Yn Oarpey: Moiar-rheynn

She fer jeh shiaght mooar-rheynnyn ny cruinney ee yn Oarpey (ASE: [ˌənʲˈɔːrpə]) ny yn Europey (ASE: [ˌənʲjuˈroːpə]). T'ee coodaghey lieh-innys heear ny h-Oaraishey, as t'ee goll er scarrey magh veih'n Aishey liorish Sleityn ny h-Ooral as Sleityn ny Coagaash, Awin ny h-Ooral, y Vooir Chaspagh as y Vooir Ghoo, as ny h-ushtaghyn ta kiangley yn Vooir Ghoo rish y Vooir Aejeeanagh. Ta'n Oarpey çhemmit liorish y Cheayn Sheear da'n twoaie as da'n sheear, liorish y Veanvooir da'n jiass, as liorish y Vooir Ghoo as ny h-ushtaghyn kianglee eck da'n shiar yiass.

Ta'n Oarpey ny nah vooar-rheynn sloo rere eaghtyr thallooin, as t'ee coodaghey 10,180,000 kilomeaderyn kerrinagh (3,930,000 meeilaghyn kerrinagh), ny 2% jeh eaghtyr ny cruinney ny 6.8% jeh'n eaghtyr thallooin eck. Mastey ny 50 çheeraghyn 'syn Oarpey, she yn Roosh y fer smoo rere eaghtyr as rere earroo yn phobble eck (ga dy vel cooid vooar jeh'n çheer shen soit 'syn Aishey), as she Ard-valley yn Phaab y fer sloo. Ta'n Oarpey ny trass mooar-rheynn smoo rere earroo yn phobble, lurg yn Aishey as yn Affrick, lesh 733,000,000 dooinney, ny 11% jeh pobble ny cruinney.

She boayl ruggyree chultoor yn neear t'ayn 'syn Oarpey, as 'sy Çhenn-Ghreag er lheh. Va paart mooar eck ayns cooishyn y theihll veih'n 16oo eash er oaie, as lurg toshiaghey yn choloinaghys er lheh. Eddyr y 16oo as y 20oo eash va America, cooid vooar jeh'n Affrick, y Faarkeylann as cooid vooar jeh'n Aishey fo stiurey phooaraghyn Oarpagh. Va'n daa Chaggey Dowanagh jeerit er yn Oarpey, as rere shen haghyr failleil ayns cleayney Oarpagh er yn ardan dowanagh roish mean y 20oo eash tra dirree scansh yn Unnaneys Soveidjagh as ny Steatyn Unnaneysit. Car y Chaggey Feayr hie yn Oarpey er ny rheynn magh liorish y Churtan Yiarn eddyr NATO 'sy neear as Conaant Warszawa 'sy niar. Ren cur-ry-cheilley yn Oarpey cur Coonseil ny h-Oarpey as yn Unnaneys Oarpagh er bun 'syn Oarpey Heear. Lurg tuittym yn Unnaneys Soveidjagh 'sy vlein 1991 ren y ghleashaght shen lheanaghey magh gys y niar.

 

Çheer	Eaghtyr	Earroo yn phobble	Ard-valley
Hiar
Y Clovack	48,845 km²	5,422,366	Bratislava
Moldova	33,843 km²	4,434,547	Chişinău
Yn Ookraan	603,700 km²	48,396,470	Kyiv
Y Phobblaght Çheck	78,866 km²	10,256,760	Praag
Y Pholynn	312,685 km²	38,625,478	Warsaw
Y Romaan	238,391 km²	22,303,552	Bucharest
Y Roosh	3,960,000 km²	106,037,143	Moscow
Yn Ungaar	93,030 km²	10,075,034	Budapest
Y Velaroosh	207,600 km²	10,335,382	Minsk
Twoaie
Y Danvarg	43,094 km²	5,368,854	København
Yn Eeslynn	103,000 km²	279,384	Reykjavík
Yn Estaan	45,226 km²	1,415,681	Tallinn
Finnlynn	336,593 km²	5,157,537	Helsinki
Y Latvey	64,589 km²	2,366,515	Riga
Y Litaan	65,200 km²	3,601,138	Vilnius
Norlynn	324,220 km²	4,525,116	Oslo
Pobblaght Nerin	70,280 km²	4,015,676	Balley Aah Cleeah
Y Reeriaght Unnaneysit	244,820 km²	59,778,002	Lunnin
Y Toolynn	449,964 km²	9,067,049	Stockholm
Jiass
Yn Albaan	28,748 km²	3,544,841	Tirana
Andorra	468 km²	68,403	Andorra la Vella
Ard-Valley yn Phaab	0.44 km²	900	Ard-Valley yn Phaab
Bosnia as Herzegovina	51,129 km²	3,964,388	Sarajevo
Y Chroit	56,542 km²	4,390,751	Zagreb
Y Clovean	20,273 km²	1,932,917	Ljubljana
Y Ghreag	131,940 km²	10,645,343	Yn Atheen
Yn Iddaal	301,230 km²	57,715,625	Yn Raue
Kosovo*	10,908 km²	1,900,000	Priština
Montenegro	13,812 km²	616,258	Podgorica
Y Phortiugal	91,568 km²	10,084,245	Lisbon
San Marino	61 km²	27,730	San Marino
Y Serb	88,361 km²+	9,598,000	Belgraaid
Y Spaainey	498,506 km²	40,077,100	Madrid
Y Valta	316 km²	397,499	Valletta
Yn Vasseydoan	25,333 km²	2,054,800	Skopje
Y Vulgeyr	110,910 km²	7,621,337	Sofia
Heear
Yn Austeyr	83,858 km²	8,169,929	Veen
Yn Elveeish	41,290 km²	7,301,994	Bern
Y Çheer Injil	41,526 km²	16,318,199	Amsterdam
Y Ghermaan	357,021 km²	83,251,851	Berleen
Liechtenstein	160 km²	32,842	Vaduz
Lucsemburg	2,586 km²	448,569	Lucsemburg
Monaco	1.95 km²	31,987	Monaco
Y Rank	547,030 km²	62,900,000	Paarys
Y Velg	30,510 km²	10,274,595	Yn Vrussyl

^*Cha nel Kosovo currit er enney agh ec 41 heer.
⁺Ta'n earroo shoh cur eaghtyr Kosovo 'syn earroo.

• Ard-art: Farrys ny h-Oarpey

 

As mooar rheynn, ta farrys ny h-Oarpey yn smoo ayns Dowan. Ta'n Unnaneys Oarpagh un dy yn daa smoo ayns Dowan. Dy yn steatyn oltey ayns yn UE, ta yn Ghermaan yn farrys ashoonagh smoo echey. Ta'n Euro yn argid dy 30 çheeraghyn europagh. Ta'n tromlagh dy yn keird ny UE lesh ny Steatyn Unnaneyssit, yn Roosh, yn Çheen, yn Injey as steatyn europagh elley.

• Ard-art: Çhengaghyn ny h-Oarpey

Ta possanyn çhengagh ny ghaa er enney as lhaihderaght ayns yn Oarpey.

Çhengaghyn Romanagh

Ta ny çhengaghyn Romanagh goll er loayrt ayns yn Oarpey Heear Yiass, as ayns y Romaan as Moldova. Shoh rolley ny çheeraghyn raad dy vel çhengey Romanagh goll er loayrt: Andorra, yn Iddaal, y Phortiugal, y Rank, y Spaainey, y Romaan, Moldova, y Velg, as ayns yn Elveeish.

Çhengaghyn Germaanagh

Ta ny çhengaghyn Germaanagh goll er loayrt ayns yn Oarpey Heear Hwoaie as ardjyn yn Oarpey Veanagh. Shoh rolley ny çheeraghyn raad ta çhengey Ghermaanagh goll er loayrt: Norlynn, y Toolynn, y Ghermaan, y Reeriaght Unnaneyssit, Pobblaght Nerin, y Danvarg, y Çheer Injil, y Velg, yn Austeyr, Liechtenstein, yn Elveeish, yn Eeslynn, Lucsemburg, Finlynn as yn Iddaal.

Çhengaghyn Celtiagh

Ta ny çhengaghyn Celtiagh goll er loayrt ayns yn Oarpey Heear, as ayns Pobblaght Nerin, yn Reeriaght Unnaneyssit as y Rank er lheh.

Çhengaghyn Slavagh

Ta ny çhengaghyn Slavagh goll er loayrt ayns yn Oarpey Hiar Hwoaie as Hiar Yiass. Er y chooid smoo, t'ad goll er loayrt ayns y Roosh, yn Ookraan, y Velaroosh, y Pholynn, y Phobblaght Çheck, y Clovack, y Clovean, y Chroit, Bosnia as Herzegovina, y Serb, Montenegro, y Vasseydoan as y Vulgeyr.

Çhengaghyn elley

Ta'n Ghreagish, yn Albaanish, yn Ungaarish, yn Estoinish, as yn Innlynnish goll er loayrt ayns yn Oarpey foast.