Yendi Secondary School: Di nyɛla bi' kura shikuru din be Ghana

E-Class

Yendi Secondary School
secondary school
Dunia yaɣiliAfrica Mali niŋ
TiŋaGhana Mali niŋ
Din be shɛli polonaYendi Municipal District Mali niŋ
Dini be shɛliNaya Mali niŋ


Yendi Senior High School (YESS) nyɛla shikuri shɛli ŋan daa puhi di yuun pihinu chuɣu 2020 yuuni pulini. Din boŋɔ nyɛla kpaŋmaŋa zaɣ’titali n zaŋ ti lala karimzɔŋ ŋɔ maa.

Yuun pihinu (50) din garila puuni, YESS nyɛla din yihi waɣira ban tabi n sɔŋ ni ban na tabira n sɔŋdi Ghana tiŋgbani tooni tibu ka  lala ŋɔ nyɛla din lu n zahim karim zɔŋ maa taachi “we learn to serve”. Di taachi maa gbunni nyɛmi ni ti bohindimi ni ti zaŋ ku bukaata.

Lala karimzɔŋ maa daa nyɛla din yooi yuuni 1970 ka karim ba kpeen-so ŋun kookali ni o kpaŋmaŋa daa che ka di yoobu niŋ tabata n-daa nyɛ Mr. C.B.A Teviu. Tɔ amaa, karimzɔŋ ŋɔ Kpabu daa nyɛla din pili yuuni 1922 di ni daa niŋ ka British Gomnanti ban daa su Ghana fukumsi tuma la daa yooi shikuru shɛli bɛ ni daa boli ni Trade School la Yendi tiŋgbani ni ka di niya daa nyɛla ni di baŋda tudu duli yaɣilinima baŋsim para din daa yɛn che ka bɛ biɛhisi ti tooni la.

Di ni daa niŋ ka Adiboo tɔbu la daa ŋme anashaara gɔli December daba anahi dali la yuuni 1896, ka Jaamani daʒeri daa ku Dagbaŋ tɔbu bihi pam la, tudu duli tiŋgbani yaɣili daa lee bɛ ni zaŋ shɛli n-pahi European nima sulinsi ni. Pirim la di ni daa ti niŋ ka Dagbaŋ pirigibu  British mini German nima sunsuuni la daa ti ŋmɛ n kpihim yuuni 1914, Yendi daa lula British nima sulinsi ni ka daa lee tiŋshɛli din shili bi ni di daa tooi nya shikuru. Lala saha ŋɔ, shikuriti ŋan daa kuli bɛ tudu duli yaɣili daa nyɛla White Fathers’ Catholic School din daa be Navrongo (ka di daa yooi yuuni 1907), Tamale School (di daa yooi la yuuni 1909 pulini) n-ti pahi Gambaga School (yuuni 1912 ka di daa yooi). Tɔbu tuuli din daa ŋme anduniya yili zaa la daa nyɛla din chɛ ka niya nima din daa kpuɣi ni di yohi shikuriti n gili tudu duli yaɣa la-ni  daa labi nyaaŋa. Lala anduniya tɔbu yuma ŋɔ ni daa kuli gari, di daa bi di saha ka Yendi Trade School la daa yooi Yendi tiŋ-gbani ni yuuni 1922 n-ti pahi shikuru karim zɔŋ bihi shɛŋa bɛ ni daa boli “ Basic Schools” la Salaga mini Wa lala saha maa.

Yendi Trade School, din nye YESS nyɛbili la daa nyɛla Gomnanti palo ŋun daa su Gomnanti tuma lala saha maa ni daa zaŋ o suhu n ga pam. Gomnanti ŋɔ tiɛha daa kuli kpala karim baŋsim so' dolisi mini di ni yɛn niŋ shɛm n ʒi anfaani shɛŋa n-ti tudu duli yaɣili nima. Karim baŋsim lala saha ŋɔ daa kuli nyɛla din jɛndi nuuni baŋsim para bee baŋsim shɛli din kuli nyɛ tuma tumbu baŋsim din pa buku bee kundi ni baŋsim din ku tooi zaŋ tum tuma. Guggisberg gomnanti zaligu yuuni 1925 daa nyɛla din kpaŋsi ni ka dama Yendi Trade School daa lee shikuru shɛli din nyɛ daabilim shikuru duu ti' tali din zani n-ti tudu duli yaɣa zaa naŋgbani yini ka di daa yɛn gahindi shikuru bihi ban daa yɛn yirina Gambaga, Salaga ni Lawra tiŋgbana ni n-kphiriba Yendi daabiligu shikuru la ni ka bi ti yɛligiri bɛ baŋsim zaŋ jɛndi nuuni baŋsim mini pu-kparilim baŋsim. Navrongo shikuru bihi gba daa nyɛla bɛ ni daa zaŋ shɛba m-pahi lala gahimbu maa ni di mini lala shikuru maa daa nyɛla din daa na kpari n-zani  domini anduniya tuuli tɔbu la tantambina la zuɣu. Lala baŋsim yɛligibu Yendi daabiligu shikuru la ni din daa jɛndi tuma tumbu ka daa dii bi dahi buku ni baŋsim la daa nyɛla din zani soli di ni daa niŋ ka Guggisberg gomnanti daa vuui nam ni yuuni 1927. Zaŋ chaŋ yuuni 1930, di ni daa niŋ ka laamba daa ti lee ban kpaŋsi bɛ zaɣa ni bɛ bihi shikuriti tɔhibu, shikuru yɛli bɔra daa lee din du gaa tudu duli yaɣili ka lala ŋɔ zuɣu silimiinga gomnanti daa kuli yuuni la di ni yɛn niŋ shɛm ka shikuru yɛli bɔra niŋ soochi. Gerald Power (ŋun daa nyɛ karim baŋsim bɔbu kpɛma) ni daa ti kpuɣi napɔŋ n kaai gili tudu duli yaɣili karim zona n naai, o daa lee ŋun ti saɣisigu n-ti ka wuhi ni ka dama ni di niŋ kamaata ni di zaŋ gomnanti shikuru kam fukumsi n niŋ tiŋ na nima mini bɛ kpamba nuhini ka chɛ anashaara adiini yɛligiriba bɛ ni daa booni shɛba misinaari nima la. Bilichiin nima ban daa su tiŋ-gbana fukumsi kamani tiŋ-na nima bee tindaamba daa nyɛla ban nyɛ kpaŋsibu kadama ni bɛ zaŋ mi bɛ nuhi n-pa karim zona maa zuɣu ni , ka kpaŋsiri ka bi wuhiri shikuru bihi bɛ ʒi kpeya ni baŋsim mini bɛ kaya ni taɣaada nima.

Yendi shikuru maa tampuɣili zalibu

Yiko shɛli dini daa ti tiŋ nanima maa zuɣu, Yaa Naa daa puhiya ni di me karim du pala n-ti Yendi Native Administrative School din pa yɛn nyɛ Yendi kpamba ni yɛn su shɛli fukumsi. Lala karim duri maa mebu daa di laɣ'ri din laasabu daa yiɣisi kamani £1,000 zuɣu. Lala saha maa, laɣ’timsili bee laɣ’karili n-daa bala dama laɣ'ri din daa yirina farigu ni n chani tiŋ nanima sani zaa daa nyɛla din kuli yaɣi £8,000 zuɣu biɛla. Lala shikuru duri ŋɔ miɛbu maa daa naai la yuuni 1936 ka di daa yooli yuuni 1937.

Mr. J.S Kaleem n-daa nyɛ bɛ ni pii-so ni o lee Yendi Native Authority School tuuli karim ba kpɛma (di nyaaŋa, o daa dila Nyankpala) ka daa lahi lee tudu duli yaɣili zaa karim tuma yili kpɛma.

Yendi Native Authority School kpamba

Yaa Naa daa lee ŋun pii Mion-Lana ni o lee Yendi karim zɔŋ maa kaaro kaaro nima zaa kpɛma. Ban daa tabira n-sɔŋdi o n-daa nyɛ KuɣN'aa, Zohi-Naa, Balɔɣu-Naa n-ti pahi Kum-Lana. Yendi shikuru maa daa pula dundɔna anahi ka bɛ na nima anahi maa daa lee Yaa Naa ni pii shɛba ni bɛ lee kaaro kaaro nima n-ti lala dundɔna maa. Lala dundɔna maa yuya daa kuli nyɛla Yendi yaɣa anahi maa- Kuɣu, Zohi, Balɔɣu ni Kum-Lana foŋ dundɔna.

Yendi Secondary zaashee Ghana maŋ sulinsi deebu nyaaŋa

Ghana ni daa dee di maŋ sulinsi n-naai, kpaŋ maŋa pam daa niŋ ya ni di liɛbigi Yendi shikuru maa “Secondary” shikuru. Lala kpaŋ maŋ ŋɔ daa chaŋ katiŋa pam yuuni 1959 mini yuuni 1961 sunsuuni di ni daa niŋ ka “Secondary” shikuriti yɛligibu daa lee Kwame Nkurumah gomnanti puuni tuma shɛli o ni daa kpaŋsi pam la zuɣu ka daa lee gomnanti-so ŋun kpuri karim baŋsim yaɣili toto pɔŋ tuma ka pii yuli m-boli li ni Ghana Education Trust Fund (GET FUND) la. “Secodary” shikuriti yɛligibu daa kuli bɔbila Dr. Kwame Nkurumah ka nyɔɣini doro la. Shikuriti pam daa mɛya ka di nyɛla GET FUND ŋɔ dawa niya ni. Tudu duli yaɣili polo, shikuriti ŋan daa me GET FUND dawa niya ni n-daa nyɛ Navrongo secondary School, Ghana secondary School, Lawra secondary School n-ti pahi Bawku secondary School. Yendi shikuru maa daa bi tooi n di nasara n-lee secondary shikuru ka di daliri daa nyɛla din daa pun zani Tamale la zuɣu. Gomnanti tɔha daa wuhiya ni Yendi daa nyɛla din ni tooi diri Tamali Karimzona la daanfaani di ni daa niŋ ka di duhi Tamale dariza n lee shikuru baŋsim bɔbu kam yiŋa la zuɣu.

Di ni daa ti niŋ ka di daa ŋmɛ m-paai Kwame Nkrumah gomnanti 1966 yuuni, Yendi kpamba, Yendi karachi nima n-ti pahi Yendi siyaasa nima daa lahi nyɛla ban yiɣisi n-zani n-kuli niŋdi kpaŋmaŋa ni Yendi nyɛ “secodary” shikuru. Bɛ puuni shɛba n-daa nyɛ Alhaji Majeed Hussein (DC kuri mini karim baŋsim yaɣili baŋda), S.I. Iddrisu (Yendi yaɣili jintɔri tuuli) n-ti pahi Alhaji Shaani Mahama (ŋun daa nyɛ jintɔra yuuni 1969-72 ni yuuni 1979-82). Di karikari ni di bahigu, Yendi daa ti nyɛ “secondary” shikuru maa ka di daa yooli yuuni 1970.

Yendi Secondary School tuuli karim ba kpɛma

Mr. C.B.A Teviu n daa lee di tuuli karim ba kpiɛma. Di mini yɛli gɔla daa bɛ o piibu ŋɔ ni zaa yoli, O daa nyɛla ŋun kpaŋ o maŋa n zali zalisi din yɛn chɛ ka wuhibu mini bohimbu niŋ tabata. O daa lahi nyɛla ŋun kpiɛhi niriba kɔrisi zaŋ chaŋ bɛ maŋ gurigibu polo ni bɛri-suŋ mini nasara dibu biɛhigu puuni. Lala ŋɔ zuɣu, Yendi secondary shikuru nyɛla din wumsi bilichiin nima pam ban tabi n-sɔŋ ka na kuli tabiri n-sɔŋdi Ghana tingbani toon' tibo yaɣa pam puuni

Kundivihira

Tags:

Yendi Secondary School Yendi shikuru maa tampuɣili zalibuYendi Secondary School Yendi Native Authority School kpambaYendi Secondary School Yendi Secondary zaashee Ghana maŋ sulinsi deebu nyaaŋaYendi Secondary School tuuli karim ba kpɛmaYendi Secondary School KundivihiraYendi Secondary School

🔥 Trending searches on Wiki Dagbanli:

Mahama AyarigaStevens SiakaLimamForum (Penthouse)HashtræetGreena ParkWikidataOutbreakNew JerseyIbrahimNew York State UniversityBagaluaPanamanian Sign LanguageJeon Min-seoSenegalese cuisineVaarosNewport BeachJang Ok-jung, Living by LoveKlaudiusz KaufmannLithuaniaKuliliaJɛpaaWasa dialectPfarrer BraunDenmarkJytte AbildstrømChildren GaloreSouth KoreaHalima AbubakarDabbaSeychellesSeptemberEvery Mother's Son (film)San FranciscoKɔŋ doroPornography in the United KingdomKuwait2012–13 Coppa ItaliaBaeksang Arts Award for Best Supporting Actress – TelevisionOberlinMusulunsiBinniɛma baŋsimBalliCristiano RonaldoBostonAtlantaZack OrjiKwon Hwa-woonBukuZuɣu (kɔbituɣili)ChecheHoustonAlizimbaWeak Hero Class 1AlahariEgyptBolga All Stars S.C.Lukáš Latinák🡆 More