Kòmpùter

computer, z łac. computare) to maszina elektroniczno przeznaczonô do przerabianiô infòrmacji.

Do robòtë z kòmpùtrã – ceńtralną jednostką = òperacyjnô pamiãc + procesór – brëkùjemë czile rozmajitëch wespółro­biącëch z nim ùrządzeniów: wchôdającëch, np. kluczplata, mësz, sécowô kôrta, i wëchôdającëch, np. mónitór, modem, sécowô kôrta.

Dzéle kòmpùtrowégò zestawù to:

1. mónitór – pòkôzywo jinfòrmacje, chtërne dostôwómë z kòmpùtra;
2. głównô plata – zwëskiwónô do łączbë midzë wszëtczima dzélama kòmpùtra;
3. procesór – czerëje robòtą wszëtczich programów;
4. òperacyjnô pamiãc: RAM i ROM – pamiãc le do czëtaniô;
5. bazowé pòdzespòłë: graficznô kôrta, zwãkòwô/mùzycznô kôrta;
6. wzmòcniwanié – dôwô mòc wikszoscë dzélów kòmpùtra;
7. òpticzné nëczi – dzysdnia czãsto DVD-ROM;
8. cwiardi disk – plac, dze trzimie sã wszëtczé dóné;
9. mësz – ùrządzenié, chtërno dozwôlô wprowadzac – razã z kluczplatą – dóné do kòmpùtra;
10. kluczplata.

Jinszé elemeńtë, co sã czãsto skłôdają na kòmpùtrowi zestôw, to: drëkarka, skaner, wielezadaniowé ùrządzenié – drëkarka i skaner w jednym, głosniczi/słëchôwczi, mikrofón, jinternetowô kamerka, modem/ruter, tuner TV – dôwô leżnosc òdbiéraniô telewzérnikòwégò òbrazu na mónitorze, czëtnik kartów pamiãcë, wëmiennô czeszéń na cwiardi disk, dżojstik/ pad/czer – kòntrolérë kòmpùtrowëch jigrów, i jinszé…

• kòmpùtrë òsobisti („PC”, z ani. personal computer) ò rozmiarach ùmòżlëwiającëch jich ùmieszczenié na biurkù, ùżiwane zazwëczôj przez pòjedinczë òsobë. Kòmpùtrë òsobisti dzelimë na stacjonarné i przenosné nadôwający sã do przenôszaniô np. laptop, tablet.
• kòmpùtrë domòwi pòprzédnicë kòmpùterów òsobistëch, kòrzëstające z zdrzélnika, jakno mònitora.
• kòmpùtrë mainframe (ani. main – główny, frame – struktura) czësto ò wikszich rozmiarach, chterych zastosowanim je przetwôrzani wielu jilosci danych na pòtrzebë różnégò rodzaju institucji, pełnieniô roli serwerów itp
• kònsolë kòmpùter wëspecjalizowóny w programach rozriwkòwëch. Zazwëczôj kòrzista z zdrzélnika jakno głównégò wëskwarziwacza, do kòmpùtrowëch jigrów
• kòmpùtrë gòspòdarczé ùżiwane w gòspòdarstwach rolnëch w celu efektiwnégò sterowania procesama produkcyjnyma
• kòmpùtrë wbùdowóné (abò òsadzoné, ani. embedded) specjalizowane kòmpùtrë służące do sterowania urządzeniama z gatunkù aùtomaticzi przemësłowi, elektroniczi użytkowej (np. telefónë kòmórkowi itp.) abò są prosto szczególnyma kòmponentama wchòdzącymi w skład kòmpùtrów.
• superkòmpùtrë nôwikszé kòmpùtrë ò wiôldżi mòcy òbliczeniowi, ùżiwane do czasochłonnych òbliczeń nôùkòwëch i symùlacji skómplikòwanëch systemów

• Samsung
• IBM
• Acer
• Dell
• Apple
• Toshiba
• HP
• Asus
• LG
• Lenovo
• Sony

 

• kòmpùter cyfrowi: K-202, PRS-4, XYZ, ZAM, UMC, Òdra, Mera 300, Mera 400, Pòltype, R32, Mazovia, Meritum, Elwro 800 Junior, ComPAN 8, Menopc 900
• kòmpùter analogòwi: ELWAT, AKAT-1, ARR

kòmpùtrë

Historiczné mòdele kòmpùtrów:

• Z3
• Colossus
• ENIAC

•  
  Kòmpùter Z3 - òdkôrba.
•  
  Kòmpùter Colossus
•  
  ENIAC - pierszi kòmpùter.

ùczałi

Nôwëbitniejszi ùczałi, chtërnëch prôce przëczyniłë sã do pòwstania kòmpùtrów:

• Blaise Pascal (kalkùlator òd nazwëska kònstruktora zwany Pascaliną, 1642)
• Gottfried Leibniz (system binarny, żëwô ława do òbliczenia, mechanizm stepped drum)
• Abraham Stern (maszina licząca)
• Charles Babbage (maszina różnicowa, maszina analiticzna)
• Ada Lovelace (prace teoreticzné, wizjonersczi w ji czasach kòncepcje wëkòrzistania kòmpùtrów)
• Claude Shannon (teoreticzné pòdstawë bùdowë kòmpùtrów)
• Alan Turing (teoreticzné pòdstawë infòrmaticzi, maszina Turinga i ùniwersalnô maszina Turinga)

Słowizna z infòrmaticznégò òbrëmieniô w kaszëbsczim i pòlsczim jãzëkù we wikszoscë przëtrôfków pòchôdô z anielsczi gôdczi. Są to tak zwóné jinternacjonalizmë. Kòmpùter to pò pòlskù komputer. Jinternet to internet. Jinternetowô séc to sieć internetowa.

• Informatyka 2000 - Wyd. CZARNY KRUK, Bydgoszcz 2007
• Dialog - Od Aleksandrii do Internetu - Wyd. Telefonia DIALOG S.A.
• William Stallings, Organizacja i architektura systemu komputerowego, WNT, 2004.
• Linda Null, Julia Lobur, Struktura organizacyjna i architektura systemów komputerowych, Helion, 2004.
• Piotr Metzger, Anatomia PC, wyd. X, Helion, 2006.

• Bùdowa kòmpùtra