենինգիտը կարող է առաջացնել մի շարք վաղ ծանր բարդություններ, խորհուրդ է տրվում կանոնավոր բժշկական հետազոտություն` այդ բարդությունների վաղ հայտնաբերման և անհրաժեշտության դեպքում ինտենսիվ թերապիայի բաժանմունքում հիվանդների հոսպիտալիզացման համար։

Արհեստական շնչառությունը կարող է օգտագործվել, եթե գիտակցությունը մակարդակը շատ ցածր է, կամ եթե շնչառական անբավարարության նշաններ կան։ Եթե կան ներգանգային ճնշման բարձրացման նշաններ, կարող են ձեռնարկվել ճնշման վերահսկման միջոցներ։ Դա թույլ կտա օպտիմալիզացնել ուղեղային պերֆուզիոն ճնշումը և տարբեր դեղամիջոցներով իջեցնել ներգանգային ճնշումը (օրինակ. Մանիտոլ)։ Ցնցումները բուժվում են հակակոնվուլսանտներով։ Հիդրոցեֆալիան (ԳՈՀ-ի հոսքի խոչնդոտով) կարող է պահանջել ժամանակավոր կամ երկարաժամկետ դրենավորող սարքերի տեղադրում, ինչպիսիք են` ուղեղային շունտերը։ Գլիցերինով օսմոտիկ թերապիան ոչ պարզ ազդեցություն է թողնում մահացության ռիսկի վրա, բայց կարող է նվազեցնել լսողական խնդիրները։

Հակաբիոտիկներ

Հակաբիոտիկներով էմպիրիկ (բուժում առանց հստակ ախտորոշման) բուժումը պետք է սկսել անհապաղ, նույնիսկ նախքան գոտկային պունկցիայի ու ԳՈՀ-ի հետազոտության պատասխանները հայտնի կլինեն։ Հակաբիոտիկի առաջնային ընտրությունը կախված է բակտերիայի տեսակից, որն առաջացրել է մենինգիտը, կոնկրետ տարածաշրջանից և պոպուլյացիայից։

 

Օրինակ, Մեծ Բրիտանիայում էմպիրիկ բուժումը ներառում է երրորդ սերնդի ցեֆալոսպորիններ, ինչպիսին են Ցեֆոտաքսիմը (cefotaxime) կամ Ցեֆտրիաքսոնը (ceftriaxone): ԱՄՆ-ում, որտեղ ցեֆալոսպորինների հանդեպ կայունությունը ամնեահաճախը հանդիպում է ստրեպտոկոկերի մոտ, խորհուրդ է տրվում վանկոմիցինը (Vancomycine) ներառել առաջնային բուժման մեջ։ Քլորամֆենիկոլը (Chloramphenicol)մոնոթերապիայով կամ ամպիցիլինի (Ampicillin) հետ կոմբինացված, թվում է, թե հավասարապես լավ է ազդում։

Էմպիրիկ թերապիան ընտրվում է ելնելով մարդու տարիքից, թե արդյոք նախորդել է վարակը գլխի վնասվածքին, թե արդյոք հիվանդը վերջերս նյարդավիրաբուժական միջամտության է ենթարկվել և արդյոք տեղադրված է ուղեղային շունտ, թե` ոչ։ Փոքր տարիքի երեխաներին, 50 տարեկանից բարձր անձանց, ինչպես նաև նրանց, ովքեր թուլացած իմունիտետ ունեն, խորհուրդ է տրվում Ampicillin ավելացնել Listeria monocytogenes -ին ճնշելու համար։ Երբ Գրամի եղանակով ներկման արդյունքները պարզ լինեն, և հայտնի լինի հիվանդությունը հարուցող բակտերիայի տեսակը, անհրածեշտ է փոխել հակաբիոտիկը այն հակաբիոտիկներով,որոնք ազդում են պաթոգենների այդ խմբի վրա։ ԳՈՀ-ից նմուշի արդյունքներն ստանալը սովորաբար ավելի շատ ժամանակ է պահանջում (24-48 ժամ)։ Երբ հայտնի են նմուշի արդյունքները, էմպիրիկ թերապիան անհրաժեշտ է փոխարինել հատուկ հակաբիոտիկային թերապիայով, որն ուղղված է կոնկրետ պատճառ հանդիսացող հարուցիչի դեմ, և որի հանդեպ զգայուն է այդ բակտերիան։ Որպեսզի հակաբիոտիկը արդյունավետ լինի մենինգիտի ծամանակ, այն պետք է ոչ միայն ակտիվորեն ազդի պաթոգեն բակտերիաների վրա, այլ նաև բավարար քանակությամբ հասնի մենինգեալ թաղանթներին։ Որոշ հակաբիոտիկներ անբավարար թափանցելիություն ունեն և հետևաբար քիչ են օգտագործվում մենինգիտի բուժման ժամանակ։ Հակաբիոտիկների մեծ մասը, որոնք օգտագործվում են մենինգիտի ժամանակ, չեն անցել կլինիկական փորձարկումներ մենինգիտով հիվանդ անձանց շրջանում։ Ավելի շուտ, համապատասխան գիտելիքները ստացվել են ճագարների վրա իրականացված լաբորատոր հետազոտություններից։ Տուբերկուլյոզային մենինգիտը պահանջում է հակաբիոտիկներով երկարատև բուժում։ Մինչդեռ թոքային տուբերկուլյոզը սովորաբար բուժվում է վեց ամսվա ընթացքում։ Տուբերկուլյոզային մենինգիտը սովորաբար մեկ տարի կամ ավելի երկար է բուժվում։

Ստերոիդներ

Կորտիկոստերոիդներով (սովորաբար` dexamethasone) հավելյալ բուժումը որոշ առավելություններ ունի, ինչպիսիք են` լսողության կորուստի նվազումը և կարճաժամկետ նյարդաբանական հետևանքների լավացումը բարձր եկամուտ և ցածր ՄԻԱՎ վարակվածություն ունեցող երկրների դեռահասների ու մեծահասակների շրջանում։ Որոշ ուսումնասիրություններ հայտնաբերել են մահացության մակարդակի նվազում, իսկ այլ ուսումնասիրություններ` ոչ։ Կորտիկոատերոիդները նաև, ըստ երևույթին, օգտակար են տուբերկուլյոզային մենինգիտի ժամանակ, առնվազն ՄԻԱՎ-ով չվարակվածների համար։

Հետևաբար մասնագիտական հրահանգները խորհուրդ են տալիս դեքսամետազոնը կամ նման այլ կորտիկոստերոիդը նշանակել մինչև հակաբիոտիկների առաջին դոզան սկսելը, և շարունակել ևս 4 օր։ Հաշվի առնելով, որ բուժման առավելություններից շատերը սահմանափակվում են պնևմոկոկային մենինգիտով, որոշ հրահանգներ (guidelines) առաջարկում են դեքսամեթազոնով բուժումը դադարեցնել, մենինգիտի այլ պատճառի հայտնաբերման դեպքում։ Կորտիկոստերոիդների ադեցության հավանական մեխանիզմը գերակտիվ բորբոքային ռեակցիայի ճնշումն է։

Կորտիկոստերոիդներով լրացուցիչ բուժումը տարբեր արդյունավետություն ունի երեխաների և մեծահասակների շրջանում։ Չնայած նրան, որ կորտիկոստերոիդներով բուժումը նույն արդյունավետությունն է ունենում բարձր եկամուտ ունեցող երկրների մեծահասակների և երեխաների մոտ, ցածր եկամուտ ունեցող երկրների երեխաների մոտ նրանց արդյունավետության մասին ապացույցներ չկան։ Այս տարաձայնության պատճառը պարզ չէ։ Նույնիսկ բարձր եկամուտ ունեցող երկրներում կորտիկոստերոիդների օգուտը տեսանելի է միայն այն ժամանակ, երբ դրանք տրվում են հակաբիոտիկների առաջին դեղաչափից առաջ, և ամենաշատը զգացվում է H. influenzae -ով հարուցված մենինգիտի դեպքում։ ՀԻԲ պատվաստանյութի ներդրումից հետո այս մենինգիտի մակարդակը կտրուկ նվազել է։ Այսպիսով,կորտիկոստերոիդները խորհուրդ է տրվում նշանակել մանկական տարիքում մենինգիտի բուժման համար, եթե պատճառը H. influenzae-ն է։ Նաև այն դեպքում, եթե դրանք տրվում են մինչև հակաբիոտիկների առաջին դոզան,այլ կիրառումը հակասական է։

Վիրուսային մենինգիտ

Վիրուսային մենինգիտը սովորաբար պահանջում է միայն աջակցող թերապիա։ Մենինգիտ առաջացնող վիրուսների մեծ մասը չեն ենթարկվում հատուկ բուժման։ Վիրուսային մենինգիտը հակված է ավելի բարորակ ընթացքի, քան բակտերիալ մենինգիտը։ Herpes simplex virus և varicella zoster virus կարող են արձագանքել հակավիրուսային դեղերով բուժմանը, ինչպիսին է` àcyclovir-ը։ Սակայն չկան կլինիկական փորձարկումներ, որոնք հատուկ վերանայած լինեն դրա արդյունավետությունը։ Վիրուսային մենինգիտի թեթև դեպքերը կարող են բուժվել տանը` կոնսերվատիվ եղանակով, որը ներառում է հեղուկներ, անկողնային ռեժիմ և ցավազրկողներ։

Սնկային մենինգիտ

Սնկային մենինգիտը,ինչպիսին է` կրիպտոկոկային մենինգիտը, բուժվում է բարձր դոզայով հակասնկային դեղերի (Amphotercin B, flucytosine) երկար կուրսով։ Բարձր ներգանգային ճնշումը հաճախ է ուղեկցում սնկային մենինգիտին, ուստի խորհուրդ է տրվում հաճախակի (իդեալականը` ամենօրյա) իրականացնել գոտկային պունկցիա, ինչը կիջեցնի ճնշումը, կամ տեղադրել գոտկային դրենաժ։

Առանց բուժման բակտերիալ մենինգիտը գրեթե միշտ ֆատալ ելք ունի։ Վիրուսային մենինգիտը, ընդհակառակը, հակված է սպոնտան ինքնալավացման և հազվադեպ է բերում մահվան։ Բուժման դեպքում բակտերիալ մենինգիտից մահացության ռիսկը կախված է հիվանդի տարիքից և հիվանդության հիմնական պատճառից։ Բակտերիալ մենինգիտով հիվանդ նորածինների 20-30%-ը կարող են մահանալ։ Այս ռիսկը շատ ավելի ցածր է ավելի մեծ տարիքի երեխաների մոտ, որոնց մահացությունը կազմում է մոտ 2%, բայց այն կրկին աճում է մեծահասակների մոտ` հասնելով 19-37%-ի։ Մահվան ռիսկը կանխատեսվում է ելնելով տարբեր գործոններից`տարիքից, հարուցիչից և այն ժամանակից,որն անհրաժեշտ է, որպեսզի պաթոգենը վերանա գլխուղեղ-ողնուղեղային հեղուկից, ընդհանուր հիվանդության ծանրությունից, գիտակցության մակարդակի նվազեցումից կամ լեյկոցիտների ոչ նորմալ ցածր քանակությունից ԳՈՀ-ում։ Հեմոֆիլային ցուպիկով կամ մենինգոկոկերով պայմանավորված մենինգիտն ավելի լավ կանխատեսում ունի, քան B խմբի Streptococcus, coliforms կամ S. pneumonia-ով հարուցված մենինգիտը։ Մեծահասակների մոտ նույնպես, մեինգոկոկային մենինգիտն ավելի ցածր մահացության ունի (3-7%), քան պնևմոկոկային վարակը։

Նյարդային համակարգի վնասման արդյունքում երեխաների մոտ կարող են առաջանալ մի քանի պոտենցիալ ծանր հետևանքեր` նեյրոսենսոր տիպի լսողություն կորուստ, էպիլեպսիա, ուսուցման հետ կապված դժվարությունները և վարքագծային խանգարումներ, նաև` ինտելեկտի նվազում։ Սա հանդիպում է հիվանդների 15%-ի մոտ։ Որոշ դեպքերում լսողության կորուստը կարող է դարձելի լինել։ Բոլոր դեպքերի 66%-ում մեծահասակները ապաքինվում են առանց հաշմանդամության։  Հիմնական խնդիրներն են` խլությունը (14%) և ճանաչողական խանգարումներ (10%)։

Երեխաների շրջանում տուբերկուլյոզային մենինգիտը շարունակվում է ասոցացվել մահվան բարձր ռիսկի հետ, նույնիսկ բուժման պայմաններում (19%), և հիվանդությունը հաղթահարած երեխաների զգալի մասը ունենում են մշտական նյարդաբանական դեֆիցիտ։ Բոլոր հիվանդացածների մեկ երրորդից ավեին լրիվ ապաքինվում է`առանց որևէ հետևանքի։

 

 

 

Թարախային մենինգիտ կարող են հարուցել մենինգոկոկերը, պնևմոկոկերը, հեմոֆիլային ցուպիկը, ստաֆիլոկոկերը, ինչպես նաև՝ ստրեպտոկոկերը, սալմոնելաները, կապտաթարախային ցուպիկը, կլեբսիելաները.

Թարախային մենինգիտի դեպքում հիմնական ախտաձևաբանական փոփոխությունների մեջ ընդգրկվում են նրբենին և ոստայնենին՝ գործընթացի մեջ ուղեղանյութի մասնակի ընդգրկումով։ Առավել հաճախ հանդիպում են մենինգոկոկային ծագման մենինգիտները.

Մենինգոկոկային համաճարակային գլխուղեղ֊ողնուղեղային մենինգիտը հանդիսանում է գլխուղեղի և ոԾղնուղեղի թաղանթների առաջնային թարախային բորբոքում և պատկանում է համաճարակային տարածման միտում ունեցող սուր վարակիչ հիվանդությունների շարքին, որով հիմնականում հիվանդանում են մինչև 5 տարեկան երեխաները։ Ներկայումս այս հիվանդությունը հանդիպում է առանձին դեպքերի ձևով, այն դեպքում, երբ ավելի վաղ շրջաններում այն ուներ մեծ համաճարակների բնույթ, որին նպաստում էին բնակչության կուտակվածությունը և ոչ բարենպաստ սանիտարահիգիենիկ պայմանները։

Համաճարակային գլխուղեղ֊ողնուղեղային մենինգիտի հարուցիչ է հանդիսանում մենիգոկոկը՝ գրամ-բացասական դիպլոկոկ, որը ներթափանցում է ԿՆՀ արյունատար ուղիներով կամ ավշային համակարգով։

Մենինգոկոկային վարակի աղբյուր հանդիասանում է միայն մարդը, այսինքն՝ մենինգոկոկային մենինգիտով հիվանդները, վերին շնչուղիների լորձենաբորբի (կատառ) երևույթներով հիվանդները և առողջ վարակակիրները։ Փոխանցման եղանակն օդակաթիլայինն է։

Առավել հաճախ հիվանդանում են փոքր տարիքի երեխաները և տղամարդիկ։ Հիվանդության դեպքերի առավել մեծ քանակը դիտվում է ձմեռային֊գարնանային եղանակներին (փետրվար֊ապրիլ)։ Համաճարակային բռնկման շրջանում արդեն նոյեմբեր֊դեկտեմբեր ամիսներին նկատվում է հիվանդացության ավելացում։ Հիվանդացության՝ տարվա եղանակից կախվածության վրա ազդող գործոններից են՝ կլիմայական պայմանները (ջերմաստիճանի կտրուկ տատանումները, բարձր խոնավությունը), մարդկանց միջև հաղորդակցման բնույթի փոփոխությունը ձմեռային ժամանակաշրջանում (փակ կացարաններում երկարատև գտնվելը, ոչ բավարար օդափոխություն և այլն)։ Պարբերաբար, 10-15 տարի ընդմիջումով, նկատվում է տվյալ վարակի հաճախականության համաճարակային բարձրացում։

Մենինգիտը տարածված է աշխարհի բոլոր երկրներում։ Հիվանդացության մակարդակը հատկապես բարձր է Աֆրիկայի որոշ երկրներում (Չադ, Նիգեր, Նիգերիա, Սուդան), որտեղ այն 40—50 անգամ ավելին է, քան Եվրոպայի երկրներում։

Մենինգիտով հիվանդացության ճշգրիտ ցուցանիշներ առկա չեն՝ չնայած այն բանին, որ շատ երկրներում առողջապահության պետական մարմինները պետք է տեղեկացվեն ամեն դեպքի մասին։ Հետազոտությունները ցույց են տվել, որ արևմտյան երկրներում բակտերիաների կողմից հարուցված մենինգիտները հանդիպում են 100,000 բնակչից 3֊ի մոտ։ Վիրուսային մենինգիտը առավել տարածված է․ 100,000 բնակչի հաշվարկով 10,9 դեպք։ Բրազիլիայում բակտերիաներով հարուցված մենինգիտի հիվանդացության ցուցանիշը շատ ավելի մեծ է (45,8 դեպք՝ 100,000 բնակչի հաշվարկով)։ Աֆրիկայում՝ Սահարայից հարավ ընկած հատվածում, այսպես կոչված «մենինգիտի գոտիում», լինում են մենինգոկոկային մենինգիտի խոշոր համաճարակներ (մինչև 500 դեպք՝ 100,000 բնակչի հաշվարկով)։ Համաճարակներն առաջանում են բժշկական օգնության ցածր արդյունավետությամբ շրջաններում։

Մենինգիտով հիվանդացությունը պարբերաբար փոփոխվում է․ առկա են հիվանդացության բարձրացումը և անկումը բացատրող տարբեր տեսություններ։

Ռուսաստանում մենինգիտի առաջին բռնկումը եղել է 1930—1940 թվականներին, որի ժամանակ ոչ ոք չէր կարողանում կանխատեսել վերջինիս հետագա զարգացման ուղին։ Հիվանդների թիվը կազմում էր 50 մարդ՝ 100,000 բնակչի հաշվարկով։ Համաճարակաբանները ենթադրում էին, որ մենինգիտի բռնկումը կապված է այդ տարիներին նկատվող բնակչության տեղաշարժի հետ։ 1940-ական թվականների վերջերին հիվանդության տարածումը վերջացավ։ Սակայն 1969—1973 թվականներին ԽՍՀՄ֊ում կրկին գրանցվեց մենինգիտի համաճարակ։ Համաճարակաբանները բռնկման պատճառը կարողացան բացահայտել միայն 1997 թվականին, երբ գիտնականները լրջորեն հետաքրքրվեցին մենինգոկոկերի բոլոր տարատեսակներով։ Պարզվեց, որ հիվանդության պատճառ է հանդիսացել 1960֊ական թվականների կեսերին Չինաստանում ի հայտ եկած և պատահականորեն ԽՍՀՄ ներթափանցած մենինգոկոկի տարատեսակը։ Այս հարուցիչը ԽՍՀՄ բնակչության համար նոր տարատեսակ էր, որի նկատմամբ գործնականում ոչ ոք չուներ անընկալունակություն (իմունիտետ)։

 

Որոշ գիտնականներ համարում են, որ Հիպոկրատին հայտնի է եղել մենինգիտը։ Մինչվերածննդյան շրջանի բժիշկները, օրինակ՝ Ավիցենան, ամենայն հավանականությամբ, գիտեին այս հիվանդության մասին։ Տուբերկուլոզային մենինգիտի դեպքի մասին հաղորդում եղավ 1768 թվականին՝ շոտլանդացի բժիշկ Ռոբերտ Ուիտի կողմից (անգլ.՝ Robert Whytt) տրված հիվանդի մահվան նկարագրության մեջ, սակայն մենինգիտի, տուբերկուլոզի և վերջինիս հարուցիչի միջև առկա կապը մինչև 19֊րդ դարը հայտնաբերված չէր։ Համաճարակային մենինգիտը համեմատաբար նոր երևույթ է։ Առաջին վավերագրված համաճարակը եղել է Ժնևում 1805 թվականին։ Հետագա տարիներին մի քանի համաճարակներ եղան Եվրոպայում և ԱՄՆ֊ում, առաջին համաճարակը Աֆրիկայում 1840 թվականին էր։ Աֆրիկայում՝ Նիգերիայում և Գանայում, համաճարակները հաճախացան 20֊րդ դարում՝ 1905—1908 թվականների համաճարակներից սկսած։

Առաջին հոդվածը բակտերիական վարակի մասին՝ որպես մենինգիտի պատճառ, գրվել է ավստրիացի բակտերիաբան Անտոն Վայքսելբաումի կողմից (գերմ.՝ Anton Weichselbaum), ով 1887 թվականին նկարագրեց մենինգոկոկը։ 19֊րդ դարի վերջին նաև նկարագրվեցին մենինգիտի կլինիկական նշանների զգալի մասը։ Ռուսաստանում հիվանդության ամենահավաստի նշանը նկարագրվել է 1884 թվականին Օբուխովյան հիվանդանոցի բժիշկ Վլադիմիր Կեռնիգի կողմից։ Նա հիմնավորեց, որ «ծնկահոդերի կոնտրակտուրայի ախտանիշը» հանդիսանում է ուղեղապատյանների բորբոքման վաղ նշան։ Վլադիմիր Բեխտերևը 1899 թվականին նկարագրեց թաղանթային այտային ախտանիշը (մուրճիկով այտային աղեղին հարվածելիս առաջանում է ցավային ծամածռություն)։ Ավելի ուշ լեհ բժիշկ Յուզեֆ Բրուձինսկու կողմից նկարագրվեցին չորս մենինգեալ ախտանիշեր։

20֊րդ դարի երկրորդ կեսին հաստատվեց պատճառական կապը հիվանդության և գրիպի А և В վիրուսների, ադենովիրուսի, ինչպես նաև 1942 թվականին անջատված մի գործոնի միջև․ վերջինս սկզբնապես համարվում էր վիրուս, սակայն հետագայում դասվեց միկոպլազմաների ընտանիքի բակտերիաների շարքին։

Վիրուսային մենինգիտների ձևերից մեկն է հանդիսանում լիմֆոցիտային խորիոմենինգիտը։ Վիրուսաբաններ Չարլզ Արմսթրոնգը և Լիլին 1934 թվականին կապիկների վրա կատարված փորձերով ցույց տվեցին, որ մենինգիտի այս ձևը հարուցվում է ավտոնոմ ֆիլտրվող վիրուսով։ Կարճ ժամանակ անց Արմսթրոնգի և Լիլիի վիրուսն անջատվեց նաև հիվանդների ուղեղ֊ողնուղեղային հեղուկից։

1953 թվականին Սերգեյ Դավիդենկովը նկարագրեց երկփուլ շճային մենինգիտ, որի պատճառը տզերն էին։ Սուր շճային մենինգիտի համախտանիշը, որը պայմանավորված էր տզային ուղեղաբորբի վիրուսով, առանձնացրել էր հիվանդությունն առաջինը նկարագրած Ա․ Գ․ Պանովը, ով նկարագրել էր տզային ուղեղաբորբը 1935 թվականին։

Մինչև 20֊րդ դարը մենինգիտից մահացությունը հասնում էր մինչև 90 %։ 1906 թվականին, ձիերի իմունիզացիայի միջոցով, ստացվեցին մենինգիտի հարուցիչների նկատմամբ հակամարմիններ․ ամերիկացի գիտնական Սայմոն Ֆլեքսների (անգլ.՝ Simon Flexner) կողմից այս գաղափարի զարգացումը թույլ տվեց զգալիորեն կրճատել մենինգիտի հետևանքով մահացությունը։ 1944 թվականին հիմնավորվեց, որ պենիցիլինը կարող է կիրառվել այս հիվանդության բուժման նպատակով։ 20֊րդ դարի վերջերին հեմոֆիլային ցուպիկի դեմ պատվաստանյութի կիրառումը նվազեցրեց այս ախտածինով պայմանավորված հիվանդության դեպքերի քանակը, 2002 թվականին առաջարկվեց կիրառել ստերոիդներ՝ բակտերիալ մենինգիտի ընթացքը բարվոք դարձնելու նպատակով։