Laljéri (prounonsé ; an arab الجزائ (al-Jazā'ir) ; é arab aljéryen : الدزاير (Dzayer), الجازاير (Djazaïr oben Jazayr) oben لدزاير (Ldzayer) ; an tanmazigt ké tifinag ⴷⵣⴰⵢⵔ (Dzayr)) sa roun péy di Lafrik di Nò ki ka fè pati di Magrèb é, dipi 1962, roun Léta ki nonmen an fòrm lonng répiblik aljéryen démokratik ké popilèr, abréjé an RADP (an arab الجمهورية الجزائرية الديمقراطية الشعبية ; an tanmazigt ⵜⴰⴳⴷⵓⴷⴰ ⵜⴰⵎⴻⴳⴷⴰⵢⵜ ⵜⴰⵖⴻⵔⴼⴰⵏⵜ ⵜⴰⴷⵣⴰⵢⵔⵉⵜ, Tagduda tamegdayt taɣerfant tadzayrit).
Répiblik aljéryen démokratik ké popilèr الجمهورية الجزائرية الديمقراطية الشعبية (ar) ⵜⴰⴳⴷⵓⴷⴰ ⵜⴰⴷⵣⴰⵢⵔⵉⵜ ⵜⴰⵎⴰⴳⴷⴰⵢⵜ ⵜⴰⵖⴻⵔⴼⴰⵏⵜ (ber) | |
---|---|
An 2018, popilasyon aljéryen-an sa di 42,2 milyon di zabitan. So kapital, Laljèr, lavil-a ki pli péplé-a di péy sa sitchwé annan Nò-a, asou litoral méditérannéyen. Ké roun sipèrfisi di 2 381 741 km2, a an menm tan pli gran péy-a di Lafrik, di monn arab é di basen méditerranéyen. Li ka patajé pli di 6 385 km di frontchè térès, ké Tinizi-a bò nòlès, Nijèr bò sid lès, Mali-a bò sid lwès, Moritanni-a ké Saaara ògsidantal bò lwès, épi anfen Maròk bò nòlwès.
Laljéri-a sa péy-a ki pi étandou di kontinan afriken, men osi di monn arab é di pourtour méditérannéyen, so pati sid ki ka rouprézanté roun fragsyon notab di Saaara.
Annan Nò-a di péy ké lonng di litoral méditérannéyen, ka étann sokò bann di Tell asou anviron 1 600 km, larj di 80 jouk 190 km. Li sa fòrmen di piti chenn di montangn : masif di Traras, mon di Tessala, Dahra, Djurdjura, masif di Titteri, Babors, mon-yan di Konstanten, anfen djebel Edough. Sa montangn-yan ka konstitchwé pati-a ki pli sèptantriyonnal-a di Latlas tellyen. Pwen kilminan-an di sa ansanm sa mon Lalla Khadîdja, annan sid-a di Djurdjura. Sa pik ka atenn 2 308 mèt di laltitid é sa roukouvri di lannèj pannan livè.
Latlas saaaryen ka prolonjé Rot Latlas maroken pa mon-yan di Ksour (2 236 mon djebel Aïssa), di djebel Amour (1 977 m bò Touilet Makna), di mon-yan di Ouled Naïl(1 577 m bò djebel Senalfa), di mon-yan di Zab (1 313 m bò djebel Mimouna), anfen pa Lorès annan so pati oryantal. Bò sid di Latlas saaaryen plizyò loazis ka konstitchwé sa ki nonmen « lapòrt di dézè ».
Laljéri-a, an rézon di so tradisyon di latè di lakéy ké miltip sivilizasyon ki travèrsé li, té érité di roun listwè ki rich toubonnman ki ka èsprimen sokò ké vèstij di lépòk ki varyé. A konran ki Lafrik, Lanméditérannen, Léròp ké Loryan ka marké di yé lenfliyans èspésifik chiminman istorik-a di Laljéri.
Pronmyé vèstij arkéyolojik ki notab sa di laj prélistorik é ka roumonté bò lépòk néyolitik, kou sa-ya di park nasyonnal di Tasili ki nou ka konsidéré kou mizé ké syèl louvri ki pi étandou annan monn-an.
Kiltir aljéryen-an sa tré rich, varyé é tré ansyen, chak réjyon, chak lavil oben lowazis ka konstitchwé roun lèspas kiltirèl partikilyé. Kabili, Aurès, l'Algérois, Rot plato, valé di Mzab, Gourara, Hoggar, Saoura, Loranni sa chaken dé réjyon ké dé partikilarité kiltirèl é pafwè lengwistik.
Pronmyé mannifèstasyon kiltirèl asou téritwè-a di Laljéri atchwèl sa vyé di milyé di lannen, tèl fasinan témwangnaj di lar ripès di Tasili n'Ajjer, é pa tout bèl lédifis ki érijé toupannan listwè di sa bèl péy, ki ka rivé ké lartizanna ki toujou tré prézan épi richisim. Lar aljéryen ka rouflété chapit-ya di listwè ki sa péy pasé ké diféran lenfliyans-ya ki li té gen.
Laljéri gen pou kòd :
This article uses material from the Wikipedia Kriyòl Gwiyannen article Laljéri, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Le contenu est disponible sous licence CC BY-SA 4.0 sauf mention contraire. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Kriyòl Gwiyannen (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.