O baloncesto ye un esporte de pilota chugato con as mans entre dos equipos de cinco chugadors, que miran de meter-ie una pilota adintro d'a canasta esfendita por l'equipo contrario, con l'obchectivo de conseguir mas puntos que l'adversario, tot respectando as reglas d'o chuego.
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
O suyo inventor estió James Naismith, profesor d'educación fisica d'a YMCA Training School (huei Sprinfild Colleg) d'Sprinfield, en l'aviento de 1891.
Iste esporte y as suyas competicion son regulatas a nivel internacional por a Federación Internacional de Baloncesto (FIBA) establita en 1932 y que tien a suya seu en Chenova, Italia, tien cinco confederacions Europa, America, Asia, Africa y Oceania. En Europa s'encarga a Confederación Europea de Baloncesto (FIBA Europa), en Espanya a Federación Espanyola de Baloncesto (FEB) y en Aragón a Federación Aragonesa de Baloncesto (FAB).
O baloncesto tamién ye practicato por personas disminuitas fisica y psiquicament con reglas especificas ta éls, ta as primeras bi ha competicions en cadieras de ruedas, y o chuego y os campionatos son regulatos por a Federación Internacional de Baloncesto en Cadiera de Ruedas (IWBF d'as suyas siglas en anglés).
Cal dicir que bels historiadors atribuyen a os mayas l'invención d'o baloncesto, que chugaban un esporte ritual pareixito dito tlachtli.
Pero o chuego moderno tenió o suyo orichen en os Estaus Unius en l'anyo 1891, inventato por James Naismith, que yera profesor d'educación fisica d'a YMCA Training School (huei Sprinfild Colleg) situata en Springfield (Massachusetts) y a qui s'encargó que inventase un esporte que se chugase a cubierto por que os hibiernos d'esa parti d'o país yeran muit fríos y no se podeba fer actividat fisica a l'exterior. Mientres o sieglo XX o baloncesto se fizo popular, primerament con l'arribada de militars americanos mientres a Primera Guerra Mundial que popularizó iste esporte en Europa y dimpués por a creyación d'a Federació Internacional de Bàsquet en l'anyo 1932, y a suya inclusión en o programa d'os Chuegos Olimpicos como esporte olimpico dende os Chuegos Olimpicos de 1936 celebratos en Berlín, terminaron de fer-lo popular por tot o mundo.
O baloncesto en Aragón
Pareixe que en zaguerias d'os anyos 1920 ya bi heba actividat baloncestistica en Zaragoza y concretament en o CN Helios pero no ye gaire claro. Una vegata pasata a guerra civil, en os anyos 1940 bi ha constancia de bels equipos como La Salle, Helios, Iberia y o Cerbuna en Zaragoza y d'a UD Huesca en Huesca.
En a temporata 1958-59 partecipa o primer equipo aragonés en a Liga Espanyola de Baloncesto, o CD Iberia de Zaragoza y en a temporata siguient també puyaría de categoría a sección de baloncesto d'o CN Helios qui chugó nomás una temporata renunciando y a suya plaza fue ocupada por a sección de baloncesto d'o Real Zaragoza.
Equipos de baloncesto importants en Aragón
Categoría principal: Equipos de baloncesto d'Aragón.
Obchetivo d'o chuego: L'obchetivo d'o chuego ye de ficar una pilota en una cesta posata a una altura determinata seguntes unas reglas y limitacions estableixitas.
Pista de Chuego: A pista a on se chuga ye un rectanglo de 12-15 metros d'amplaria y de 22-28 de largaria dividito en dos mitaz iguals. En o centro d'a linia bi ha un cerculo de 3,6 metros de diametro. Por dencima d'as linias de fondo a una altaria de 3,05 m y a una profundidat de 1,20 m estan situatas as cestas. Paralela y a 5,80 m d'a linia de fondo bi ha a linia de tiros libres. Bi ha una atra linia semicercular conoixita como linia de 3 puntos que dista 6,75 m d'a canasta.
Durada: Un partiu seguntes as reglas d'Europa, y as d'a FIBA, ye dividito en cuatre partis de 10 minutos cadagún dende a categoría cadete. Un partiu tien una durada total de 40 minutos de tiempo real sin de contar, os tiempos muertos, cuan a pilota sale fuera y atras interrupcions. En categorías de edaz inferiors a durada ye proporcional ta la edat d'os chugadors. En as ligas americanas ye de cuatre cuartos de 12 minutos a l'NBA y de dos partis de 20 minutos en a NCAA.
Equipos:
Chugadors: En a pista de chuegos nomás poden chugar 5 chugadors por equipo, y ye a cantidat minima ta prencipiar un partiu.
Suplents: Puet haber-hi-e dica 7 chugadors suplents con opción ta chugar registratos.
Entrenadors: A sobén bi ha dos entrenadors por equipo, un de principal y un atro ta funcions secundarias. En as millors ligas puet haber-hi mes, especializatos en aspectos d'os chuegos (esfensa, ataque, tacticas entre d'atras.)
Arbitros: En a mayor parti d'os partius dos arbritros son os encargatos ta dirichir o partiu, pero en as ligas mes importants bi ha tres. En categorias inferiors a sobén nomás bi ha un arbitro.
Mesa d'anotadors: A mesa d'anotadors y as personas que la componen son os encargatos de controlar totas as incidencias d'o partiu, puntuación, tiempos muertos, tiempo de chuego y faltas personals entre d'atras y fa l'acta d'o partiu.
Principals reglas de chuego
Infraccions
Pasos: Ye una infracción que ye relacionata con o bote d'a pilota y l'abance de la persona que la porta. Dimpués de botar a pilota y agafar-la no se pueden dar mas de dos pasos sin soltar-la bien ta pasar-la o tirar a canasta. Tamién puet fer-se ista infracción dan un paso antis de botar a pilota.
Doples: Ista infracción es fa cuan un chugador bota a pilota con as dos mans, si bota agafa la pilota y la torna a botar sin que garra persona la toque antis y cuan un chugador salta con a pilota agafada y torna a o suelo sin pasar, tirar u soltar a pilota.
Campo atrás: L'equipo que ataca una vegata trescruza a linia d'o meyo campo con a pilota no puet tornar a pilota a suyo campo.
Faltas:
Falta personal: cuan un chugador contacta con cualsiquier parti d'o suyo cuerpo con un adversario y li causa una desventacha o ye beneficiato. Ista acción puet estar feta en ataque o en esfensa y estará penalizata con una falta personal y a pilota ta l'atro equipo, cuan un chugador arriba a cinco faltas será eliminato y no chugará mas en o partiu, en a NBA 6 faltas.
Falta antiesportiva:
Falta tecnica: Ye una infracción que penaliza o comportamiento indebito d'un chugador, entrenador o tecnico en un partiu de baloncesto. L'equipo contrario podrá fer un tiro libre y continuar con a posesión d'a pilota dimpués chungando-la dende a linia de banda u de fondo.
Falta descalificante: Ye una infracción considerata grave feita por cualsiquier miembro de l'equipo (chugadors, tecnicos y asistents), por cualsiquier acción considerata antiesportiva grave (barallar-se, insultar, etc.), tamién ye considerata una falta descalificant l'acumulación de dos faltas tecnicas. Ye penalizata con a descalificiación d'o responsable de l'acto y l'equipo contrario tirará un o dos tiros libres, dimpués chugará la pilota dende la linia de banda u de fondo.
Piez: Un chugador no puet tocar a pilota con os piez aconsiguiendo una ventacha, ista acción estará penalizata con a posesión de pilota ta l'equipo contrario.
Zona: Un chugador no puet estar mas de tres segundos en ista zona cuan o suyo equipo chuga en ataque. L'equipo sera penalizato con a perda d'a posesión d'a pilota.
Competicions de baloncesto
Categoría principal: Competicions de baloncesto.
Campionatos de seleccións
As competicións de seleccións mas importants son o Campionato d'o Mundo de baloncesto, organizato por a Federación Internacional de Baloncesto (FIBA d'as suyas siglas en anglés) cada cuatro anyadas y os Chuegos Olimpicos celebratos tamién cada cuatro anyos. Tamién bi ha competicions continentals como l'EuroBasket en Europa, o Campionato FIBA d'as Americas en America, l'Afrobasquet en Africa, o Campionato FIBA Oceanía en Oceanía y o Campionato FIBA Asia en Asia.
Campionatos de clubs
A NBA (En anglés: National Basketball Association) ye una liga profesional de baloncesto d'os Estatos Unidos y, seguntes bel especialista, a millor liga d'o mundo.
L'ACB, ye a primera división d'a liga de baloncesto profesional d'Espanya.
This article uses material from the Wikipedia Aragonés article Baloncesto, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). O texto ye disponible baixo a Creative Commons Attribution/Share-Alike License; puede que sigan d'aplicación atros termins. Se veiga as Condicions d'uso ta más detalles. Wikipedia ye una marca rechistrada d'a Wiki Du học, una organización sin animo de lucro. Images, videos and audio are available under their respective licenses. ®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Aragonés (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.