A malaria (de l'italiano mal aria -mal aire-) u paludismo (provenient d'o latín palus -pantano-) ye una malautía infecciosa de caracter febril producida por o parasito Plasmodium que se transmite por picadura de mosquito a ormino d'a fembra d'o mosquito Anopheles.
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla. |
As especies reconoixitas como causants d'a malautía són P. falciparum ye a especie mas patochena y responsable d'os casos mortals, (prevoca alto u baixo lo 80% d'os casos y alto u baixo lo 90% d'as muertes) y P. vivax, amás de P. ovale (ista no mata pero puet prevocar recayitas a los 4 u 5 anyos dimpués d'a primera infección), P. malariae (ista las puet prevocar en os 20 anyos posteriors), P. knowesli y P. semiovale pueden causar tamién malaria. O vector d'a malaria humana ye a fembra d'o mosquito Anopheles; os masclos no pican ya que s'alimentan de vechetals.
O solo caso de contachio dreito entre humans ye o d'una muller embarazata que transmite a infección vía trasplacentaria a lo feto.
Os sintomas son muit variatos, prencipia con fiebre entre os 8 y 30 días posteriors a la infección y puet estar acompanyata, u no, de dolor (de capeza u musculars), diarrea y tos.
En rechions a on que a malaria ye altament endemica, as personas son tan a sobén infectatas que desembolican a "immunidat adquiesta", ye decir que son portadors alto u baixo asintomaticos d'o parasito.
Os medicamentos antipaludicos no guarancian una protección absoluta contra la infección.
Ista malautía ye a primera causa de malautías debilitants y ye a primera en importancia entre istas, con mas de 200 millons de casos cada anyo en tot o mundo.
O Día africano d'a luita contra o Paludismo se celebra o día 25 d'abril, ya que ye en iste continent a on que a malautía ye mas común.
A primera vacuna meyanament desembolicata estió por o dotor Manuel Elkin Patarroyo, medico colombiano, encara que no conta con una efectividat suficient.
This article uses material from the Wikipedia Aragonés article Malaria, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). O texto ye disponible baixo a Creative Commons Attribution/Share-Alike License; puede que sigan d'aplicación atros termins. Se veiga as Condicions d'uso ta más detalles. Wikipedia ye una marca rechistrada d'a Wiki Du học, una organización sin animo de lucro. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Aragonés (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.